Anzu
| Autor: | Korekta: |
| Eryk Sroka |
| Anzu (anzu) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 3,5 m |
| Masa: | 193-300 kg |
| Miejsce występowania: | USA - Dakota Południowa, Dakota Północna, Montana |
| Czas występowania | 67-66 Ma
późna kreda (późny mastrycht) |
| Systematyka | Dinosauria |
Szkielet Anzu. Autor: Jaime A. Headden [4].
| |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Anzu był gatunkiem dużego owiraptorozaura zamieszkującego tereny dzisiejszej Ameryki Północnej w okresie późnej kredy. Ze względu na miejsce odnalezienia (formacja Hell Creek czyli po polsku Piekielny Potok) i ptakopodobną budowę otrzymał przydomek "kurczak z piekła". Jeden z autorów opisu Matthew Lamanna chciał mu nawet nadać łaciński lub grecki odpowiednik tej nazwy, jednakże ostatecznie użył imienia demona pochodzącego z sumeryjskiej mitologii. W 2015 r. Międzynarodowy Instytut ds. Odkrywania Gatunków uznał Anzu wyliei za jeden z 10 najważniejszych gatunków odkrytych w 2014 r.
Odkrycie i opis
W 1994 r. Currie i in. opisali żuchwę większą niż analogiczna kość Caenagnathus i wykazującą w stosunku do niego różnice w budowie. Została ona oznaczona jako Caenagnathus sp. W 2000 r. Triebold i Nuss donieśli o odkryciu 2 szkieletów dużego owiraptorozaura z Dakoty Południowej (hrabstwo Harding), sklasyfikowanych początkowo jako owiraptoryd, a następnie cenagnatyd. Szkielety te zostały później zakupione przez Carnegie Museum of Natural History W 2014 r. Matthew Lamanna, Hans-Dieter Sues, Emma Schachner i Tyler Lyson na podstawie tych okazów opisali omawiany tu nowy rodzaj dinozaura. Wg autorów obydwa szkielety znajdywały się w odległości ok. 100 m od siebie a różnica głębokości na których odnaleziono szczątki wynosiła ok. 3,5 m. Oba szkielety były bardzo rozczłonkowane co sugeruje że mogły znajdować się w korycie rzeki i były przemieszczane przez prąd wodny. W 2014 i 2015 r. Holtz i in. ogłosili odkrycie nowego okazu.
Materiał kopalny
Holotyp (CM 78000): fragmenty kości przedszczękowej, kości kwadratowe, kości skrzydłowe, niekompletna puszka mózgowa, prawie kompletna ale rozczłonkowana żuchwa, inne fragmenty czaszki, 6 kręgów szyjnych oraz 9 ogonowych, kilka żeber, żebra brzuszne (gastralia), 6 szewronów, obie kości łopatkowo-krucze, lewa kość promieniowa, prawa kość ramienna, kość łokciowa, kilka paliczków dłoni z pazurami oraz kości śródręcza, obie kości udowe oraz piszczelowe, obie kości strzałkowe, niekompletne kości lewego śródstopia i kilka paliczków palców stopy w tym pazury.
Paratypy: CM 78001: kości przedszczękowe (jedna kompletna, druga fragmentaryczna, kości szczękowe, jarzmowe, kwadratowe, ectopterygoid, kości skrzydłowe, puszka mózgowa, inne fragmenty czaszki, kręg obrotowy (axis), dźwigacz (atlas), 3.-12. kręgi szyjne, 10 kręgów grzbietowych, 12 kręgów ogonowych, 17 żeber, gastralia, niekompletna kość krzyżowa, kilka szewronów, mostek, kości biodrowe, łonowe i kulszowe, kości udowe, piszczelowe i strzałkowe, kości skokowe, paliczki stopy z pazurami, kość śródstopia.
FMNH PR2296 – fragment żuchwy
MRF 318 – 3 kręgi szyjne, żebro, kość łopatkowo-krucza, kość promieniowa i łokciowa Materiał przypisany to osobnik BMRP 2013.4.1: żebra, kręg szyjny, fragmenty miednicy, dolne części tylnej kończyny.
Do Anzu może też należeć kilka innych niekompletnych okazów, m.in. kość śródstopia opisana w 1997 r. przez anonimowego autora, czy też bliżej nieokreślony materiał wspomniany przez DePalma w 2010 r. Kolejny okaz mogący reprezentować omawianego teropoda to MOR 9722: kręgi, żebra, gastralia, fragmenty przedniej kończyny, kości biodrowe, fragmenty kości łonowej, kości kulszowe oraz kości kończyn dolnych.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Anzu pochodzi od opierzonego demona Anzû z sumeryjskich legend. Nawiązuje ona do wyglądu tego dinozaura, zapewne pokrytego piórami. Epitet gatunkowy honoruje Wylie’go J. Tuttle’a, wnuka Lee B. Fostera, darczyńcy Carnegie Museum of Natural History.
Budowa i rozmiary
Diagnoza
Lamanna i in. (2014) wyróżnili następujące cechy diagnostyczne Anzu: 1) wysoki półksiężycowy grzebień utworzony z gałęzi kości przedszczękowej 2) kłykcie potyliczne poprzecznie szersze niż otwór potyliczny 3) wystający kołnierz na spojeniu kości zębowej, 4) wyrostek kwadratowo-jarzmowy kości jarzmowej grzbietowo-brzusznie głęboki 5) wyrostek kwadratowo-jarzmowy kości jarzmowej rozwidlony ku tyłowi 6) rowek na brzuszno-przyśrodkowej stronie paliczków II-I dłoni 7) guzek na przedniej stronie kości skokowej 8) główna cześć szczęki nie posiada dołu przedoczodołowego 9) gałąź nosowa szczęki jest wydłużona i przybiera kształt odwróconej litery L. 10) wydłużony wyrostek zastawowy żuchwy 11) dalszy koniec kości promieniowej podzielony na 2 zaokrąglone wyrostki
Wielkość
Lamanna i in. (2014) oszacowali masę holotypu na 193 kg, bazując na pomiarze minimalnej grubości kości udowej. W metodzie wykorzystującej długość kości udowej uzyskano wynik 299,5 kg dla tego samego osobnika oraz 247,8 kg dla szkieletu zrekonstruowanego z okazów CM 78000 i CM 78001. Długość Anzu została przez autorów określona na 3,5 m, a wysokość na 1,5 m. Mortimer (2016, online) podaje, że holotyp miał 3,5 m długości i masę 284 kg. Anzu był więc największym owiraptorozaurem Ameryki Północnej i spośród swoich krewniaków ustępował jedynie wielkiemu Gigantoraptor z Azji.
Budowa
Czaszka anzu była wąska i głęboka. Jej najbardziej rzucającym się w oczy elementem był wysoki, półksiężycowy grzebień. Brzuszna krawędź kości przedszczękowej była bezzębna i karbowana jak u pozostałych owiraptorozaurów, jednak karbowanie u Anzu było mniej wyraźne niż u niektórych owiraptorydów. Bezzębna jest również kość szczękowa i zębowa. Ta druga posiadała głęboki, podłużny rowek na grzbietowej powierzchni, blisko bocznego skraju. Podobnie jak u reszty cenagnatydów, rowek ten był ograniczony z boku przez wysoki grzbiet. Kość jarzmowa wykazywała cechy plezjomorficzne dla owiraptorozaurów, będąc grzbietowo-brzusznie głęboka i z tyłu rozdzielona na dwie części. Kość kwadratowa była spneumatyzowana jak u owiraptorydów, brak jej jednak wyrostka obecnego u pozostałych przedstawicieli tej rodziny.
Szyja anzu składała się z 12 kręgów i była dość długa, ale też szeroka, zwłaszcza przy jej tylnym końcu. Żebra szyjne były zrośnięte z kręgami, tak jak u Avimimus i owiraptoryda Heyuannia. Trzony tylnych kręgów szyjnych i wszystkich kręgów grzbietowych posiadały boczne otwory pneumatyczne (pleurocele). Kość krzyżowa składała się z 6 zrośniętych kręgów, podobnie jak u Chirostenotes pergracilis czy Epichirostenotes. Zaawansowane owiraptorydy miały jednak kość krzyżową zbudowaną z 7 lub 8 kręgów. Trzony kręgów krzyżowych i większości tylnych kręgów ogonowych posiadały dolne otwory pneumatyczne. Ogon kończył się krótką sekwencją silnie zmodyfikowanych kręgów tworzących strukturę przypominającą pygostal (trójkątna kość ogonowa ptaków, stanowiąca oparcie dla sterówek). Podobne struktury stwierdzono u Similicaudipteryx, Nomingia oraz owiraptorydów Citipati i Conchoraptor.
Mostek przypominał mostki owiraptorydów ale różnił się od Caudipteryx posiadaniem dobrze rozwiniętych bocznych wyrostków. Łopatka i kość krucza anzu były mocno połączone. Kość ramienna była bocznie pochylona podobnie jak u Gigantoraptor, i silnie wygięta ku tyłowi. Jej długość stanowiła ok. 2/3 długości kości udowej. Kość promieniowa była pochylona ku przodowi, a jej dalszy koniec dzielił się na 2 zaokrąglone wyrostki. Kość łokciowa była delikatnie pochylona ku tyłowi. Dłonie były proporcjonalnie duże, a ich pazury przypominały pazury innych cenagnatydów. Kończyny tylne miały delikatną budowę, a kość piszczelowa była o 25% dłuższa od kości udowej.
Filogeneza
Anzu był zaawansowanym przedstawicielem rodziny Caenagnathidae. Analiza filogenetyczna wg Lamanna i in. (2014) potwierdza monofiletyczność tego kladu. Autorzy stwierdzili również, że taksonem siostrzanym dla anzu był prawopodobnie Caenagnathus collinsi.
Paleoekologia i paleobiologia
Środowisko
Anzu występował w formacji Hell Creek, która reprezentuje środowisko nadrzecznych równin. Rośliny okrytozalążkowe stanowiły już wówczas większość flory, przeważały niewysokie drzewa przypominające dzisiejsze dęby i orzechy. Występowały też rośliny nagonasienne, jak cyprysy, czy araukarie. Wśród dinozaurów najpowszechniejsze były rogate ceratopsydy Triceratops. Innym ówczesnym roślinożercą był kaczodzioby hardozauryd Edmontosaurus. Rzadsze były: grubogłowy Pachycephalosaurus oraz 2 jego możliwe synonimy: Dracorex i Stygimoloch, pancerny Ankylosaurus czy ornitopod Thescelosaurus. Anzu z pewnością musiał mieć się na baczności przed ogromnym tyranozaurydem Tyrannosaurus i dużym dromeozaurydem Dakotaraptor, a być może również mniejszym Acheroraptor. Kolejny teropod z Hell Creek, ptakopodobny Ornithomimus nie stanowił raczej zagrożenia.
Odżywianie
W trakcie badań nad owiraptorozaurami proponowano różne hipotezy na temat ich diety, m.in. roślinożerność, wszystkożerność, a nawet owadożerność (zob. Oviraptorosaurua- dieta). Autorzy opisu anzu zauważają, że szczątki owiraptorydów znajduje się głównie w osadach pustynnych, a cenagnatydów – w osadach rzecznych. Większość okazów Anzu zostało wydobytych z mułów ilastych, kojarzonych z terenami zalewowymi. Lamanna i in. wspominają też o śladach cenagnatydów, wskazujących na brodzenie zwierzęcia w płytkiej wodzie. Na tej podstawie autorzy ci sugerują, że cenagnatydy preferowały wilgotniejsze tereny. Negują oni również hipotezę o nadrzewnym trybie życia tych zwierząt, zaproponowaną w 2013 r. przez Longricha i in. Ich zdaniem teropod o wadze 200-300 kg był na to po prostu zbyt duży. Lamanna i in. w konkluzji stwierdzają, że Anzu był najprawdopodobniej generalistą pokarmowym, który nie gardził roślinami, małymi zwierzętami a nawet jajami. Wnioski te są zgodne z wynikami badań Currie i Funstron (2014), którzy przeanalizowali doskonale zachowaną żuchwę Chirostenotes. Stwierdzają oni, że bezzębna żuchwa z mocno zrośniętym spojeniem i ostrymi krawędziami żującymi tworzy efektywny mechanizm ścinający. Dostrzeżono też podobieństwo do żuchw dicynodontów, co wskazuje na zdolność do pożywiania się pokarmem roślinnym, uzupełnianym też małymi zwierzętami.
Funkcje grzebienia
Posiadanie przez Anzu kostnego grzebienia nie jest do końca jasne, ponieważ kości z których był zbudowany były bardzo cienkie. Wiele owiraptorozaurów posiadało takie grzebień jednakże w przypadku Anzu był on największy. Sues, jeden z autorów opisu sądzi, że pełnił on tę samą rolę co u współcześnie żyjących w Australii kazuarów, czyli do popisów pomiędzy osobnikami i przyciągania partnerek.
Patologie
Zmiany patologiczne stwierdzono u 2 osobników Anzu (Lamanna i i n., 2014). CM 78000 ma zmiany na powierzchni stawowej paliczka stopy, prawdopodobnie spowodowane miejscowym urazem. MRF 319 ma ślady gojenia na jednym z żeber, które prawdopodobnie było złamane za życia zwierzęcia, po czym zrosło się. Autorzy nie wyciągają jednak poważniejszych wniosków na tej podstawie i podkreślają, że potrzebne są dokładniejsze badania.
Spis gatunków
| Anzu | Lamanna, Sues, Martin, Schachner i Lyson, 2014 |
| Anzu wyliei | Lamanna, Sues, Martin, Schachner i Lyson, 2014 |
Bibliografia
Fawcett, Kirstin ( 2014)."Scientists Discover a Large and Feathered Dinosaur that Once Roamed North America". Smithsonianmag.com. [5]
Flora, H.M., Wilson, J.P., Gardner, J.D., and Fowler, D.W. (2015). ”A three-dimensionally articulated probable oviraptorosaur from the Hell Creek Formation of Montana.” Journal of Vertebrate Paleontology. Program and Abstracts 2015. [6]
Funston, G.F. & Currie, P.J. (2014). "A previously undescribed caenagnathid mandible from the late Campanian of Alberta, and insights into the diet of Chirostenotes pergracilis (Dinosauria: Oviraptorosauria)" Canadian Journal of Earth Sciences doi:10.1139/cjes-2013-0186.
Lamanna, M.C., Sues, H.-D., Schachner, E.R. & Lyson, T.R. (2014) "A New Large-Bodied Oviraptorosaurian Theropod Dinosaur from the Latest Cretaceous of Western North America" PLoS ONE, 9(3), e92022. doi:10.1371/journal.pone.0092022
Mortimer, M. (2016) online. [7]
![[1]](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Oviraptorid_Clean.png){kind=link}
![[2]](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/Chirostenotes_BW.jpg){kind=link}