Deltadromeus

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler CHESTERAPTOR	Marcin Szermański Mateusz Tałanda

---

Deltadromeus (deltadrom)
Długość:	<14,8 m
Masa:	? t
Miejsce występowania:	Egipt (formacja Baharije) Maroko (warstwy Kem Kem)
Czas występowania	101-96 Ma późna kreda (cenoman)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Ceratosauria ?? Neoceratosauria ?? Abelisauroidea ?? Noasauridae

Wstęp

Deltadromeus był bardzo dużym i szybkim teropodem żyjącym w późnej kredzie na terytorium dzisiejszej Afryki. Pozostaje wciąż bardzo tajemniczy.

Prawdopodobnie Bahariasaurus znany z tych samych osadów to starszy synonim deltadroma - więcej o tym w jego opisie.

Etymologia

Deltadromeus agilis znaczy "szybki biegacz z delty" (z gr. delta - "delta", gr. dromeus - "biegacz" i łac. agilis - "szybki"). Nazwa odnosi się do facji deltowych, w których znaleziono holotyp i do proporcji kończyn tylnych, wskazujących na zdolność do szybkiego biegu.

Materiał kopalny

Holotyp (SGM Din-2) mierzący około 9 m został odkryty w 1995 roku w osadach formacji Baharije przez Gabrielle Lyon - członkinię ekspedycji, której kierownikiem był Paul Sereno z Uniwersytetu Chicago. Okaz typowy to bardzo niekompletny szkielet osiowy (fragment żebra szyjnego, dwa łuki neuralne z przednich kręgów grzbietowych, dwa niekompletne żebra, dwa żebra brzuszne, niekompletne (3-17) i kompletne (20-27), osiem szewronów) oraz w miarę kompletne kończyny (niekompletne: łopatka, kość krucza, ramieniowa, promieniowa, łokciowa, kości kulszowe [wcześniej uznawane za łonowe], kość strzałkowa, piszczelowa, skokowa oraz stopa; kompletne: kość udowa, piętowa); zob. rysunek.

Materiał przypisany to:

• obecnie zniszczony szkielet opisany w 1934 roku przez Stormera (BSP 1912 VIII 60, 69, 70 i 81) zawierający kość kruczą, udową, kości łonowe i niekompletną piszczel. Wcześniej były to kości uznawane za pochodzące od Bahariasaurus. Szacowana długość to 14,8 m, lecz może być to trochę zawyżone - wartość tę obliczono porównując długość kości udowej, która u wielu większych teropodów jest proporcjonalnie dłuższa.

• obecnie zniszczona kość strzałkowa (BSP 1912 VIII 78) wcześniej uznawana za aff. Erectopus sauvagei.

Pozycja systematyczna i budowa

Fragmentaryczna natura i mieszanina cech różnych kladów powoduje, że Deltadromeus to rodzaj dość problematyczny. Przypomina celurozaury i był uznawany za ich bazalnego przedstawiciela (Sereno i in. 1996; Holtz i in. 2004) albo za ornitomimozaura (Rauhut 2000, 2003). Później stwierdzono, że chodzi o ceratozaura (Carrano i Sampson 2002, 2004 i 2008; Yates, 2005) - często noazauryda (Wilson i in. 2003; Sereno i in. 2004), z którymi wiążą go dwie synapomorfie. Jednak w tych badaniach zaszeregowania deltadroma do Ceratosauria dokonywano a priori i nie testowano drugiej możliwości. Dopiero obszerna, zawierająca zarówno ceratozaury, jak i celurozaury analiza kladystyczna z 2009 roku (Xu i in.) pozwoliła przetestować obie hipotezy. Okazało się, że Deltadromeus to bazalny ceratozaur, co wcześniej sugerowało najobszerniejsze dotąd badania filogenezy ceratozaurów (Carrano i Sampson, 2008), które w dużej części wykorzystano w publikacji Xu i współpracowników. Wiele późniejszych analiz wskazuje taką pozycję filogenetyczną. Analiza Cau (online-A i Cau i in., 2012) wskazuje, że deltadrom to noazauryd blisko spokrewniony z Limusaurus.

Budowa, diagnoza i paleoekologia

Deltadromeus charakteryzuje się szerokimi, czworokątnymi łukami neuralnymi przednich kręgów grzbietowych, płytkim rowkiem na przedniej krawędzi kości kruczej, grzbietowobrzusznie ściśniętą kością kulszową w połowie jej długości oraz zredukowanymi kłykciami IV kości śródstopia (diagnoza na podstawie Sereno i in., 1996 i Rauhut, 2003, zmodyfikowana przez Carrano i Sampsona, 2008). Deltadrom miał bardzo duże, szerokie i głębokie kości krucze i wyrostki barkowe łopatki.

Deltadromeus tradycyjnie jest przedstawiany jako jeden z wielu dużych drapieżników z cenomanu Afryki, obok Sauroniops, Spinosaurus, Carcharodontosaurus i prawdopodobnie ich synonimów - Bahariasaurus, Sigilmassasaurus i "Spinosaurus B". Jednocześnie w tych osadach nie odnaleziono wielu roślinożerców. Deltadromeus jest zbudowany odmiennie od innych wielkich drapieżnych teropodów - żaden inny nie miał tak smukłych kończyn. Nie znaleziono jego czaszki (choć można się natknąć na wiele bardzo podobnych do siebie i wyjątkowo charakterystycznych jej wizerunków; bardziej prawdopodobny wygląd czaszki można zobaczyć na blogu włoskiego paleontologa A. Cau - online-B) ani "dłoni" - nie wiemy więc, czy miał w ogóle zęby lub ostre pazury. Potencjalne bliskie pokrewieństwo z przynajmniej częściowo roślinożernym Limusaurus wskazuje na interesującą możliwość - być może deltadrom sięgał po dość nietypowy dla nieptasich teropodów pokarm roślinny.

Spis gatunków

Deltadromeus	Sereno, Dutheil, Iarochene, Larsson, Lyon, Magwene, Sidor, Varricchio i Wilson, 1996	?= Bahariasaurus
D. agilis	Sereno, Dutheil, Iarochene, Larsson, Lyon, Magwene, Sidor, Varricchio i Wilson, 1996	?= Bahariasaurus ingens

Bibliografia

Cau, A., Dalla Vecchia, F.M. & Fabbri, M. (2012) "Evidence of a new carcharodontosaurid from the Upper Cretaceous of Morocco" Acta Palaeontologica Polonica, doi:10.4202/app.2011.0043

Carrano, M. T. & Sampson, S. D. (2008). "The Phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)". Journal of Systematic Palaeontology. 6, 183-236.

Sereno, P. C., D. B. Dutheil, M. Iarochene, H. C. E. Larsson, G. H. Lyon, P. M. Magwene, C. A. Sidor, D. J. Varricchio & J. A. Wilson. (1996). "Predatory dinosaurs from the Sahara and Late Cretaceous faunal differentiation". Science 272(5264):986-991.

Xu X., Clark J. M., Mo J., Choiniere J., Forster C. A., Erickson G. M., Hone D. W. E, Sullivan C., Eberth D. A., Nesbitt S., Zhao Q., Hernandez R., Jia C-k., Han F.-l, Guo Y., 2009 - A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digit homologies. Nature 459(18):940-944.

Yates, A.M. (2005) "A new theropod dinosaur from the Early Jurassic of South Africa and its implications for the early evolution of theropods" Palaeontologia Africana, 41, 105-122. http://home.comcast.net/~eoraptor/Ceratosauria.htm#Bahariasaurusingens

Cau, online-A: http://theropoda.blogspot.com/2009/06/limusaurus-inextricabilis-xu-et-al-2009.html

Cau, online-B: http://theropoda.blogspot.com/2009/02/il-cranio-di-deltadromeus-ipotesi-di.html

http://www.projectexploration.org/m_1995.htm