Saltasaurus

Autor:	Korekta:
Marcin Szermański, Kamil Kamiński, Witek Napierała	Karol Sabath, Daniel Madzia, Sebastian Oziemski, Krzysztof Lichota, Maciej Ziegler

---

Saltasaurus (saltazaur)
Długość:	8-12 m
Masa:	2-8 t
Miejsce występowania:	Argentyna - Salta (formacja Lecho)
Czas występowania	70,6-65,5 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Sauropoda Eusauropoda Neosauropoda Macronaria Titanosauriformes Somphospondyli Titanosauria Saltasauridae Saltasaurinae
Rekonstrukcja Saltasaurus. Autorzy: Mariana Ruiz Villarreal, Stephen O'Connor, FunkMonk [2].
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Lecho\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Lecho (strona nie istnieje)\"\u003ELecho\u003C/a\u003E, Salta, \u003Ca href=\"/wiki/Argentyna\" class=\"mw-redirect\" title=\"Argentyna\"\u003EArgentyna\u003C/a\u003E|\u003Ci\u003ES. loricatus\u003C/i\u003E - \u003Cb\u003EPVL 4017-92\u003C/b\u003E (\u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003Eholotyp\u003C/a\u003E) oraz materia\u0142 przypisany.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Lecho, Salta, Argentyna|S. loricatus - PVL 4017-92 (holotyp) oraz materia\u0142 przypisany.\n","link":"","lat":-25.10767009999999999081410351209342479705810546875,"lon":-64.3494964000000067017026594839990139007568359375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Saltasaurus to rodzaj małego, późnokredowego tytanozaura z dzisiejszej północno-zachodniej Argentyny. Znane są także okazy z Urugwaju (formacja Asencio), jednak obecnie są traktowane jako synonimy dość niepewnego zauropoda o nazwie Neuquensaurus australis - ich szacunkowa wielkość to nie więcej niż 8 metrów, podczas gdy gatunek typowy S. loricatus mierzył do 12 metrów długości.

Saltasaurus stał się sławny z dwóch powodów: jest pierwszym odkrytym zauropodem z tarczkami kostnymi pełniącymi rolę pancerza, jak i również z powodu znalezionych jego niewielkich, skamieniałych jaj o średnicy 11-12 cm. Stwierdzono, że samice wykopywały za pomocą kończyn dołki w które składały później jaja. Obecność wielu dołków koło siebie może świadczyć o zachowaniu stadnym tych tytanozaurów, co w połączeniu z pancerzem było zapewne jedyną formą obrony przed takimi drapieżnikami, jak Abelisaurus.

Obecnie wyróżnia się jeden gatunek saltazaura - typowy S. loricatus. Z kolei S. australis i S. robustus łączy się z Neuquensaurus. Rodzaj Saltasaurus z gatunkiem typowym S. loricatus został opisany przez José'a Bonaparte i Jaime'a Powella w 1980 roku.

Materiał kopalny

Holotyp PVL 4017-92 to kompletna kość krzyżowa zrośnięta z obiema kośćmi biodrowymi.

Materiał przypisany to szczątki przynajmniej 5 osobników dorosłych i młodocianych, zawierające: 3 różne fragmenty czaszki; kręgi: 14 szyjnych (w tym kręg obrotowy), 12 grzbietowych, 3 krzyżowe, 26 ogonowych; 3 kości krucze, 4 łopatki, 4 płyty mostkowe; kości kończyn przednich: 10 ramieniowych, 5 łokciowych, 4 promieniowe, 5 kości śródręcza; kości miednicy: 5 biodrowych, 4 łonowe, 2 kulszowe; kości kończyn tylnych: 5 udowych, 5 piszczelowych, 4 strzałkowe, 7 kości śródstopia, sześć płyt skórnych, i cztery fragmenty skostniałej skóry.

Opisano takze jaja, być może należące do saltazaura, choć nie ma co do tego pewności (Coria i Chiappe, 2007).

Stadko saltazaurów śledzone przez drapieżniki z rodzaju Quilmesaurus. Autor: ABelov2014. [1].

Budowa

Jak każdy zauropod poruszał się na czterech kończynach, miał długą szyję (choć jak na zauropoda była ona stosunkowo krótka) i ogon. Mimo że był przedstawicielem tytanozaurów, a nie diplodocydem (które de facto nie dożyły do końca kredy, a wymarły znacznie wcześniej, wraz z nastaniem okresu kredowego), to jego głowa przypomina głowę Diplodocus – obie mają tępe zęby w głębi pyska. Cechą charakterystyczną saltazaura jest jednak jego pancerz zbudowany z wielu osteoderm (płytek kostnych), które pokrywały jego grzbiet. Wcześniej tego rodzaju twory znane były jedynie u ankylozaurów – zapewne tak jak i u nich pełniły rolę defensywną. Być może ich powstanie ma związek z małymi jak na zauropoda rozmiarami zwierzęcia, które nie mogło tak jak więksi kuzyni opierać się na swej wielkości w razie ataku drapieżników. Osteodermy mogły służyć też jako rezerwuar składników mineralnych, jak u pokrewnego Rapetosaurus (Curry Rogers i in., 2011). Pancerz saltazaura składał się z dwóch rodzajów osteoderm. Były to wieksze owalne płytki o długości 10-11 cm, z niskim, sotrym kilem oraz mniejsze guzki o kształcie zbliżonym do soczewki, mierzące 6-7 mm średnicy. Były one ciasno upakowane i prawdopodobnie pokrywały boki i grzbiet.

Paleoekologia

Saltazaur żył na terenie Ameryki Południowej, której dominującymi roślinożercami w kredzie pozostały zauropody – w przeciwieństwie do Ameryki Północnej, gdzie straciły swą wiodącą rolę na rzecz ornitopodów (zwłaszcza hadrozaurów w późnej kredzie) i ceratopsów, które poprzez izolację nie zasiedliły tego kontynentu. Analogicznie, choć na mniejszą skalę sytuacja ta ma miejsce i dziś: wiele taksonów jest charakterystycznych tylko dla Ameryki Północnej, bądź to Południowej. Dopiero powstanie Przesmyku Panamskiego w pliocenie pozwoliło na migrację zwierząt, zwaną "Wielką Wymianą Południowoamerykańską".

Saltasaurus koegzystował na terenie współczesnej Argentyny m.in. z teropodem Noasaurus, a także z licznymi ptakami: Avisaurus, Enantiornis, Lectavis, Soroavisaurus i Yungavolucris.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Saltasaurus wzięła się z miejsca znalezienia gatunku typowego S. loricatus. Można ją dosłownie tłumaczyć jako "jaszczur z Salta".

Spis gatunków

Saltasaurus	Bonaparte i Powell, 1980
S. loricatus	Bonaparte i Powell, 1980
S. australis	(Lydekker, 1893)	= Neuquensaurus australis
= Microcoelus australis	Lydekker, 1893
= Titanosaurus australis	(Lydekker, 1893)
S. robustus	(von Huene, 1929)	= Neuquensaurus robustus
= Loricosaurus robustus	von Huene, 1929
= Titanosaurus robustus	(von Huene, 1929)

Bibliografia

Coria, R.A. & Chiappe, L.M. (2007). Embryonic Skin From Late Cretaceous Sauropods (Dinosauria) of Auca Mahuevo, Patagonia, Argentina. Journal of Paleontology v81(6):1528-1532 doi:10.1666/05-150.1

Curry Rogers, K., D’Emic, M., Rogers, R., Vickaryous, M., & Cagan, A. (2011). Sauropod dinosaur osteoderms from the Late Cretaceous of Madagascar Nature Communications, DOI: 10.1038/ncomms1578

Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press

Wilson J.A., Upchurch P. (2003) A revision of Titanosaurus Lydekker (Dinosauria – Sauropoda), the first dinosaur genus with a 'Gondwanan' distribution. „Journal of Systematic Palaeontology”. 1 (3), s. 125–160. doi:10.1017/S1477201903001044

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

http://www.paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?action=checkTaxonInfo&taxon_no=64320&is_real_user=1

http://www.dinodata.info/index.php/topic,2595.0.html

https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Saltasaurus&oldid=377193685

http://www.thescelosaurus.com/saltasauridae.htm (kopia w https://web.archive.org/web/20110717025755/http://www.thescelosaurus.com/saltasauridae.htm )

https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lecho_Formation&oldid=372792592