Tarchia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
 
(Nie pokazano 20 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
  Hasło do poprawy - spis gatunków i(?) materiał, historia taksonu
 
 
 
{{DISPLAYTITLE:''Tarchia''}}
 
{{DISPLAYTITLE:''Tarchia''}}
<small>
+
{{Opis
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
|Autor                 = "[[Dominik]]", [[Marcin Szermański]], [[Kamil Kamiński]]
| Autor:
+
|Korekta                = [[Maciej Ziegler]], [[Karol Sabath]], [[Dawid Mazurek]], [[Dawid Mika]], "[[Kormoran]]", [[Paweł Konarzewski]]
| Korekta:
+
|nazwa                  = ''Tarchia'' (tarchia)
|-
+
|długość                = 5,5-7 (8??) m
| "[[Dominik]]"
+
|wysokość              =
[[Marcin Szermański]]
+
|masa                  = 2,5 (-4,5??) t
| [[Maciej Ziegler]]
+
|dieta                  = roślinożerny
[[Karol Sabath]]
+
|miejsce                = [[Mongolia]] - Ajmak południowogobijski
 
+
<small>([[formacja]] [[Djadochta]] i [[Nemegt]])</small>
[[Dawid Mazurek]]
+
|czas                  = {{Występowanie|83.6|70}}
 
+
83,6-70 [[Ma]]<br>
[[Dawid Mika]]
+
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]] i [[mastrycht]])</small>  
 
+
|systematyka            = [[Dinosauria]]
"[[Kormoran]]"
+
|}
+
[[Ornithischia]]  
</small>
 
 
 
----
 
 
 
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
! colspan=2 | ''Tarchia'' (tarchia)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| 4,5 (-8,5??) m
 
 
 
|-
 
! '''Masa''':
 
| 1,5 (-4,5??) t
 
 
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[Mongolia]] - Khulsan i ?Nemegt
 
 
 
<small>([[formacja]] [[Barun Goyot]] i ?[[Nemegt]])</small>
 
 
 
?[[Kazachstan]]
 
|-
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
| <small>[[późna kreda]] (środkowy-późny [[kampan]] - ? wczesny
 
 
 
[[mastrycht]])</small>
 
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
 
 
[[Ornithischia]]
 
  
 
[[Thyreophora]]
 
[[Thyreophora]]
Linia 57: Linia 24:
  
 
[[Ankylosaurinae]]
 
[[Ankylosaurinae]]
|-
+
|grafika                = Tarchia tumanovae.png
| colspan=2 |[[Plik:Tarchia.jpg|400px|]]
+
|podpis                = Rekonstrukcja szkieletu ''T. tumanovae''. Źródło: Park i in., 2021 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tarchia_tumanovae.png]
<small>Ok. 8-metrowa rekonstrukcja tarchii. Autor: M. Shiraishi. [http://www.google.pl/imgres?q=tarchia&um=1&hl=pl&sa=N&biw=1280&bih=582&tbm=isch&tbnid=BEp2MoMiTF-8BM:&imgrefurl=http://scienceblogs.com/tetrapodzoology/2008/02/tarchia.php&docid=7q-W3lFcLBwEMM&imgurl=http://scienceblogs.com/tetrapodzoology/Tarchia%252520M.%252520Shiraishi.jpg&w=490&h=189&ei=CI1kT9DICIHntQaCvbjDBQ&zoom=1&iact=hc&vpx=186&vpy=171&dur=10409&hovh=139&hovw=362&tx=228&ty=84&sig=117767858777333190136&page=1&tbnh=73&tbnw=190&start=0&ndsp=18&ved=1t:429,r:1,s:0].</small>
+
|PorównanieGrupa        =  
|}
+
|PorównanieDługość      =  
 +
|mapa                  =  
 +
}}
 +
==Wstęp==
 +
''Tarchia'' to [[rodzaj]] ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje trzy gatunki - ''T. kielanae'', ''T.teresae'' i ''T. tumanovae''.  
  
==Wstęp==
+
==Historia taksonu==
''Tarchia'' to [[rodzaj]] ankylozaura należą…cego do rodziny ankylozaurydów, którego szczą…tki odnaleziono w południowej Mongolii. Przynajmniej jeden szkielet pochodzi z [[Kazachstan]]u, lecz nie jest jeszcze opisany, a więc po dokładniejszym badaniu może okazać się nie należeć do [[rodzaj]]u ''Tarchia''.
+
[[Gatunek typowy]], ''T. kielanae'', wraz z omawianym, nowym [[rodzaj]]em został opisany w [[1977]] roku przez polską paleontolog [[Teresa Maryańska|Teresę Maryańską]], znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji [[Barun Goyot]]. [[Tatiana Tumanova|Tumanova]] (1977) opisała drugi gatunek - ''T. gigantea'' na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji [[Nemegt]] (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea'', utworzoną przez [[Maleev]]a w 1956 r. W 1990 r. zsynonimizowano oba gatunki, pozostawiając jedynie ''T. gigantea''. W 2014 r. [[Victoria Arbour|Arbour]] i in. stwierdzili, że okaz PIN 3142/250 w rzeczywistości należał do pokrewnego rodzaju ''[[Saichania]]''. Wykazali oni również niediagnostyczność „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea''. Tym samym przywrócono ważność gatunku ''T. kielanae''. W 2017 r. Penkalski i Tumanova dokonali redeskrypcji okazu ZPAL MgDI/111 i ponownie przypisali do tarchii PIN 3142/250 jako nowy gatunek - ''T.teresae''. Autorzy ci potwierdzili również odrębność rodzaju ''[[Minotaurasaurus]]'', który Arbour i współpracownicy uważali za synonim ''Tarchia''. W 2021 roku Park i wspólnicy opisali trzeci ważny gatunek ''T. tumanovae''.
  
==Materiał kopalny==
+
==Etymologia==
[[Holotyp]] (PIN 551/29): kręgi szyjne, kości śródręcza, paliczki i fragmenty płyt pancerza.
+
Nazwa [[rodzaj]]owa ''Tarchia'' pochodzi od mongolskiego słowa ''tarkhi'' („mózg”) i odnosi się ona do względnie dużej puszki mózgowej tego dinozaura. Epitet gatunkowy ''kielanae'' honoruje profesor [[Zofia Kielan-Jaworowska|Zofię Kielan-Jaworowską]], która była kierownikiem polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych. Z kolei epitet drugiego gatunku odnosi się do [[Teresa Maryańska|Teresy Maryańskiej]], która nazwała rodzaj ''Tarchia''. Epitet trzeciego gatunku ''tumanovae'' honoruje badaczkę Tatianę Tumanovą za jej wkład w badania mongolskich ankylozaurów.
  
Materiał przypisany:
+
==Gatunki==
 +
[[Plik: Tarchia_kielanae_2.JPG|300px|thumb|right|Czaszka holotypu ''T. teresae''.  Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://en.wikipedia.org/wiki/Tarchia#/media/File:Tarchia_kielanae_2.JPG].]]
 +
===''T. kielanae''===
 +
'''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Barun Goyot]]
  
''T. kielanae'': ZPAL MgD-I/ll1 - niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszka mózgowa ([[późna kreda]], środkowy-późny [[kampan]]; Khulsan, [[Mongolia]]; [[formacja]] [[Barun Goyot]])
+
'''Czas:''' {{Wiek|kampan|kampan}}
  
Materiał przypisany:
+
'''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).
  
Niektórzy przypisują do tarchii jeden z gatunków dyoplozaura (''D. giganteus''), choć np. Arbour i Currie ([[2015]]) uznają go za niediagnostycznego i za Ankylosauridae indet.:
+
Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/114 (niekompletna czaszka i osteodermy, przypisane przez Penkalskiego i Tumanovą [2017]; Arbour i in. [2014] uznali go za szczątki saichanii).  
  
''[[Dyoplosaurus]] giganteus'': ZPAL MgD-I/43 - kolumna kręgów ogonowych z ''tail-club'' ([[późna kreda]], późny? [[kampan]] - wczesny [[mastrycht]]; Altan Ula IV, [[Mongolia]] (=PIN 551/29??))
+
'''Charakterystyka:''' Gatunek typowy tarchii. Od ''T.teresae'' różnił się kilkoma cechami budowy czaszki.
  
ZPAL MgD-I/42 - kolumna kręgów ogonowych z ''tail-club'' i fragmenty pancerza (ta sama formacja i lokalizacja)
+
===''T. teresae''===
 +
'''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Nemegt]]
  
ZPAL MgD-I/49 - prawa kość ramienna (ta sama formacja i lokalizacja)
+
'''Czas:''' ok. (?75) 72-68 [[Ma]]
  
ZPAL MgD-I/113 - niekompletny szkielet pozaczaszkowy ([[późna kreda]]; Altan Ula III, [[Mongolia]]; [[formacja]] [[Nemegt]])
+
'''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz PIN 3142/250 (czaszka z żuchwą, kręgi szyjne, łopatka, kość krzyżowa, k. kulszowa, k. udowa, żebra i osteodermy)  (przypisanie okazu do gatunku za Tumanova, 2016; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).
  
PIN 551-29 - kręgi ogonowe, kości śródręcza i paliczki dłoni, fragmenty pancerza - to osobnik opisany pierwotnie przez [[Evgeny Maleev|Maleev]]a w [[1956]] r. jako [[holotyp]] ''D. giganteus'' ([[późna kreda]]; Nemegt, [[Mongolia]]; [[formacja]] [[Nemegt]])
+
Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/43 (kręgi i maczuga ogonowa) (Penkalski i Tumanova, 2017). Arbour i in. (2014) uznali te szczątki za bliżej nieokreślonego ankylozauryda. Do ''T. teresae'' może należeć również kilka innych fragmentarycznych okazów z formacji Nemegt, ale trudno je porównać z holotypem ze względu na brak pokrywającego się materiału.
  
PIN bez numeru katalogowego - nieopisany szkielet wraz z czaszką… (późna [[kreda]]; [[Mongolia]]; górne warstwy Khermeen Tsav I, stratygraficznie odpowiedni formacji Nemegt)
+
'''Charakterystyka:''' Drugi gatunek tarchii. Od ''T. kielanae'' różnił się kilkoma cechami budowy czaszki, m.in. niezrośniętymi dodatkowymi osteodermami na dachu czaszki i głębiej wyrzeźbionym regionem za kośćmi czołowymi.
  
PIN bez numeru katalogowego - dolna szczęka ankylozaura z zachowanymi zębami (wczesna [[kreda]]; okolica Khovboor; [[Mongolia]])
+
===''T. tumanovae''===
 +
'''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Nemegt]]
  
PIN bez numeru katalogowego - nieopisany osobnik zawierają…cy kość ramienną…, kręgi grzbietowe i ogonowe (wczesna [[kreda]]; [[Kazachstan]])
+
'''Czas:''' ok. (?75) 72-68 [[Ma]]
  
Brak numeru katalogowego - nieopisane fragmenty szkieletu pozaczaszkowego i pancerza (późna kreda; Shakh-shakh, [[Mongolia]])
+
'''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz MPC-D 100/1353 (dobrze zachowana czaszka, część kręgów grzbietowych, krzyżowych i ogonowych, 16 żeber, częściowa miednica, osteodermy i maczuga ogonowa). Paulina-Carabajal i in. (2017) przypisali tego osobnika do ''T. teresae''.
  
==Budowa==
+
'''Charakterystyka:''' Trzeci ważny gatunek tarchii, wyróżniający się szczegółami budowy czaszki. Rogi na kościach łuskowych były podzielone na dwie warstwy (zewnętrzną skórną i leżący pod nią własciwy róg).  
W porównaniu do ''[[Saichania]]'', swojego krewnego żyją…cego na tych samych terenach, tarchia posiadała wyjątkowo dużą… podstawę czaszki. Jej wymiary były imponują…ce: przy długości 8-8,5 metra, wysokości około 3 metrów i masywnym pancerzem, mogła ważyć być może nawet 4,5 t (chociaż [[Gregory Paul|Paul]], [[2010]] daje jej 4,5 m i 1,5 t). Jeżeli te pierwsze szacunki są prawdziwe, to ''Tarchia'' mogła być największym i przy okazji najmłodszym znanym mongolskim ankylozaurydem. Wydaje się jednak, że 8 i więcej metrów długości to wartości znacznie przeszacowane.
 
  
Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, służą…cy zapewne do obrony przed drapieżnikami. Na pancerz składały się płyty oraz kolce wystają…ce z boków zwierzęcia, na prawie całej jego długości. Kolce te znajdowały się również na czaszce tego ankylozauryda, która mierzyła 40 cm długości i 45 cm wysokości.  
+
==Budowa i paleobiologia==
 +
''Tarchia'' była zbudowana w sposób typowy dla ankylozaurydów, będąc opancerzonym, masywnym, czworonożnym zwierzęciem. Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, służący zapewne do obrony przed drapieżnikami. Na pancerz składały się płyty oraz kolce wystające z boków zwierzęcia, na prawie całej jego długości. Elementy pancerza znajdowały się również na czaszce tego ankylozauryda. Od swego krewniaka saichanii ''Tarchia'' różniła się m.in. większą, głęboką mózgoczaszką, obecnością dołu zaoczodołowego (ang. ''postorbital fossa''), a także budową rogów na kościach łuskowych i osteoderm pokrywających czaszkę, która mierzyła 40 cm długości i 45 cm wysokości (wartości dla ''T. tumanovae''). Badania puszki mózgowej wykazały, że bardziej przypominała ona ''[[Euoplocephalus]]'' niż ''[[Talarurus]]''. Była ona wysoka i masywna. Przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie przybierało deliaktnie sigmoidalny kształt w widoku bocznym (Paulina-Carabajal i in., 2017). Wysunięty do przodu dziób wskazuje na selektywny sposób odżywiania. Uszkodzenia maczugi ogonowej u ''T. tumanovae'' wskazują, że była używana w charakterze broni, być może w czasie walk wewnątrzgatunkowych (Park i in., 2021).  
  
==Historia taksonu==
+
Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu ''T. kielanae'' ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną.
[[Gatunek typowy]], ''T. kielanae'', wraz z omawianym, nowym [[rodzaj]]em został opisany w [[1977]] roku przez polską… paleontolog Teresę Maryańską…, znaną… m.in. z wielu wypraw Polsko-Mongolskiej Ekspedycji Paleontologicznej na pustynię Gobi. Uznała także, że ''D. giganteus'' nie należy prawdopodobnie do [[rodzaj]]u ''[[Dyoplosaurus]]''. Po jakimś czasie okazało się, że [[holotyp]]y obu należą… do jednego gatunku, przez co ''T. kielanae'' została młodszym [[synonim]]em ''D. giganteus'', który to otrzymał nową… przynależność do [[rodzaj]]u - już nie do ''[[Dyoplosaurus]]'', lecz do ''Tarchia''. Utworzono również nowy, typowy [[gatunek]], mianowicie ''T. gigantea'' (epitet gatunkowy został zaczerpnięty od ankylozaura opisanego przez Maleeva, lecz zmieniony, by był poprawny gramatycznie) na którego składa się osobno [[holotyp]] i materiał przypisany z powyższych dwóch gatunków, będą…cych jego [[synonim]]ami.  
 
  
==Etymologia==
+
==Paleopatologia?==
Nazwa [[rodzaj]]owa ''Tarchia'' (co znaczy "mózg") została zaczerpnięta z dużej objętości czaszki w porównaniu do innych ankylozaurów, dzięki czemu dinozaur ten mógł mieć większy mózg niż reszta jego kuzynów. Epitet gatunkowy ''gigantea'' odnosi się zapewne do bardzo dużych rozmiarów tarchii (o ile nie są one przesadzone) lub do rozmiarów jego puszki mózgowej.
+
We wnętrzu czaszki [[Holotyp|okaz typowego]] ''T. teresae'' znajdowały się prawdopodobnie patologiczne zmiany, a na zewnątrz z jej prawej strony znajduje się również niewielka dziura. Badanie tomografem komputerowym wykazało, że w prawej jamie nosowej i zatokach znajdował się duży guz a w lewej więcej lecz mniejszej wielkości. Dokładne pochodzenie tych guzów jest nieznane, ale przypuszcza się, że mogły być one wynikiem walk wewnątrzgatunkowych lub ugryzienia dużego drapieżnika jak ''[[Tarbosaurus]]'' (Tumanova i in., 2023).  
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
! ''Tarchia''
+
| {{V|''Tarchia''}}
 
| {{Kpt|[[Teresa Maryańska|Maryańska]]}}, [[1977]]
 
| {{Kpt|[[Teresa Maryańska|Maryańska]]}}, [[1977]]
 
|-
 
|-
! ''T. gigantea''
+
| = ??''[[Minotaurasaurus]]''
| ({{Kpt|[[Evgeny Maleev|Maleev]]}}, [[1956]]) {{Kpt|Maryańska}}, 1977
+
| {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]]
 +
|-
 +
| {{V|''T. kielanae''}}
 +
| {{Kpt|Maryańska}}, [[1977]]
 +
|-
 +
| = ??''Minotaurasaurus ramachandrani''
 +
| {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]]
 
|-
 
|-
| ?= ''[[Dyoplosaurus]] giganteus''
+
| ''T. gigantea''
| {{Kpt|Maleev}}, 1956
+
| ({{Kpt|[[Evgeny Maleev|Maleev]]}}, [[1956]]) {{Kpt|Tumanova}}, [[1977]]
| ?''[[nomen dubium]]''
+
|''[[nomen dubium]]''<ref>Arbour, V., 2014. ''Systematics, evolution, and biogeography of the ankylosaurid dinosaurs''. Ph.D thesis, University of Alberta. [https://era.library.ualberta.ca/public/.../Arbour_Victoria_Spring2014.pdf]</ref>
 
|-
 
|-
| ''T. kielanae''
+
| = ''[[Dyoplosaurus]] giganteus''
| {{Kpt|Maryańska}}, 1977
+
| {{Kpt|Maleev}}, [[1956]]
 
|-
 
|-
| ?= ''[[Minotaurasaurus|Minotaurasaurus ramachandran]]''
+
| {{V|''T. teresae''}}
| {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]]
+
| {{Kpt|Penkalski & Tumanova, [[2017]]}}
 
|-
 
|-
| ?= ''[[Zaraapelta|Zaraapelta nomadis]]''
+
| {{V|''T. tumanovae''}}
| {{Kpt|[[Victoria Arbour|Arbour]]}}, {{Kpt|Philip Currie|Currie}} i {{Kpt|Badamgarav}}, [[2014]]
+
| {{Kpt|Park, Lee, [[Kobayashi]], Jacobs, [[Barsbold]], Lee, Kim, Song & Polcyn, [[2021]]}}
 
|}
 
|}
 +
 +
<small><references/></small>
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
 
<small>
 
<small>
 +
Arbour, V.M., Currie, P.J.& Badamgarav, D. (2014). "The ankylosaurid dinosaurs of the Upper Cretaceous Baruungoyot and Nemegt formations of Mongolia", Zoological Journal of the Linnean Society 172(3): 631–652.
 +
 
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. [[DOI:10.1080/14772019.2015.1059985]]
 
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. [[DOI:10.1080/14772019.2015.1059985]]
  
 
Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151.
 
Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151.
  
Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392.
+
Park, J.Y., Lee, Y.N., Kobayashi, Y., Jacobs, L., Barsbold, R., Lee, H.-J., Kim, N., Song, K.-Y. & Polcyn, M.J. (2021). "A new ankylosaurid from the Upper Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia and implications for paleoecology of armoured dinosaurs." Scientific Reports 11, 22928. [[https://doi.org/10.1038/s41598-021-02273-4]].
  
http://scienceblogs.com/tetrapodzoology/2008/02/tarchia.php
+
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
  
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=7701&Itemid=67
+
Paulina-Carabajal, A., Lee, Y.-N., Kobayashi, Y., Lee, H.-J. (2017) “Neuroanatomy of the ankylosaurid dinosaurs Tarchia teresae and Talarurus plicatospineus from the Upper Cretaceous of Mongolia, with comments on endocranial variability among ankylosaurs”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (in press) [[https://doi.org/10.1016/j.palaeo.2017.11.030]].  
  
http://www.paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?action=checkTaxonInfo&taxon_no=38836&is_real_user=1
+
Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004]].  
  
http://en.wikipedia.org/wiki/Tarchia
+
Tumanova, T., Penkalski, P., Gallagher, W. B., Engiles, J. B., & Dodson, P. (2023). "A potentially fatal cranial pathology in a specimen of ''Tarchia''". The Anatomical Record, 1– 14. [[doi:10.1002/ar.25205]]
 +
 
 +
Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392.
  
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
 
 
</small>
 
</small>
  
Linia 152: Linia 138:
 
[[Kategoria:Azja]]
 
[[Kategoria:Azja]]
 
[[Kategoria:Mongolia]]
 
[[Kategoria:Mongolia]]
[[Kategoria:Kazachstan]]
 
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
 
[[Kategoria:Mastrycht]]
 
[[Kategoria:Mastrycht]]
[[Kategoria:Do poprawy - niezajęte]]
 

Aktualna wersja na dzień 21:27, 28 cze 2023

Autor: "Dominik", Marcin Szermański, Kamil Kamiński
Korekta: Maciej Ziegler, Karol Sabath, Dawid Mazurek, Dawid Mika, "Kormoran", Paweł Konarzewski


Tarchia (tarchia)
Długość 5,5-7 (8??) m
Masa 2,5 (-4,5??) t
Dieta roślinożerny
Miejsce Mongolia - Ajmak południowogobijski

(formacja Djadochta i Nemegt)

Czas
252 201 145
66

83,6-70 Ma
późna kreda (kampan i mastrycht)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Thyreophora

Ankylosauria

Ankylosauridae

Ankylosaurinae

Tarchia tumanovae.png
Rekonstrukcja szkieletu T. tumanovae. Źródło: Park i in., 2021 [3]

Wstęp

Tarchia to rodzaj ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje trzy gatunki - T. kielanae, T.teresae i T. tumanovae.

Historia taksonu

Gatunek typowy, T. kielanae, wraz z omawianym, nowym rodzajem został opisany w 1977 roku przez polską paleontolog Teresę Maryańską, znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji Barun Goyot. Tumanova (1977) opisała drugi gatunek - T. gigantea na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji Nemegt (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „Dyoplosaurus” gigantea, utworzoną przez Maleeva w 1956 r. W 1990 r. zsynonimizowano oba gatunki, pozostawiając jedynie T. gigantea. W 2014 r. Arbour i in. stwierdzili, że okaz PIN 3142/250 w rzeczywistości należał do pokrewnego rodzaju Saichania. Wykazali oni również niediagnostyczność „Dyoplosaurus” gigantea. Tym samym przywrócono ważność gatunku T. kielanae. W 2017 r. Penkalski i Tumanova dokonali redeskrypcji okazu ZPAL MgDI/111 i ponownie przypisali do tarchii PIN 3142/250 jako nowy gatunek - T.teresae. Autorzy ci potwierdzili również odrębność rodzaju Minotaurasaurus, który Arbour i współpracownicy uważali za synonim Tarchia. W 2021 roku Park i wspólnicy opisali trzeci ważny gatunek T. tumanovae.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Tarchia pochodzi od mongolskiego słowa tarkhi („mózg”) i odnosi się ona do względnie dużej puszki mózgowej tego dinozaura. Epitet gatunkowy kielanae honoruje profesor Zofię Kielan-Jaworowską, która była kierownikiem polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych. Z kolei epitet drugiego gatunku odnosi się do Teresy Maryańskiej, która nazwała rodzaj Tarchia. Epitet trzeciego gatunku tumanovae honoruje badaczkę Tatianę Tumanovą za jej wkład w badania mongolskich ankylozaurów.

Gatunki

Czaszka holotypu T. teresae. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [2].

T. kielanae

Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Barun Goyot

Czas: 83,6 - 72,1 Ma

Materiał kopalny:Holotyp to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).

Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/114 (niekompletna czaszka i osteodermy, przypisane przez Penkalskiego i Tumanovą [2017]; Arbour i in. [2014] uznali go za szczątki saichanii).

Charakterystyka: Gatunek typowy tarchii. Od T.teresae różnił się kilkoma cechami budowy czaszki.

T. teresae

Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Nemegt

Czas: ok. (?75) 72-68 Ma

Materiał kopalny:Holotyp to okaz PIN 3142/250 (czaszka z żuchwą, kręgi szyjne, łopatka, kość krzyżowa, k. kulszowa, k. udowa, żebra i osteodermy) (przypisanie okazu do gatunku za Tumanova, 2016; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).

Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/43 (kręgi i maczuga ogonowa) (Penkalski i Tumanova, 2017). Arbour i in. (2014) uznali te szczątki za bliżej nieokreślonego ankylozauryda. Do T. teresae może należeć również kilka innych fragmentarycznych okazów z formacji Nemegt, ale trudno je porównać z holotypem ze względu na brak pokrywającego się materiału.

Charakterystyka: Drugi gatunek tarchii. Od T. kielanae różnił się kilkoma cechami budowy czaszki, m.in. niezrośniętymi dodatkowymi osteodermami na dachu czaszki i głębiej wyrzeźbionym regionem za kośćmi czołowymi.

T. tumanovae

Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Nemegt

Czas: ok. (?75) 72-68 Ma

Materiał kopalny:Holotyp to okaz MPC-D 100/1353 (dobrze zachowana czaszka, część kręgów grzbietowych, krzyżowych i ogonowych, 16 żeber, częściowa miednica, osteodermy i maczuga ogonowa). Paulina-Carabajal i in. (2017) przypisali tego osobnika do T. teresae.

Charakterystyka: Trzeci ważny gatunek tarchii, wyróżniający się szczegółami budowy czaszki. Rogi na kościach łuskowych były podzielone na dwie warstwy (zewnętrzną skórną i leżący pod nią własciwy róg).

Budowa i paleobiologia

Tarchia była zbudowana w sposób typowy dla ankylozaurydów, będąc opancerzonym, masywnym, czworonożnym zwierzęciem. Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, służący zapewne do obrony przed drapieżnikami. Na pancerz składały się płyty oraz kolce wystające z boków zwierzęcia, na prawie całej jego długości. Elementy pancerza znajdowały się również na czaszce tego ankylozauryda. Od swego krewniaka saichanii Tarchia różniła się m.in. większą, głęboką mózgoczaszką, obecnością dołu zaoczodołowego (ang. postorbital fossa), a także budową rogów na kościach łuskowych i osteoderm pokrywających czaszkę, która mierzyła 40 cm długości i 45 cm wysokości (wartości dla T. tumanovae). Badania puszki mózgowej wykazały, że bardziej przypominała ona Euoplocephalus niż Talarurus. Była ona wysoka i masywna. Przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie przybierało deliaktnie sigmoidalny kształt w widoku bocznym (Paulina-Carabajal i in., 2017). Wysunięty do przodu dziób wskazuje na selektywny sposób odżywiania. Uszkodzenia maczugi ogonowej u T. tumanovae wskazują, że była używana w charakterze broni, być może w czasie walk wewnątrzgatunkowych (Park i in., 2021).

Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu T. kielanae ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną.

Paleopatologia?

We wnętrzu czaszki okaz typowego T. teresae znajdowały się prawdopodobnie patologiczne zmiany, a na zewnątrz z jej prawej strony znajduje się również niewielka dziura. Badanie tomografem komputerowym wykazało, że w prawej jamie nosowej i zatokach znajdował się duży guz a w lewej więcej lecz mniejszej wielkości. Dokładne pochodzenie tych guzów jest nieznane, ale przypuszcza się, że mogły być one wynikiem walk wewnątrzgatunkowych lub ugryzienia dużego drapieżnika jak Tarbosaurus (Tumanova i in., 2023).

Spis gatunków

Tarchia Maryańska, 1977
= ??Minotaurasaurus Miles & Miles, 2009
T. kielanae Maryańska, 1977
= ??Minotaurasaurus ramachandrani Miles & Miles, 2009
T. gigantea (Maleev, 1956) Tumanova, 1977 nomen dubium[1]
= Dyoplosaurus giganteus Maleev, 1956
T. teresae Penkalski & Tumanova, 2017
T. tumanovae Park, Lee, Kobayashi, Jacobs, Barsbold, Lee, Kim, Song & Polcyn, 2021
  1. Arbour, V., 2014. Systematics, evolution, and biogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Ph.D thesis, University of Alberta. [1]

Bibliografia

Arbour, V.M., Currie, P.J.& Badamgarav, D. (2014). "The ankylosaurid dinosaurs of the Upper Cretaceous Baruungoyot and Nemegt formations of Mongolia", Zoological Journal of the Linnean Society 172(3): 631–652.

Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. DOI:10.1080/14772019.2015.1059985

Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151.

Park, J.Y., Lee, Y.N., Kobayashi, Y., Jacobs, L., Barsbold, R., Lee, H.-J., Kim, N., Song, K.-Y. & Polcyn, M.J. (2021). "A new ankylosaurid from the Upper Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia and implications for paleoecology of armoured dinosaurs." Scientific Reports 11, 22928. [[4]].

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.

Paulina-Carabajal, A., Lee, Y.-N., Kobayashi, Y., Lee, H.-J. (2017) “Neuroanatomy of the ankylosaurid dinosaurs Tarchia teresae and Talarurus plicatospineus from the Upper Cretaceous of Mongolia, with comments on endocranial variability among ankylosaurs”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (in press) [[5]].

Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004.

Tumanova, T., Penkalski, P., Gallagher, W. B., Engiles, J. B., & Dodson, P. (2023). "A potentially fatal cranial pathology in a specimen of Tarchia". The Anatomical Record, 1– 14. doi:10.1002/ar.25205

Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392.