Deinonychus
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler, Witek Napierała | Marcin Szermański, Daniel Madzia, Karol Sabath, Mateusz Tałanda |
| Deinonychus (deinonych) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 3,4 m |
| Masa: | ok. 70 kg |
| Miejsce występowania: | USA |
| Czas występowania | 115-112 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Wstęp
Opisanie tego smukłego drapieżnika w 1969 roku zmieniło całkowicie sposób myślenia o dinozaurach - dotąd uważano je za ociężałe i bezmyślne stworzenia.
Co ciekawe, w przeszłości deinonych był uważany przez paleontologa Gregory'ego Paula za gatunek rodzaju Velociraptor, który występował w Mongolii około kilkadziesiąt milionów lat później.
Etymologia
Deinonychus znaczy "straszny szpon". Od tej nazwy utworzono także klad Deinonychosauria - obejmującego Dromaeosauridae i Troodontidae. Nazwa gatunkowa - antirrhopus znaczy "przeciwwaga" i odnosi się do niezwykłej w czasie nadania nazwy struktury ogona zwierzęcia.
Materiał kopalny
Holotyp (YPM 5205) to kompletna lewa i niekompletna prawa stopa.
Poza tym znanych jest wiele mniej lub bardziej kompletnych okazów, dających dobry obraz osteologii zwierzęcia, a także jaj, które - z uwagi na powiązanie ze szczątkami deinonychów - prawdopodobnie zostały złożone właśnie przez nie.
Budowa
W czasie odkrycia, budowa tego dinozaura była niezwykła, obecnie jednak wiemy, że to standardowa anatomia dla dużych dromeozaurydów (Eudromaeosauria). Czaszka deinonycha była uzbrojona w 60 zagiętych, ostrych zębów. Często przedstawia się deinonycha z trójkątną, podobną do allozaura czaszką. Ostrom, rekonstruując czaszkę, miał do dyspozycji tylko niekompletne, kiepsko zachowane skamieniałości. Jednak nowszy materiał i porównanie z krewniakami ukazuje węższą i niższą czaszkę. Kości jarzmowe są poszerzone ku dołowi, co dawało dinozaurowi dobre widzenie stereoskopowe. Jako przedstawiciel dromeozaurydów, które jest bardzo blisko spokrewnione z ptakami, deinonych zapewne był opierzony. Potwierdzają to znaleziska innych członków rodziny - Microraptor, Sinornithosaurus i Velociraptor.
Paleoekologia
Środowisko, w którym żył deinonych to lasy, równiny zalewowe i moczary. Rzeki wpływały do morza tworząc delty, występowały też laguny. Taki właśnie obraz wyłania się z badań skał formacji Antlers i Cloverly, w których znaleziono tego dinozaura. Deinonychus żył wśród pancernych dinozaurów Sauropelta oraz ornitopodów Zephyrosaurus i Tenontosaurus. W stanie Oklahoma znaleziono deinonycha wśród takich dinozaurów jak wielki allozauroid Acrocanthosaurus i gigantyczny brachiozauryd Sauroposeidon
Lokalizacja znalezisk
- Formacja Cloverly (Montana i Wyoming)
- Formacja Antlers (Oklahoma)
- ? Formacja Arundel (Maryland)
- ? Grupa Trinity (Teskas)
- ? (Arizona)
Maszyna do zabijania?
Dość szeroko rozpowszechniony pogląd uznaje rodzaj deinonycha za niewielkiego, lecz prawdopodobnie wyjątkowo groźnego zabójcę. Uważa się tak nie tylko za sprawą imponującego uzbrojenia, ale też dzięki dużemu mózgowi (wielkości pomarańczy) znajdującemu się w znacznych rozmiarów czaszce, której ciężar zmniejszały otwory. Znaczna inteligencja być może pozwalała temu drapieżnikowi polować zespołowo w watahach liczących około 10 osobników na znacznie większe zwierzęta. Wybrawszy ofiarę, deinonychy przystępowały do ataku. Na uwagę zasługuje specyficzna budowa stopy. Skarłowaciały pierwszy palec okryty był, jak wszystkie jego pazury rogową pochewką, a ciężar ciała opierał się na trzecim i czwartym palcu zakończonym tępymi pazurami ułatwiającymi odbijanie się od ziemi. Natomiast drugi palec zaopatrzony był w straszliwą broń - zakrzywiony szpon o długości 13 cm. W czasie biegu utrzymywał równowagę, balansując swoim długim ogonem. Polowanie i wybranie zdobyczy zapewne ułatwiał mu też dobry wzrok. Rozszarpywał ofiarę też swoimi długimi, silnymi kończynami przednimi o trzech szponiastych palcach i zakrzywionymi zębami o karbowanych krawędziach sterczących z poruszanych przez mięśnie szczęk. Tak brzmi popularna teoria o zachowaniach deinonycha. Jednak, czy powyższy opis odpowiada rzeczywistości?
Jak wykazały badania, prawdopodobnie czaszki dromeozaurydów (z wyjątkiem rodzaju Dromaeosaurus) nie były tak mocne jak u innych drapieżnych dinozaurów. Można wysnuć z tego wnioski - albo deinonychy polowały na duże zwierzęta, używając głównie kończyn, albo żywiły się raczej mniejszymi od nich zwierzętami. Zęby Deinonychus wśród kości Tenontosaurus to częste znaleziska w osadach formacji Cloverly. W dwóch miejscach znaleziono prawie kompletne skamieniałości tych dwóch zwierząt blisko siebie. W pierwszym odkryto 4 dorosłe i jednego młodego drapieżnika obok kości ornitopoda. To znalezisko stało się przesłanką prowadzącą do wniosku, że deinonychy polowały w stadach. Z pewnością jeden deinonych nie potrafiłby zabić ważącego 1-4 ton tenontozaura. W innym stanowisku znaleziono aż 6 tenontozaurów, różnej wielkości i jednego dromeozauryda. Jedna z kości zawierała wyżłobienia, które mogły być pozostawione przez deinonycha. Współcześni krewniacy Deinonychus - krokodyle i ptaki rzadko polują wspólnie. Nie oznacza to jednak, że podobnie było we wczesnej kredzie. Co ciekawe, drugi pazur stopy nie wygląda tak samo u każdego osobnika. U niektórych jest mocniej, a u innych mniej zakrzywiony. Ostrom zasugerował, że różnice te mogą być spowodowane zmiennością osobniczą, płciową lub zależeć od wieku osobnika, ostatnie badania (Parsons i Parsons, 2009) wskazują na tą ostatnią możliwość - u starszych osobników pazury są prostsze. Ostatnie badania wskazują, że Deinonychus używał pazurów nie do cięcia, a do dźgania. Nieprawdziwe jest więc potoczne wyobrażenie o długich na 2 metry ranach ciętych zadawanych przez deinonycha. Biomechaniczne badania Kena Carpentera (z roku 2002) dotyczące funkcji kończyn przednich, ukazały, że służyły najprawdopodobniej do chwytania zdobyczy. Były one długie jak na teropoda, co wiązało się ze znacznym zasięgiem. Jednak proporcjonalnie większe były u młodych osobników. Duży wyrostek kruczy, służący za miejsce przyczepu mięśni, również potwierdza tezę, że deinonych łapał ofiary przednimi kończynami. Poprzednio wspomniano o dość popularnym wyobrażeniu deinonycha jako o wyjątkowo szybkim zwierzęciu. Gdy Deinonychus został po raz pierwszy opisany, nie znaleziono jeszcze kompletnej nogi zwierzęcia. Ostrom w późniejszych badaniach wskazał, że stosunek długości kości udowej do kości piszczelowej nie jest tak ważny w określaniu szybkości zwierzęcia jak długość stopy i dolnej części nogi. Dzisiaj u szybkich dwunożnych zwierząt (struś) stosunek długości stopa-piszczel wynosi 0,95. U bez wątpienia szybkich dinozaurów (Struthiomimus) to 0,68, a u deinonycha tylko 0,48. Ostrom uznał zatem, że Deinonychus nie był tak szybki jak inne teropody, a już na pewno nie tak jak dzisiejsze nielotne ptaki. Kości śródstopia są niezwykle krótkie u Deinonychus, jednak większe są one u młodych osobników. Ostrom zasugerował, że cecha ta jest powiązana z funkcją sierpowatego pazura. Wydaje się, że skracał się on z wiekiem. Paleontolog uznał, że te cechy deinonycha wiążą się z możliwością zadawania ran ciętych przez deinonycha - taka budowa bowiem była według Ostroma złotym środkiem między zdolnością do biegu, a możliwościami zadawania ran unikalnym, występującym tylko w rodzinie Dromaeosauridae, sposobem. Twierdził on także, że specyficzna budowa nóg powodowała, że inne mięśnie były używane do poruszania się, a inne do polowania. W roku 1981 kanadyjski naukowiec Richard Kool oszacował na podstawie śladów stóp dinozaurów, że Deinonychus chodził z prędkością 10 km/h. Nie wiemy jednak, ile mógł osiągać biegając.
Spis gatunków
| Deinonychus | Ostrom, 1969 | |
|---|---|---|
| = "Daptosaurus" | Brown vide Chure & McIntosh, 1989 | nomen nudum |
| D. antirrhopus | Ostrom, 1969 | |
| = Velociraptor antirrhopus | (Ostrom, 1969) Paul, 1988 | |
| = "Daptosaurus agilis" | Brown vide Chure & McIntosh, 1989 | nomen nudum |
Wybrana bibliografia
Ostrom, J.H. (1969A) "A new theropod dinosaur from the Lower Cretaceous of Montana" Postilla, 128, 1-17.
Ostrom, J.H. (1969B) "Osteology of Deinonychus antirrhopus, an unusual theropod from the Lower Cretaceous of Montana" Peabody Museum of Natural History Bulletin, 30, 1–165.
Parsons, W. L. & Parsons, K. M. (2009) "Further descriptions of the osteology of Deinonychus antirrhopus (Saurischia, Theropoda)" Bulletin of the Buffalo Society of Natural Sciences, 38, 43–54.
http://home.comcast.net/~eoraptor/Dromaeosaurs.htm#Deinonychusantirrhopus
http://en.wikipedia.org/wiki/Deinonychus
Parsons WL, Parsons KM (2015) Morphological Variations within the Ontogeny of Deinonychus antirrhopus (Theropoda, Dromaeosauridae). PLOS ONE 10(4): e0121476. http://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0121476.
