Tatankaceratops
| Autor: |
| Maciej Ziegler, Jakub Starzyński |
| Tatankaceratops (tatankaceratops) | |
|---|---|
| Długość: | 3-3,5 m |
| Masa: | ? |
| Miejsce występowania: | USA - Południowa Dakota, hrabstwo Harding
(formacja Hell Creek - najwyższe warstwy) |
| Czas występowania | ok. 67-66 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa tatankaceratopsa. Autor: Jakub Kowalski [1] | |
| Mapa znalezisk Tatankaceratops | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Tatankaceratops to dinozaur rogaty żyjący w Ameryce Północnej (USA - stan Dakota Południowa) pod koniec ery dinozaurów. Jak każdy ceratops był roślinożercą. Koegzystował na tych terenach m.in. z Triceratops, Edmontosaurus i Tyrannosaurus.
Materiał kopalny
Holotyp - BHI6226 - składa się z niekompletnej czaszki (zob. zdjęcie) i fragmentarycznego szkieletu pozaczaszkowego.
Systematyka i taksonomia
Przeprowadzona przez autorów jego opisu analiza kladystyczna wykazała, że tatankaceratops był najbardziej bazalnym przedstawicielem Chasmosaurinae. Autorzy zastrzegali jednak, że ze względu na niekompletność szkieletu oraz fakt, że badania nad nim są wciąż na wstępnym etapie, jego pozycja filogenetyczna jest niepewna.
W 2011 Longrich stwierdził, że holotyp ma zarówno niektóre cechy budowy ciała spotykane u młodych triceratopsów, jak i dorosłych osobników tego rodzaju. Trudno stwierdzić czy był karłowatym Triceratops, czy osobnym rodzajem.
Ott i Larson (2010) wyliczyli następujące elementy diagnozy Tatankaceratops; warto je skomentować:
1) małe rozmiary. Może to wynikać z ontogenezy.
2) niewykształcone puste przestrzenie w rogach nadocznych. Może to wynikać z ontogenezy (contra Ott i Larson, 2010), gdyż wskazywana obecność tej cechy u młodego [[Triceratops (UCMP 15442) jest wynikiem wzięcia za takie powierzchni łączącej kość zaoczodołową z kością klinową boczną (laterosphenoid) (Farke, 2010).
3) proporcjonalnie masywny róg nosowy. Jest to cecha Triceratops prorsus (Forster, 1996).
4) róg nosowy tej samej długości co rogi nadoczne.
5) zakrzywiony ku tyłowi róg nosowy. Obecne także u Triceratops UCMP 113697 (zob. zdjęcie)
6) duży rozmiar oczodołu w porównaniu do czaszki. Może to wynikać z ontogenezy.
7) rogi nadoczne wyrastające za oczodołem. Centrum podstawy rogu jest za oczodołem u wielu osobników Triceratops, np. FMNH P12003 (Lull, 1933, tabl. XIIa) - gdyby zmniejszyć rogi proporcjonalnie z przodu i z tyłu, u większości Triceratops rogi wielkości tych u Tatankaceratops znajdowałyby się za oczodołem. Rogi mieszczące się w całości za oczodołem są obecne u Torosaurus YPM 1831, co jest wyjątkową cechą tego osobnika (Lull, 1933, s. 132; Farke, 2007, s. 247), lecz obecnie nie uważa się tej cechy za diagnostyczną, gdyż przypisuje się ten okaz (holotyp Torosaurus gladius) do Torosaurus latus (np. Farke, 2007) (albo to Triceratops, jeśli sa to synonimy).
8) niepołożenie rogów nadocznych nad oczodołami. Cecha ta wiąże się z powyższą i z małym rozmiarem rogów.
9) brak kości epijugale (rogu na kości jarzmowej). Być może wynika to z całkowitego zrośnięcia się kości.
Jak wynika z powyższego, jedynie czwarta cecha rzeczywiście odróżnia Tatankaceratops od Triceratops. Jedyny okaz Tatankaceratops ma zatem zarówno cechy młodych Triceratops (1, 2, 6), jak i przeważające cechy dorosłych (np. zrośnięcia elementów czaszki, skierowane do przodu rogi nadoczne). Numeryczna analiza ontogenetyczna Longricha i Fielda (2012) wykazała, że holotyp Tatankaceratops osiągnął końcowe stadium ontogenezy.
Tatankaceratops może być osobnikiem Triceratops prorsus (Longrich, 2011; Longrich i Field, 2012), na co - poza dużym rogiem nosowym - wskazuje także pochodzenie z najwyższych warstw formacji Hell Creek (Ott i Larson, 2010, s. 205) (Scannella i in., 2012). Choć prawie wszystkie cechy diagnozy są problematyczne (mogą wynikać z ontogenezy lub są obecne u Triceratops), to z uwagi cechę nr 4 i bardzo liczne cechy dorosłe, wydaje się całkiem prawdopodobne, że jest to karłowaty potomek Triceratops, co było rozważane przez autorów (s. 213-214), lub osobnik patologiczny (z zaburzeniem wzrostu); nie można też wykluczyć, że są to szczątki dwóch osobników różnej wielkości.
Etymologia
Nazwę rodzajową Tatankaceratops (jęz. Lakota tatanka, czyli "bizon" + gr. ceratops, a więc "rogata twarz") można przetłumaczyć na "rogata twarz bizona" lub "bizonia rogata twarz". Epitet gatunkowy sacrisonorum honoruje odkrywców skamieniałości owego ceratopsa - braci Stana i Steve'a Sacrisonów.
Spis gatunków
| Tatankaceratops | Ott i Larson, 2010 | ?= Triceratops |
|---|---|---|
| T. sacrisonorum | Ott i Larson, 2010 | ?= Triceratops prorsus |
Bibliografia
Farke, A.A. (2007) "Cranial osteology and phylogenetic relationships of the chasmosaurine ceratopsid Torosaurus latus" [w:] Carpenter, K. (red.) "Horns and beaks: ceratopsian and ornithopod dinosaurs" Bloomington, wyd. Indiana University Press, 235–257.
Farke, A.A. (2010) "Evolution, homology, and function of the supracranial sinuses in ceratopsian dinosaurs" Journal of Vertebrate Palaeontology, 30(5): 1486-1500.
Forster, C.A. (1996) "Species resolution in Triceratops: cladistic and morphometric approaches" Journal of Vertebrate Paleontology, 16 (2), 259-270.
Longrich, N. R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32(3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007
Longrich, N.R. & Field, D.J. (2012) "Torosaurus Is Not Triceratops: Ontogeny in Chasmosaurine Ceratopsids as a Case Study in Dinosaur Taxonomy" PLoS ONE 7(2), e32623. doi:10.1371/journal.pone.0032623
Lull, R. S. (1933) "A revision of the Ceratopsia, or horned dinosaurs" Memoirs of the Peabody Museum of Natural History, 3, 1-175.
Ott, C.J. & Larson, P.L. (2010) "A new, small ceratopsian dinosaur from the latest Cretaceous Hell Creek Formation, northwest South Dakota, United States: a preliminary description" [w:] Ryan, M.J., Chinnery, B.J. & Eberth, D.A. (red.) "New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium" wyd. Indiana University, Bloomington, 203-218.
Scannella, J.B., Fowler, D.W., Goodwin, M.G. & Horner, J.R. (2012) "Transitional Triceratops: Details of an ontogenetic sequence from the upper Middle Unit of the Hell Creek Formation, Montana" Journal of Vertebrate Paleontology, 32(5, suplement), 166 [abstrakt]
