Dinosauromorpha

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Korekta:
Mateusz Tałanda


Dinosauromorpha (dinozauromorfy)
Czas występowania
252 201 145

66

0

251-249 Ma do dzisiaj
bazalne: ok. 251 - 212 Ma
wczesny olenek do późnego noryku

Dieta prymitywne mięsożerne,

zaawansowane wszystko- i roślinożerne

Rozmiary bazalne poniżej metra długości

zaawansowane często znacznie większych rozmiarów

Występowanie cały świat

wczesne znajdowane w obu Amerykach, Europie i Afryce

Systematyka Archosauria

Avemetatarsalia

Ornithodira

Dinosauromorpha Benton, 1984

Dinosauriformes
Lagerpetidae

Dinosauromorpha (dinozauromorfy) - grupa gadów bliżej spokrewniona z ptakami niż z pterozaurami i krokodylami. Należą do niej ptaki, nieptasie dinozaury, silezaurydy, lagerpetidy i kilka prymitywnych form. Nazwę wymyślił Benton w 1985 roku.

Formalna definicja (node-based)

Lagerpeton chanarensis, Marasuchus lilloensis, Pseudolagosuchus major, dinozaury z ptakami i wszyscy potomkowie ich wspólnego przodka. Definicję tę nadał dinozauromorfom Sereno w 1991 roku.

Cechy charakterystyczne (synapomorfie)

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

  • brzusznie wzniesiona facies articularis antitrochanterica na główce kości udowej,
  • prosty grzebień knemialny (ang. cnemial crest),
  • kość skokowa z ostrym dogłowowo-przyśrodkowym rogiem,
  • zredukowana kość piętowa,
  • zredukowana stawowa płaszczyzna dla kości śródstopia V na bocznej powierzchni dalszego paliczka czwartego,
  • wydłużone śródstopie ze zredukowanymi kośćmi śródstopia I i V,
  • niezakrzywiona bliższa część piątej kości śródstopia i z powierzchnią stawową dla tylnej czwartej kości stępu prawie równoległą do osi trzonu.

Jednak trzeba zaznaczyć, że nie wszystkie prymitywne dinozauromorfy mają wszystkie te cechy.

Zasięg czasowy

Najstarsze są tropy dinozauromorfów z Gór Świętokrzyskich datowane na wczesny olenek (ok. 251-249 Ma). Ostatnie bazalne dinozauromorfy (lagerpetidy) są znane z późnego noryku (ok. 212 Ma) z terenów USA. Nieptasie dinozaury dotrwały do końca kredy, natomiast ptaki żyją do dziś.

Skład

Lagerpetidae i Dinosauriformes (Lewisuchus, Marasuchus, Saltopus, Silesauridae, Agnosphitys, Lagosuchus, Dinosauria).

Kladogram Silesauridae.jpg

Kladogram głównych grup dinozaurokształtnych za Kammerer i in. (2012).

Paleobiologia i ewolucja

Lokomocja

Eucelofyz (silezauryd) biegnący obok dromomerona - późnego przedstawiciela lagerpetidów. Autor: Jakub Kowalski.

Pierwsze dinozauromorfy były jeszcze zwierzętami czworonożnymi. Biegały bardzo szybko, głównie za pomocą długich tylnych kończyn. Przednie były znacznie krótsze i służyły głównie do podpierania się. Zachowały się ich tropy określane mianem Prorotodactylus i Rotodactylus. Na ich podstawie wiadomo, że tylna noga robiąc krok sięgała przed kończynę przednią, co pokazuje dysproporcję między nimi. Stąpały głównie na długich palcach (dłuższych niż udo) ustawionych w stopie w jednej płaszczyźnie. Ich miednica przypominała jeszcze stan obserwowany u krokodyli. Była krótka i szeroka z dwoma kręgami krzyżowymi i płytką panewką. Wymuszało to ustawienie tylnych kończyn na boki jak u dzisiejszych gadów. W czasie lokomocji kończyny były jednak podciągane pod tułów, przez co ścieżki dinozauromorfów są węższe niż pozostałych archozaurów. Usprawniało to lokomocję, choć kosztem wzmożonego wysiłku mięśni. Nie miało to jednak dużego znaczenia, gdyż ich niewielki ciężar ten wysiłek ograniczał. Ewolucja pierwotnych dinozauromorfów poszła co najmniej dwiema różnymi drogami. Pierwsza to lagerpetidy, które zachowały niewielkie rozmiary. Chodziły na czterech kończynach, ale potrafiły zrywać się do dwunożnego biegu. Ich stopa uległa specjalizacji - palec czwarty stał się najdłuższy, a kolejne do pierwszego co raz krótsze. Pozwalało się to lepiej odbijać od podłoża, gdyż machały tylnymi nogami lekko na boki. Druga linia to dinozauriformy. Początkowo rozwijały one zdolności do dwunożnego, szybkiego biegu o czym świadczy usztywnienie kostki, która mogła się ruszać tylko w kierunku przód-tył i większe podciągnięcie kończyn pod tułów poprzez głębszą panewkę. Zmiana ustawienia kończyn wymuszała także modyfikację palców, którymi zwierzę stąpało po ziemi. Palec pierwszy ulegał redukcji, a piąty przesuwał się stopniowo do tyłu. W ten sposób bardziej zaawansowane dinozauromorfy stąpały już tylko na trzech palcach. Tułów prawdopodobnie był krótki, by łatwiej było unosić przód ciała nad ziemią.

Rozmiary

Początkowo dinozauromorfy były zwierzętami o niewielkich rozmiarach. Ich tropy mierzyły koło czterech centymetrów długości, a całe zwierzę mogło być wielkości kota (stąd w niektórych mediach w Polsce mówiło się o tropach "kotozaura" w Górach Świętokrzyskich). Przy tych rozmiarach zostały lagerpetidy, które prawdopodobnie miały mniej niż metr długości i cztery kilo masy. Dinozauriformy natomiast zwiększyły swe rozmiary sięgając w już anizyku trzech metrów długości (niasazaur i silezauryd z Tanzanii). Było to możliwe dzięki głębszej panewce i podciągnięciu kończyn pod tułów. W ten sposób zwierzę mogło łatwiej dźwigać większy ciężar.

Paleoekologia

Szczątki i tropy prymitywnych dinozauromorfów są bardzo rzadkie, choć znajdowane w różnych regionach świata. Wynika to po części z ich rozmiarów - były delikatne, więc trudniej się zachowywały i łatwiej je przeoczyć w czasie badań terenowych. Badania Grzegorza Niedźwiedzkiego wskazują, że ich udział w ekosystemach wczesnotriasowych był niewielki. Dopiero wraz z większym zróżnicowaniem ich udział miał wzrosnąć. Istnieje jednak jeszcze jedna możliwość. Mianowicie mogły one zajmować suchsze środowiska, w których szansa na zachowanie się tropów i kości jest mniejsza (opinia autora). Tak, czy inaczej były to niewielkie, ale bardzo aktywne drapieżniki, polujące prawdopodobnie na owady i mniejsze kręgowce. Pościg za ofiarami i ucieczka przed większymi drapieżnikami prawdopodobnie wymuszały przeżywanie co raz to szybszych osobników. Wszystkożerność i roślinożerność prawdopodobnie pojawiła się później u bardziej zaawansowanych form, ale nie ma co do tego zgody.

Literatura

Brusatte, S.L., Niedźwiedzki, G., Butler, R.J. 2010. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. Proceedings of the Royal Society B, t. 278, nr 1708, str. 1107-1113. DOI: 10.1098/rspb.2010.1746

Fechner, R. 2009. Morphofunctional evolution of the pelvic girdle and hindlimb of Dinosauromorpha on the lineage to Sauropoda. Rozprawa doktorska, Fakultät für Geowissenschaften, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich, str. 1-197. [1]

Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. doi:10.4202/app.2011.0015

Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. doi: 10.1144/SP379.9