Wahweap

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Paweł Konarzewski, Michał Siedlecki


Formacja Wahweap
Wiek
252 201 145
66

ok. 82,2-77,3 Ma
(przedział z niepewnością ok. 83,6-76,7 Ma)
(późna kreda, kampan)

Miejsce USA - Utah
Podjednostki ogniwa Last Chance Creek, Reynolds Point, Coyote Point i Pardner Canyon
Leży pod formacja Kaiparowits
Leży nad formacja Straight Cliffs
Miąższość 410 m
Klimat ciepły i wilgotny wraz z porami suchymi
Litologia piaskowce, mułowce
Wahweap in Shadow (8164183821).jpg
Skały osadowe formacji Wahweap.
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…
}

Wstęp

Formacja Wahweap jest położona na południu stanu Utah w Stanach Zjednoczonych. Jest datowana na wczesny i środkowy kampan.

Historia badań

Formację po raz pierwszy opisali Gregory i Moore w 1931 roku. Określili, że piaskowce Wahweap powstały w wyniku akumulacji rzecznej o grubości od 360 do 460 m składającej się z mułowców zalewowych i piaskowców powstałych w korytach rzecznych. Peterson i Waldrop (1965) formalnie zdefiniowali formację, a w kolejnych latach prowadzono nad nią dalsze badana. Eaton (1991) zaproponował nieformalny podział osadów na dolne, środkowe i górne ogniwo ze względu na różnice w budowie skał. W 2022 roku Beveridge wraz z wspólnikami nazwali ogniwa oraz określili dokładny wiek formacji Wahweap.

Litologia

Dinozaury z formacji Wahweap. Grupa Diabloceratops zażywa kąpiel błotną. Do wędrującego stada Acristavus zbliża się Lythronax. Autor: ABelov2014 [1]

Formacja Wahweap znajduje się na południu stanu Utah, wzdłuż krawędzi płaskowyżów Markagunt i Paunsaugunt oraz jest rozległa na cały płaskowyż Kaiparowits. Najniższe osady stykają się z formacją Straight Cliffs, a najwyższe z Kaiparowits. Jest ona również skorelowana z formacją Masuk i piaskowcami Tarantula Mesa, które znajdują się na północny wschód w kotlinie Henry. Jednak najbardziej obfitą w skamieniałości jest formacja Wahweap. Opisywaną formację tworzą osady pochodzenia rzecznego (piaskowce oraz mułowce). Według Jinnah i Robertsa (2011) znajdowały się tam środowiska wilgotne (rozlewiska, jeziora oraz doliny rzeczne). Sądzą, że występował tam klimat wilgotny z sezonowymi porami suszy. Beveridge i in. (2022) w swoim badaniu wyróżnili cztery ogniwa:

Last Chance Creek

Wiek: 82,17-81,55 Ma (przedział z niepewnością: 83,64-81,47 Ma)

Miąższość: 0-64 m

Charakterystyka: Pierwsze ogniwo w formacji, znane wcześniej jako dolne ogniwo. Składa się głównie z mułowców oraz piaskowców.

Reynolds Point

Wiek: 81,55-80,62 Ma (przedział z niepewnością: 82,17-80,11 Ma)

Miąższość: 65-175 m

Charakterystyka: Drugie ogniwo znane wcześniej jako środkowe ogniwo. Zawiera większą ilość osadów zalewowych oraz kruchych piaskowców drobnoziarnistych niż Last Chance Creek.

Coyote Point

Wiek: 80,61-79,02 Ma (przedział z niepewnością: 81-78,02 Ma)

Miąższość: 176-312 m

Charakterystyka: Dawniej znana jako górna część. Dominują w niej piaskowce, a u podstaw tego ogniwa prawdopodobnie morze wpłynęło na tworzenie osadów.

Pardner Canyon

Wiek: 79-77,29 Ma (przedział z niepewnością: 79,98-76,67 Ma)

Miąższość: 313-410 m

Charakterystyka: Dominują w niej piaskowce tworzące klify oraz mułowce.

Paleofauna

Fauna dinozaurów nie różniła się specjalnie od innych miejsc w późnej kredzie na terenach Stanów Zjednoczonych. W osadach formacji odnaleziono hadrozaurydy, centrozauryny, pachycefalozaurydy, nodozaurydy, ankylozauryda, krokodyle, żółwie, ssaki, ryby oraz morskie bezkręgowce.

Dinozaury

Dinozaury
Takson Miejsce Ogniwo Głębokość osadów, w której odnaleziono skamieniałości Materiał kopalny Komentarz Grafika

Acristavus gagslarsoni

Star Seep

Reynolds Point

166 m

UMNH VP 16607 - kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny

Występował również w formacji Two Medicine.

Acristavus.jpg

Adelolophus hutchisoni

UCMP V98173

Coyote Point

180-250 m

USMP 152028 - niekompletna kość szczękowa

Najstarszy znany lambeozauryn z Ameryki Północnej.

Adelolophus LM.png

Diabloceratops eatoni

Last Chance

Reynolds Point

105 m

UMNH VP 16699 - prawie kompletna czaszka (zachowana jej lewa część oraz elementy z prawej)

Jeden z najbardziej bazalnych centrozaurynów.

Diabloceratops.png

Lythronax argestes

Nipple Butte

Reynolds Point

70 m

UMNH VP 20200 - kości czaszki oraz kończyn tylnych

Najstarszy znany tyranozauryd z terenów Ameryki Północnej.

Lythronax argestes cast.jpg

Machairoceratops cronusi

Star Seep

Coyote Point

246 m

UMNH VP 20550 - fragmentaryczna czaszka

Bliski kuzyn Diabloceratops, znany wcześniej jako "Wahweap centrosaurinae B".

Machairoceratops cronusi.jpg

Nienazwany centrozauryn (takson z Nipple Butte)

Nipple Butte

Last Chance Creek

50 m

UMNH VP 16704 - częściowa czaszka

Początkowo został przypisany do Diabloceratops, jednak uważa się go za odrębny takson od Diabloceratops.

UMNH VP 16704 Nipple Butte.png

Nienazwany centrozauryn (takson z Pilot Knoll)

Pilot Knoll

Last Chance Creek

50 m

UMNH VP 20600 - tylna część kości ciemieniowej z różkami ciemieniowymi oraz fragmentaryczna puszka mózgowa

Najstarszy centrozauryn z formacji, znany jako "Wahweap centrosaurinae A". Miał jedną parę różków ciemieniowych podobnych do tych u Albertaceratops.

Nienazwany centrozauryn (takson z Death Ridge)

Death Ridge

Coyote Point

313 m (granica między ogniwem Coyot Point a Pardner Canyon)

UMNH VP 9459 - fragmenty czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego

Najmłodszy centrozauryn z formacji, znany jako "Wahweap centrosaurinae C".

Nienazwany hadrozauryd

Wesses Canyon

Reynolds Point

70 m

szkielet pozaczaszkowy

Zachowały się u niego odciski skóry. Wraz z szkieletem tego hadrozauryda odnaleziono również pancerz żółwia (UMNH VP 20213) oraz ząb ryby Melvius.

Nienazwany hadrozauryd

Wesses Cove

Reynolds Point

dolne warstwy ogniwa Reynolds Point

łopatka (UMHN VP 20215), kość zębowa (UMNH VP 20216), bliższa część kości ramiennej

Potencjalnie nowy takson.

Nienazwany hadrozauryd

Nipple Butte

Last Chance Creek

niższe warstwy ogniwa Last Chance Creek

artykułowany szkielet pozaczaszkowy (UMNH VP 20616)

Potencjalnie nowy takson.

Nienazwane hadrozaurydy

nie podano

Coyote Point

ok. 213 m

UCMP 235252 - fragment kości kończyny tylnej; UCMP 235253 - kręg ; UCMP 252000 , 252001 oraz 235254-235255 - fragmenty szczęk

Potencjalnie nowe taksony (o ile diagnostyczne). Możliwe, że należały do Saurolophinae.

Nienazwany hadrozauryd

nie podano

Coyote Point

nie podano

16 zębów

Takson niediagnostyczny. Możliwe, że jest to więcej niż jeden takson.

Nienazwany pachycefalozauryd

Clints Cove

dolne warstwy ogniwa Reynolds Point

nieznana

UMNH VP 11939 - niekompletna kopuła oraz zęby

Zachowana kopuła nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych.

Nienazwany ankylozauryd

nie podano

Coyote Point

nieznane

OMNH 21280 (częściowo), 21858 i 24276 - 3 zęby

Niediagnostyczny takson.

cf. Brachylophosaurus

Death Ridge

Coyote Point

górne osady ogniwa Coyote Point

UMNH VP 9548 - niekompletna kość szczękowa oraz kości kończyn przednich

Prawdopodobnie reprezentuje rodzaj Brachylophosaurus

cf. Brachylophosaurus?

Wesses Canyon

Reynolds Point

środkowe warstwy ogniwa Reynolds Point

kość jarzmowa (UMNH VP 19465)

zaurolofin blisko spokrewniony z brachylofozaurem. Razem z nim znaleziono kość szczękową ryby z rodziny Amiidae (UMHN VP 19464)

Nieokreślony Neornithischia (?tescelozauryd}

nie podano

Coyote Point

nie podano

OMNH 21813 i 24281 - zęby

Takson niediagnostyczny, dawniej przypisywany do Thescelosaurus.

Nienazwany nodozauryd

nie podano

prawdopodobnie Last Chance Creek, Reynolds Point i Coyote Point

nie podano

zęby (z Coyote Point znane są OMNH 21280 (częściowo), 21992 i 24278), osteodermy (UMNH VP 13981, 15664, 16408 i 21207), częściowy szkielet pozaczaszkowy, czaszka (zaginęła)

Takson ten nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych.

Nienazwany nodozauryd

Right Hand Collet Canyon

Reynolds Point

środkowe osady ogniwa Reynolds Point

UMNH VP 22080 - częściowa czaszka oraz szkielet pozaczaszkowy

Prawdopodobnie nowy takson.

cf. Aublysodon

nie podano

Coyote Point

nie podano

OMNH 2409 (częściowo) - ząb

Takson niediagnostyczny, prawdopodobnie nie należący do Aublysodon.

Nienazwany tyranozauryd

nie podano

Coyote Point

nie podano

OMNH 23635 - ząb

Takson niediagnostyczny.

Nienazwany tyranozauryd

nie podano

Coyote Point

ok. 213 m

UCMP 235245 - częściowy ząb

Takson niediagnostyczny.

Nienazwany dromeozauryd (Morfotyp A)

nie podano

Coyote Point

nie podano

14 zębów, w tym MNA NB-9

Takson niediagnostyczny. Wcześniej przypisywany do Dromaeosaurus

Nienazwany dromeozauryd (Morfotyp B)

nie podano

Coyote Point

nie podano

UCM 8613 - ząb

Takson niediagnostyczny. Wcześniej przypisywany do Saurornitholestes.

Nieokreślony troodontyd

nie podano

Coyote Point

nie podano

OMNH 21988 i 24237 - zęby

Takson niediagnostyczny. Dawniej przypisywany do Troodon.

Nienazwane teropody

nie podano

Coyote Point

ok. 213 m

UCMP 235246 - tylna część paliczka; UCMP 23524 i 235251 - przednie części kości udowych; UCMP 235248 - kość śródstopia III; UCMP 235249-50 - tylna część kości udowej, zęby

Potencjalnie nowe taksony (o ile diagnostyczne). Dawniej przypisywane do Richardoestesia i Paronychodon.

Nienazwany hadrozauryd

Tibbet Springs

Last Chance Creek

10 m

złoże kostne hadrozaurydów

Nienazwany hadrozauryd

Camp Flat

nieznane

nieznane

złoże kostne hadrozaurydów (należące do przedstawicieli Saurolophini)

Pomimo, że w pokładach formacji nie znaleziono szczątków ornitomimozaurów, można założyć, że również były obecne na terenie formacji.

Krokodyle

Irmis i współpracownicy opisali z ogniwa Coyote Point szczątki krokodyla z kladu Mesosuchia (Irmis i in., 2013). Ponadto znaleźli inne taksony krokodylomorfów: nieokreślonego kroodyliforma, mezoeukrokodyla, neozucha i przedstawiciela krokodyli właściwych. Z tej formacji znany jest również duży aligatoroid Deinosuchus sp..

Żółwie

Takson Materiał kopalny
Compsemys sp. ?
Adocus sp. ?
Naomichelys sp. ?
cf. Apsideretes sp. ?
Denazinemys nodosa fragment pierwszego żebra i niepołączone z nim nieokreślone fragmenty
Arvinachelys sp. przedni fragment plastronu
Neurankylus sp. część pierwszego żebra.
Basilemys sp. fragment skorupy
Nieokreślone Baenidae fragmenty skorupy oraz inne nieokreślone fragmenty szkieletu.

Ssaki

Z formacji Wahweap znane są również ssaki należące do różnych kladów, m.in.: multituberkulaty, wczesne torbacze, czy owadożerne.

Takson Klad
Cimolomys sp., cf. C. clarki Multituberculata
Cimolomys sp. Multituberculata
? Meniscoessus sp. Multituberculata
Nieokreślony Cimolomyidae Multituberculata
Cimexomys sp., cf. C. antiquus Multituberculata
Paracimexomys sp. Multituberculata
Paracimexomys sp. Multitubeculata
Symmetrodontoides foxii Symmetrodonta
Protalphadon crebreforme Metatheria
Alphadon sp. Metatheria
Nienazwany takson Metatheria
Iugomortiferum thoringtoni Marsupialiformes
Iugomortiferum sp. Marsupialiformes
Anchistodelphys archibaldi Marsupialiformes
Anchistodelphys sp. Marsupialiformes
Zygiocuspis goldingi Theria
Nowy takson Theria
Nowy takson Theria
Paranyctoides sp. Eutheria
Paranyctoides sp. Eutheria

Płazy

Takson Materiał kopalny
Nienazwany takson UMNH VP 19209 - kręg grzbietowy
Opisthotriton sp. UMNH VP 19194-19198 - elementy pierwszego kręgu szyjnego
UMNH VP 19199-19200 - kręgi grzbietowe
Scapherpeton sp. UMNH VP 19186 - pierwszy kręg szyjny (atlas)

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Takson Materiał kopalny
Cantioscyllium estesi zęby
Chiloscyllium missouriense zęby
Columbusia deblieuxi zęby
Cristomylus ciffelli zęby
Hybodus sp. ząb
Lonchidion sp. ząb
Texatrygon brycensis zęby

Ryby kostnoszkieletowe

Takson Materiał kopalny
Nieokreślony Acipenseriformes kolec płetwy piersiowej
Nieokreślony Lepisosteidae fragment łuski i kręg
Lepidotes indet. zęby
Melvius cf. M. chauliodus trzon kręgu, fragment kości zębowej
kość potyliczna podstawowa, fragmenty kości ciemieniowej i kości skoblowej, staw kości potylicznej
Micropycnodon sp. ząb
Paralbula sp. ząb
Nieokreślony Polyodontidae zęby

Skamieniałości śladowe i jaja

W formacji Wahweap odnaleziono tropy należące do hadrozaurydów, ceratopsydów, dinozaurów ptasiomednicznych oraz teropodów. Jednak badaczy przykuł uwagę jeden trop odkryty w 2003 roku. Był to trójpalczasty ślad należący do hadrozauryda, który zachował się w postaci naturalnego odlewu. Odnaleziono na nim odciski zadrapań ze skóry stopy oraz inne szczegóły anatomiczne (DeBlieux i in., 2013). Oprócz tropów dinozaurzych znane są również tropy krokodyli, oraz ślady po norkach ssaków, w których znaleziono wyżłobienia, prawdopodobnie pozostawionych przez teropoda z grupy maniraptorów polującego na ssaki. Jest to pierwszy przykład polowania dinozaurów na ssaki żyjące w norach (Simpson i in., 2010). Z tej formacji znane są również jaja dinozaurów (Weishampel, 2004).

Rośliny i bezkręgowce

W ogniwie Last Chance Creek skamieniałości drzew występują w dużych ilościach. W kilku stanowiskach odnaleziono odciski roślin oraz liści. Duża ich część znajdowała się w piaskowcach, a czasem w nich znaleziono również słabo zachowane liście. W skałach mułowych rośliny są dość pospolite. Najczęstszymi bezkręgowcami znajdowanymi są małże, ślimaki i kraby, które są powszechne z środkowych i górnych osadów formacji (DeBlieux i in., 2013).

Bibliografia

Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). "Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876

Brinkman, D.B., Newbrey, M.G., Neuman, A.G. & Eaton, J.G. (2013). "Freshwater Osteichthyes from the Cenomanian to Late Campanian of Grand Staircase–Escalante National Monument, Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Cifelli, R.L. (1990a) "Cretaceous mammals of southern Utah. II. Marsupials and marsupial-like mammals from the Wahweap Formation (early Campanian)". Journal of Vertebrate Paleontology 10 (3): 320-331

Cifelli, R.L. (1990b) "Cretaceous mammals of southern Utah. IV. Eutherian mammals from the Wahweap (Aquilan) and Kaiparowits (Judithian) Formations". Journal of Vertebrate Paleontology 10 (3): 346-360

DeBlieux, D. D., Kirkland, J. I., Gates, T. A., Eaton, J. G., Getty, M. A., Sampson, S. D., ... & Hayden, M. C. (2013). "Paleontological overview and taphonomy of the middle Campanian Wahweap Formation in Grand Staircase-Escalante National Monument". [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Eaton, J.G., Cifelli, R.L., Hutchinson, H.J., Kirkland, J.I. & Parrish J.M. (1999). Cretaceous vertebrate faunas from the Kaiparowits Plateau, south-central Utah" [w]:Gillete, D. D. (red.) Vertebrate Paleontology in Utah 1. Utah Geological Survey.

Evans, D.C., Williamson, T., Loewen, M.A., Kirkland, J.I. (2013). "Review of Pachycephalosaurian Dinosaurs from Grand Staircase–Escalante National Monument, Southern Utah". [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Gardner, J.D., Eaton, J. G. & Cifelli, R.L. (2013). "Preliminary Report on Salamanders (Lissamphibia; Caudata) from the Late Cretaceous (Late Cenomanian–Late Campanian) of Southern Utah, USA. [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. doi:10.1080/02724634.2011.577854

Gates, T.A., Jinnah, Z., Levitt, C., Getty, M.A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173

Holroyd, P. A., & Hutchison, J. H. (2016). "Fauna and setting of the Adelolophus hutchisoni type locality in the Upper Cretaceous (Campanian) Wahweap Formation of Utah". PaleoBios, 33 doi:10.5070/P9331031196

Irmis, R.B., J.H. Hutchison, J.J.W. Sertich, i A.L. Titus. (2013). "Crocodyliforms from the Late Cretaceous of Grand Staircase-Escalante National Monument and vicinity, southern Utah, USA" [w] A.L. Titus and M.A. Loewen (red.). At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Utah. Indiana University Press, Bloomington & Indianapolis. pp. 422-444

Jinnah, Z. A., & Roberts, E. M. (2011). "Facies associations, paleoenvironment, and base-level changes in the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA". Journal of Sedimentary Research, 81(4), 266-283. doi:10.2110/jsr.2011.22

Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah"; in Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B.J., & Eberth, D.A. (red.) New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrell Museum Ceratopsian Symposium, Bloomington, Indiana University Press, 117 – 140.

Kirkland, J.I., Eaton, Jeffrey G. & Brinkman, D.B. (2013). "Elasmobranchs from Upper Cretaceous Freshwater Facies in Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Loewen, M.A., Irmis, R.B., Sertich, J.J.W., Currie, P.J. & Sampson, S.D. (2013a) "Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans". PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420

Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O'Connor, P.M. (2013b) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Loewen, M.A., Burns, M.E., Getty, M.E., Kirkland, J. I., Matthew K. & Vickaryous, M.K (2013c). "Review of Late Cretaceous Ankylosaurian Dinosaurs from the Grand Staircase Region, Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Lund, E., K., O’Connor, P., M., Loewen, M., A., Jinnah, Z., A. (2016). "A New Centrosaurine Ceratopsid, Machairoceratops cronusi gen et sp. nov., from the Upper Sand Member of the Wahweap Formation (Middle Campanian), Southern Utah". PLoS ONE. 11 (5): e0154403. doi:10.1371/journal.pone.0154403

Parrish, J.M.. (1999)."Dinosaur teeth from the upper Cretaceous (Turonian - Judithian) of Southern Utah. [w]: Gillete, D. D. (red.) Vertebrate Paleontology in Utah 1. Utah Geological Survey. [[2]]

Simpson, E.L., Hilbert-Wolf, H.L., Wizevich, M.C., Tandall, S.E., Fasinski, B.R., Storm, L.P. & Needle, M.D. (2010). "Predatory digging behavior by dinosaurs". Geology (2010) 38 (8): 699–702. doi:10.1130/G31019.1

Weishampel, D.B. (2004). "Dinosaur distribution".[w]: D. B. Weishampel, H. Osmolska, and P. Dodson (red.), "The Dinosauria (2nd edition)". University of California Press, Berkeley 259-322