Pachyrhinosaurus

Autor:	Korekta:
Dawid Mazurek Łukasz Czepiński Maciej Ziegler	Karol Sabath Marcin Szermański

---

Pachyrhinosaurus (pachyrinozaur)
Długość:	6-8 m
Masa:	2-4 t
Miejsce występowania:	USA - Alaska, Kanada - Alberta
Czas występowania	73,5-69 Ma późna kreda (późny kampan-wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Neoceratopsia Coronosauria Ceratopsoidea Ceratopsidae Centrosaurinae Pachyrhinosaurini Pachyrostra
Plik:Pachyrhinosaurus1.JPG P. lakustai. Autor: Michael Skrepnick. Źródło: Currie i in., 2008

Wstęp

Pachyrinozaur to późnokredowy centrozauryn z Ameryki Północnej. Był, podobnie jak inne ceratopsy, gatunkiem roślinożernym, a jego najbliższym krewnym jest Achelousaurus. Nazwa Pachyrhinosaurus znaczy "grubonosy jaszczur".

Budowa

Pachyrinozaur mierzył - zaleznie od gatunku - od 6 do 8 metrów długości, a jego masę szacuje się na 2-4 tony. Czasem przedstawia się pachyrinozaura z rogiem wyrastającym z przodu czaszki. Nie znaleziono jednak u żadnego osobnika (z wyjątkiem młodych P. lakustai) rogów wyrastających z charakterystycznego zgrubienia na nosie. Badania powierzchni czaszek centrozaurynów wskazują, że mocno chropowata powierzchnia była pokryta rogowym zgrubieniem a nie rogiem.

Gatunki

Znamy trzy gatunki:

P. canadensis

długość: 7-8 m

miejsce: Alberta - formacja Horseshoe Canyon (Kanada)

czas: 73,5-73 Ma

To gatunek typowy rodzaju Pachyrhinosaurus. Żył przy końcu kampanu. Prawdopodobnie kształt i wielkość kryzy były cechami indywidualnymi i być może zależnymi od wieku i płci osobnika. W sumie z terenów Alberty i Alaski znanych jest obecnie 12 fragmentarycznych czaszek i sporo elementów szkieletu pozaczaszkowego, jednak większość materiału trafiła do opracowania dopiero w latach 80. XX wieku lub później - stąd powolny postęp w poznawaniu tego dinozaura.

Pierwsze jego szczątki odkrył w Albercie (Kanada) w 1946 roku, a nazwał w 1950, Charles Mortram Sternberg (1885 - 1981), amerykański paleontolog i kolekcjoner skamielin, który wsławił się odkryciem i opisaniem także skamieniałości Brachylophosaurus, Parksosaurus i Edmontonia. Nawiasem mówiąc, jego ojciec, Charles Hazelius Sternberg (1850 - 1943; brał udział w słynnych "wojnach o kości", w obozie Cope'a), jak i dwaj bracia (George i Levi), również odnieśli sukces na polu dinozaurologii.

P. lakustai

Od góry: P. perotorum, P. canadensis, P. lakustai. Na szaro zakolorowano obszar nieznany u P. perotorum (źródło: Fiorillo i Trykoski (2012).

długość: 6 m

miejsce: Alberta - formacja Waptiti (Kanada)

czas: 73-72,5 Ma

W roku 1972 Al Lakusta odkrył w Albercie nagromadzenie szczątków pachyrinozaura. Skamieniałości skończono wydobywać dopiero pod koniec lat 80. Okazało się, że na jednym metrze kwadratowym znajdowało się aż do 100 kości! W sumie wydobyto 14 czaszek i 3,5 tysiąca innych elementów kostnych. To masowe cmentarzysko wskazuje na to, że prawdopodobnie dinozaury te żyły stadnie i zostały zaskoczone przez powódź. Obecność kilku grup wiekowych zdaje się zaś wskazywać na pewien rodzaj opieki nad potomstwem. Odmiennie od P. canadensis, narośl u P. lakustai jest widoczna tylko u dorosłych osobników - młode miały rogi, podobne do tych u innych ceratopsów. P. lakustai różni się również od typowego gatunku mniejszymi rozmiarami ciała i szczegółami w ornamentacji kryzy. Jego nazwa oznacza "grubonosy jaszczur Lakusty", od nazwiska Ala Lakusty. P. lakustai jest jednym z najdokładniej przebadanych dinozaurów. Przed opisaniem w 2008 roku znany był jako "pachyrinozaur z Pipestone".

P. perotorum

długość: 6 m

miejsce: Alaska - formacja Prince Creek (USA)

czas: 70-69 Ma

Jest to najmłodszy przedstawiciel Centrosaurinae. Wydaje się, że centrozauryny nie dotrwały do końca ery dinozaurów lecz zostali jedynie przedstawiciele Chasmosaurinae. W masowym cmentarzysku Kikak-Tegoseak na Alasce odnaleziono co najmniej 10 osobników tego gatunku. P. perotorum został tak nazwany dla uczczenia rodziny Perot (Margot i H. Ross Perot I ich dzieci), którzy wspierali naukę i edukację. Różnił się od swoich krewniaków m.in. parą krótkich, spłaszczonych rogów wrastających w okna na kryzie.

Spis gatunków

Pachyrhinosaurus	Sternberg, 1950
P. canadensis	Sternberg, 1950
P. lakustai	Currie, Langston i Tanke, 2008
P. perotorum	Fiorillo i Tykoski, 2012

Wybrana bibliografia

Fiorillo, A.R. & Tykoski, R.S. (2012) "A new species of the centrosaurine ceratopsid Pachyrhinosaurus from the North Slope (Prince Creek Formation: Maastrichtian) of Alaska" Acta Palaeontologica Polonica, doi:10.4202/app.2011.0033

Hieronymus, T.L., Witmer, L.M., Tanke, D.H. & Currie P.J. (2009) "The facial integument of centrosaurine ceratopsids: morphological and histological correlates of novel skin structures" Anatomical Record, 292(9):1370-1396.

http://pubs.nrc-cnrc.gc.ca/eng/books/books/9780660198194.html