Tekst źródłowy strony Tanius

{{DISPLAYTITLE:''Tanius''}}
<small>
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
| Autorzy:
|-
| [[Marcin Szermański]], [[Kamil Kamiński]]
|}
</small>

----

{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
! colspan=2 | ''Tanius''
|-
! '''Długość''':
| 7-8 m

|-
! '''Masa''':
| 2-3 t

|-
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
| [[Chiny]] - prowincje Heilongjiang i Szantung

<small>([[formacja]] [[Jiangjunding]]<ref>Poropat, S. F., & Kear, B. P. (2013) "Reassessment of coelurosaurian (Dinosauria, Theropoda) remains from the Upper Cretaceous Wangshi Group of Shandong Province, China" Cretaceous Research, 45, 103-113.</ref>)</small>
|-
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
| <small>[[późna kreda]] (późny [[kampan]] – wczesny [[mastrycht]])</small>
|-
! '''Systematyka'''
| [[Dinosauria]]

[[Ornithischia]]

[[Ornithopoda]]

[[Iguanodontia]]

[[Hadrosauroidea]]

[[Hadrosauromorpha]]
|-
| colspan=2 |[[Plik:Tanius.jpg|400px|]]
<small>Rekonstrukcja przyżyciowa ''Tanius sinensis''. Źródło: [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/Tanius.jpg].
</small>
|}

==Wstęp==
''Tanius'' to słabo poznany [[rodzaj]] hadrozaura z terenów obecnych [[Chiny|Chin]]. Jego skamieniałe szczątki odnaleziono na obszarach prowincji Heilongjiang i Szantung, na wschodzie Kraju Środka.

==Materiał kopalny==
''Tanius sinensis'' znany jest prawdopodobnie z dwóch osobników (niemal kompletna czaszka i materiał pozaczaszkowy, obejmujący kręgi szyjne, po jednym kręgu grzbietowym i ogonowym, płytę mostkową, łopatkę, część kości kończyn przednich i tylnych) (Borinder, 2015). Autorzy obu wydań ''The Dinosauria'' piszą o prawdopodobnych trzech okazach, ale wliczając w to niepewnego ''T. chingkankouensis'', będącego wg najnowszych ustaleń mieszanką kości kilku osobników bliżej nieokreślonych hadrozaurydów. 

==Budowa==
''Tanius'' charakteryzował się długimi wyrostkami kręgowymi, najdłuższe były 3,75 razy wyższe niż trzony kręgów ([[Albert Prieto-Márquez|Prieto-Márquez]], 2011). Borinder (2015) pisze, że były one 4 razy wyższe, a nawet bardziej. ''Tanius''  wyróżniał się również budową kończyn tylnych, łopatki i miednicy (Borinder, 2015). [[Gregory Paul|Paul]] ([[2010]]) szacuje go na 7 metrów długości i 2 tony masy. Z kolei wg Borindera (2015) ważył on blisko 3 tony. 

==Gatunki==
Obecnie za ważnego uznaje się typowego ''Tanius sinensis''. Kolejne gatunki ''T. chingkankouensis'' i ''T. laiyangensis'', [[Albert Prieto-Márquez|Prieto-Márquez]] i [[Jonathan Wagner|Wagner]] ([[2013]]) uważają za prawdopodobne [[młodszy synonim|młodsze synonimy]] ''[[Tsintaosaurus]] spinorhinus'', lecz ''T. chingkankouensis'' uznają za ''[[nomen dubium]]'', więc w jego przypadku nie są aż tak pewni synonimizacji – zresztą wcześniej  (np. [[Michael Brett-Surman|Brett-Surman]], [[1989]]; [[David Weishampel|Weishampel]] i [[John Horner|Horner]], [[1990]]; Horner i in., [[2004]]) uznawany był on za [[synonim]] gatunku typowego ''T. sinensis''. Wg Zhanga i in. (2019) ''T. chingkankouensis'' to ''[[nomen dubium]]'', a ''T. laiyangensis'' – hadrozauryd z plemienia [[Kritosaurini]]. Jedynym pewnym gatunkiem byłby więc ''Tanius sinensis''.

===''T. chingkankouensis''===
Gatunek opisany przez Younga w 1958 r. na podstawie kilku kości szkieletu pozaczaszkowego. Wg Zhanga i in. (2017) to ważny gatunek, który od ''T. sinensis'' różnił się kształtem łopatki. Podobnie jak gatunek typowy, pochodzi on z formacji Jiangjunding. Wg Zhanga i in. (2019) materiał kopalny tego gatunku pochodzi od kilku osobników bliżej nieokreślonych hadrozaurydów i hadrozaurynów, w związku z czym powinien być uznany za ''[[nomen dubium]]''. 

===''T. laiyangensis''===
Gatunek opisany w Zhena w 1976 r. na podstawie złamanej kości biodrowej i krzyżowej. Materiał ten jest niediagnostyczny, w związku z czym gatunek ten jest nieważny (Zhang i in., 2017).  Wg Zhanga i in. (2019) gatunek ten to hadrozauryd należący do [[Kritosaurini]]. 

===''T. prynadai''===
Hadrozaur nazwany przez [[Anatoly Riabinin|Riabinin]]a jako ''[[Bactrosaurus#B._prynadai|Bactrosaurus prynadai]]'' wg [[Yang Zhongjian|Young]]a ([[1958]]) powinien być przeniesiony do [[rodzaj]]u ''Tanius'', jako ''T. prynadai''. Nie spotkało się to jednak z ogólną akceptacją. Co więcej, ''B. prynadai'' okazał się być niediagnostyczny (Horner i in., [[2004]]).

==Filogeneza==
''Tanius'' jest najczęściej uważany za przedstawiciela zaawansowanych hadrozauroidów (np. autorzy obu wydań ''The Dinosauria'', którzy szeroko definiują - zob. [[Hadrosauridae#Nomenklatura]]). Wg analiz filogenetycznych [[Iguanodontia#Sues_i_Averianov_2009|Suesa i Averianova (2009)]], [[Iguanodontia#Prieto-Marquez.2C_2010A|Prieto-Márqueza (2010)]] i [[Iguanodontia#McDonald_i_in._2011B|McDonalda i in. (2011)]] oraz na nich opartych, jest to stosunkowo zaawansowany hadrozauroid, ale poza [[klad]]em [[Hadrosauridae]] (zob. [[Iguanodontia|kladogramy]]). Brett-Surman ([[1989]]) klasyfikuje go jako [[Hadrosaurinae]] (obecnie [[Saurolophinae]]) ''[[incertae sedis]]'', gdyż jego zdaniem czaszka przypisana przez Younga (1958) "jasno wskazuje, że to hadrozauryn" (s. 94). Hu i in. (2001) także uznali go za przedstawiciela [[Saurolophinae]] (za Prieto-Márquez, 2010, s. 439).

==Etymologia==
Nazwa [[rodzaj]]owa ''Tanius'' honoruje chińskiego geologa o nazwisku Tan. Znaczenia epitetów gatunkowych:

''sinensis'' – znaczy "chiński",

''chingkankouensis'' – upamiętnia miejsce znalezienia, Chiangchunting, położone ok. 3 km od Hsikou,

''laiyangensis'' – upamiętnia miejsce znalezienia, Laiyang w prowincji Szantung.

==Spis gatunków==
{| class="wikitable"
| {{V|''Tanius''}}
| {{Kpt|[[Carl Wiman|Wiman]]}}, [[1929]]
|-
| {{V|''T. sinensis''}}
| {{Kpt|Wiman}}, 1929
|-
| ''T. chingkankouensis''
| {{Kpt|[[Yang Zhongjian|Young]]}}, [[1958]]
|''[[nomen dubium]]''
|-
| ''T. prynadai''
| ({{Kpt|[[Anatoly Riabinin|Riabinin]]}}, [[1939]]) {{Kpt|Young}}, 1958
| = ''[[Bactrosaurus#B._prynadai|Bactrosaurus prynadai]]''
|-
| ''T. laiyangensis''
| {{Kpt|Zhen}}, [[1976]]
|''[[nomen dubium]]''
|}

==Bibliografia==
<small>Brett-Surman, M.K. (1989) A revision of the Hadrosauridae (Reptilia: Ornithischia) and their evolution during the Campanian and Maastrichtian. Ph.D. dissertation, George Washington University, Washington, D.C.. pp.1-272 

McDonald, A.T., Kirkland, J.I., DeBlieux, D.D., Madsen, S.K., Cavin, J., Milner, A.R.C. & Panzarin, L. (2010) "New basal iguanodonts from the Cedar Mountain Formation of Utah and the evolution of thumb-spiked dinosaurs" PLoS One, 5, 1-35.

Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [http://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]

Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University, Princeton i Oxford

Prieto-Márquez, A. (2010) "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods" Zoological Journal of the Linnean Society, 159, 435-502. [[doi:10.1111/j.1096-3642.2009.00617.x]]

Prieto-Márquez, A. (2011) "A reapprisal of Barsboldia sicinskii (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of Mongolia" Journal of Paleontology 85(3), 468–477. [[doi:10.1666/10-106.1.]]

Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2013) "The ‘Unicorn’ Dinosaur That Wasn’t: A New Reconstruction of the Crest of Tsintaosaurus and the Early Evolution of the Lambeosaurine Crest and Rostrum" PLoS ONE, 8(11), e82268 [[doi:10.1371/journal.pone.0082268]]

Sues, H.-D. & Averianov, A. (2009) "A new basal hadrosauroid dinosaur from the Late Cretaceous of Uzbekistan and the early radiation of duck-billed dinosaurs" Proceedings of the Royal Society of London: B, 276, 2549-2555. [[doi:10.1098/rspb.2009.0229]]

Weishampel, D.B. & Horner, J.R. (1990) "Hadrosauridae" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 534–561

Young, C.C. (1958) "The dinosaurian remains of Laiyang, Shantung" Palaeontologia Sinica, 142, 53–159

Zhang, J.L., Wang, Q., Jiang, S.X., Cheng, X., Li, N., Qiu, R., Zhang, X.J., Wang, X.L. (2017). "Review of historical and current research on the Late Cretaceous dinosaurs and dinosaur eggs from Laiyang, Shandong". Vertebrata PalAsiatica. 55 (2): 187–200.

Zhang, Y.-G., Wang, K.-B., Chen, S.-Q., Di, L., Xing, H. (2019). "Osteological re‐assessment and taxonomic tevision of "Tanius laiyangensis" (Ornithischia: Hadrosauroidea) from the Upper Cretaceous of Shandong, China"". The Anatomical Record. [[doi:10.1002/AR.24097]].

<References/></small>

[[Kategoria:Dinosauria]]
[[Kategoria:Ornithischia]]
[[Kategoria:Ornithopoda]]
[[Kategoria:Iguanodontia]]
[[Kategoria:Iguanodontia bazalne]]
[[Kategoria:Azja]]
[[Kategoria:Chiny]]
[[Kategoria:Mezozoik]]
[[Kategoria:Kreda]]
[[Kategoria:Kampan]]
[[Kategoria:Mastrycht]]