Xenoceratops

Autor:	Korekta:
Marcin Szermański, Paweł Konarzewski, Tomasz Singer, Maciej Ziegler

---

Xenoceratops (ksenoceratops)
Miejsce występowania:	Kanada - Alberta (formacja Foremost)
Czas występowania	ok. 80,2-79,5 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea Ceratopsidae Centrosaurinae ?Eucentrosaura / ? Nasutoceratopsini ? Pachyrhinosaurini / ? Centrosaurini
Rekonstrukcja przyżyciowa Xenoceratops foremostensis. Autor: Nobu Tamura [4]
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ELokalizacja typowa Xenoceratops foremostensis (Brown, 2018, ryc. 1)\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Lokalizacja typowa Xenoceratops foremostensis (Brown, 2018, ryc. 1)\n","link":"","lat":49.5071999999999974306774674914777278900146484375,"lon":-111.356999999999999317878973670303821563720703125,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ETMP 1989.068.0001 (Brown, 2018, ryc. 1)\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"TMP 1989.068.0001 (Brown, 2018, ryc. 1)\n","link":"","lat":49.8179392089920014541348791681230068206787109375,"lon":-112.272305489019998958610813133418560028076171875,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ETMP 2017.022.0037 (Brown, 2018, ryc. 1)\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"TMP 2017.022.0037 (Brown, 2018, ryc. 1)\n","link":"","lat":49.59135160273100240146959549747407436370849609375,"lon":-112.10864067164999369197175838053226470947265625,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Xenoceratops foremostensis to gatunek centrozauryna z obszaru dzisiejszej Kanady. Żył na tych terenach pod koniec okresu kredowego, w kampanie. Jest najstarszym znanym kanadyjskim ceratopsydem – starszym od Albertaceratops i Wendiceratops, ale młodszym od Menefeeceratops i centrozaurynów pochodzących z formacji Wahweap jak: Diabloceratops, Machairoceratops i nienazwanych UMNH VP 20600 oraz UMNH VP 16704 (Fowler 2017; Dalman i in., 2021; Beveridge i in., 2022). Szczątki ksenoceratopsa odkrył amerykański paleontolog Wann Langston Jr. w 1958 roku (Ryan i in., 2012). Oficjalnie został opisany w 2012 roku przez Ryana, Evansa i Shepherda.

Lokalizacja odkrycia

Szczątki ksenoceratopsa odnaleziono w słabo poznanych pokładach formacji Foremost, należącej do grupy Belly River. Pokłady te datowane są na kampan. Znalezisko miało miejsce 7 km na północny-wschód od wsi Foremost w prowincji Alberta, z której znanych jest wiele gatunków dinozaurów.

Materiał kopalny

Zrekonstruowana czaszka Xenoceratops. Autor zdjęcia: ケラトプスユウタ [1]

Xenoceratops znany jest głównie z elementów kryzy.

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Holotyp o numerze CMN 53282 to częściowa kość ciemieniowa.

Paratypy to dwie kości ciemieniowe o numerach CMN 54950 i CMN 54951.

Materiał przypisany to okazy od CMN 54952 do CMN 54965, w tym: 5 kości ciemieniowych (CMN 54952, CMN 54953, CMN 54958, CMN 54964 i CMN 54960 – ta ostatnia ze szwem P3), wyrostek P4 kości ciemieniowej (CMN 54959), 3 kości łuskowe (CMN 54954, CMN 54956 i CMN 54957), 1 kość nosowa (CMN 54955) i 3 kości epiparietales (CMN 54961, CMN 54962 i CMN 54963). Żadna z tych skamieniałości nie może zostać definitywnie przypisana do holotypu lub paratypów, choć jest to bardzo możliwe przez bliskie położenie tych szczątków. Pod numerem CMN 54965 skatalogowano wszystkie niezidentyfikowane fragmenty (Ryan i in., 2012).

Diagnoza

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Przedstawiciel Ceratopsidae z podrodziny Centrosaurinae z (wyróżnione apomorfie) dwoma epiparietale P2 i P3 (P1 i P2 według numeracji np. Chiba i in. [2017]) na tylnej gałęzi kości ciemieniowej. Wyrostek P2 jest krótki, gruby, szeroki u podstawy i skręcony lekko w górę. Wyrostek P3 jest wydłużonym kolcem, grzbietowogrzusznie spłaszczonym, zorientowanym tyłobocznie. Kolejne epiparietales zlewają się z jajowatymi zagłębieniami na bocznej gałęzi kryzy. Brzuszne brzegi kości ciemieniowej na kontakcie z epiparietales mocno "nabrzmiałe" (Ryan i in., 2012).

Paleośrodowisko

Xenoceratops (po lewej stronie) w środowisku naturalnym. Autor: Abelov2014 [2]

Osady formacji Foremost sugerują środowiska nadbrzeżne z estuariami lub lagunowe z bujną roślinnością, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię. Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje z Ameryki Północnej (Thompson 2018). Oprócz ksenoceratopsa w skałach formacji odnaleziono również: ryby, żółwie, łuskonośne, płazy ogoniaste, ssaki, przedstawicieli Champsosauridae i Eusuchia oraz dinozaury takie jak: hadrozaurydy, bazalne Neornithischia, ankylozaurydy, dromeozauryd Saurornitholestes, pachycefalozauryd Colepiocephale oraz tyranozauryd Thanatotheristes (Thompson, 2018; Voris i in., 2020).

Ceratopsydy z Foremost

Fragment rogu nadocznego TMP 1989.068.0001 (ciemnoszary kolor) w uogólnionej czaszce centrozauryna. Rekonstrukcja czaszki na podstawie Wendiceratops, Xenoceratops i Diabloceratops. Źródło: Brown 2018 [3]

W formacji Foremost oprócz Xenoceratops odkryto również szczątki niezidentyfikowanych ceratopsydów datowanych na ok. 78,5 mln lat, być może Xenoceratops.

TMP 1989.068.0001 został odnaleziony w 1989 roku w odległości 8 km na północny-zachód od miasta Taber wzdłuż północnego brzegu rzeki Oldman. Skamieniałość składała się z lewego, dużego rogu nadocznego. Prawdopodobnie należała do dorosłego centrozauryna.

TMP 2017.022.0037 zlokalizowano na plaży wzdłuż południowej części jeziora Chin, gdy poziom wód opadł w 2017 roku. Okaz stanowił znacznie mniejszy element rogu nadocznego niż u wyżej wymienionego ceratopsyda. Był to prawdopodobnie młodociany osobnik należący do tego samego taksonu co TMP 1989.068.0001 (Brown, 2018).

Etymologia

Nazwa rodzajowa Xenoceratops to zbitek greckich słów xenos (obcy) i ceratops (rogate oblicze), co odnosi się do braku ceratopsów z formacji Foremost w czasie nadania nazwy. Drugi człon nazwy naukowej foremostensis odnosi się do wsi Foremost w Albercie, nieopodal której natknięto się na szczątki tego dinozaura rogatego.

Spis gatunków

Xenoceratops	Ryan, Evans i Shepher, 2012
X. foremostensis	Ryan, Evans i Shepherd, 2012

Bibliografia

Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876

Brown, C.M. 2018. Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta. PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265

Chiba, K., Ryan, M.J., Fanti F., Loewen, M.A & Evans, D.C,. (2017). New material and systematic re-evaluation of Medusaceratops lokii (Dinosauria, Ceratopsidae) from the Judith River Formation (Campanian, Montana). Journal of Paleontology. 92 (2), s. 272–288, doi:10.1017/jpa.2017.62

Dalman, S.G., Lucas, S.G., Jasinki, S.G., Lichtig, A.J. & Dodson, P. (2021). "The oldest centrosaurine: a new ceratopsid dinosaur (Dinosauria: Ceratopsidae) from the Allison Member of the Menefee Formation (Upper Cretaceous, early Campanian), northwestern New Mexico, USA". PalZ 95, 291–335. doi:10.1007/s12542-021-00555-w

Fowler, D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Ryan, M. J.; Evans, D. C.; Shepherd, K. M.; Sues, H. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences 49 (10): 1251. doi:10.1139/e2012-056

Thompson, M. G. W. (2018). A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta (dysertacja doktorska, Carleton University) [5]

Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388