Hypsilophodon

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj

Autor: Kamil Kamiński


Hypsilophodon (hipsylofodon)
Długość 1,5-2 m
Masa 7-24 kg
Dieta roślinożerny
Miejsce Wielka Brytania

wyspa Wight, formacja Wessex

Czas
252 201 145
66

ok. 127-125 Ma
wczesna kreda (późny barrem)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Neornithischia

Hypsilophodontidae

Hypsilophodon.jpg
Rekonstrukcja. Autor: Arthur Weasley.


Wstęp

Hypsilophodon to rodzaj małego roślinożernego dinozaura, który żył we wczesnej kredzie na terenie dzisiejszej Wielkiej Brytanii. Przez lata uważano go za członka kladu Ornithopoda, jednak ostatnie badania wskazują, że mógł on być bardziej prymitywny. Jego szczątki odkryto i opisano jeszcze w XIX wieku, w czasach początków paleontologii.

Etymologia

Pochodzenie nazwy Hypsilophodon bywa przedmiotem wielu nieporozumień. Wywodzi się ona od słów Hypsilophus (legwan, synonim rodzaju Iguana) oraz odon („ząb”), zatem należy ją tłumaczyć jako „ząb hipselofa” czyli legwana. Tymczasem często spotykanym błędnym tłumaczeniem jest „wysoko prążkowany ząb”. Nazwa ta może w pewien sposób nawiązywać do Iguanodon („ząb iguany”, „ząb legwana”), aby podkreślić (niepoprawne jak się później okazało) założenie, iż hypsilofodon i iguanodon były bliskimi krewniakami (Creisler, online).

Materiał kopalny

Holotyp to okaz NHM R197, obejmujący czaszkę z fragmentarycznym atlasem, kręgiem szyjnym i trzonem kręgu grzbietowego (Galton, 1974).

Paratyp został oznaczony dwoma numerami katalogowymi (NHM 28707 oraz NHM 39560-1) i składa się na niego część grzbietowego odcinka kręgosłupa, miednica i tylne kończyny (Galton, 1974).

Czaszka holotypu. Autor zdjęcia: Ghedoghedo. [1].

Materiał przypisany obejmuje liczne szczątki, wśród których są zarówno pojedyncze kości, jak i niemal kompletne szkielety. Warto tu wymienić okazy NHM 196 i 196a (zawiera dwa bloki skalne, składające się na prawie pełny szkielet), NHM 5829 (prawie kompletny szkielet dużego osobnika) oraz NHM 5830 (kolejny niemal kompletny szkielet) (Galton, 1974).

Historia taksonu

Hypsilophodon był jednym z pierwszych małych dinozaurów ptasiomiednicznych opisanych naukowo. Jego skamieniałe kości odkryto na terenie brytyjskiej wyspy Wight już w 1849 r. Został on oficjalnie nazwany w 1869 r. przez Thomasa Huxleya. Wcześniej dwaj badacze znani z początków dinozaurologii – Gideon Mantell i Richard Owen uznali jego szczątki za młodego iguanodona. Przez lata do rodzaju Hypsilophodon przypisywano liczne szczątki z Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Portugali, a nawet Stanów Zjednoczonych. Znaleziska te są jednak zbyt fragmentaryczne by uznać taką identyfikację za uzasadnioną, bądź też wykazują różnice w stosunku do szczątków należących niewątpliwie do hypsilofodona. Galton (2009) uznał więc, że jedynie okazy pochodzące z wyspy Wight mogą być z całą pewnością uznane za materiał reprezentujący Hypsilophodon. Nazwany w 1978 r. „Hypsilophodon” wielandi z Dakoty Południowej został przez Galtona sklasyfikowany jako nomen dubium i może on reprezentować rodzaj Zephyrosaurus.

Zrekonstruowane szkielety okazów NMH R5829 i R5830. Autor zdjęcia: Ghedoghedo. [Hypsilophodon_foxi.JPG].

Wspomniany wyżej Galton w latach 60. i 70. XX w. opublikował szereg prac dotyczących anatomii, taksonomii i paleobiologii hipsylofodona. W 1969 r. dowiódł on, że było to dwunożne, biegające po ziemi zwierzę, a nie forma nadrzewna, jak wcześniej podejrzewano.

Filogeneza

Dawniej uważano hipsylofodona za członka rodziny Hypsilophodontidae (która zawdzięcza mu swą nazwę) w obrębie Ornithopoda. Jednak nowsze badania kwestionują istnienie tej rodziny, podobnie jak przynależność przynajmniej niektórych jej członków do ornitopodów (zob. też Thescelosaurus#Filogeneza. Wg analizy Boyda (2015) Hypsilophodon był bazalnym ornitopodem, siostrzanym do Iguanodontia. W badaniu Madzi i in. (2017) okazał się jeszcze prymitywniejszym dinozaurem ptasiomiednicznym, znajdującym się poza Ornithopoda i siostrzanym do kladu Cerapoda. Należy jednak zaznaczyć, że nadal wiele analiz wskazuje na przynależność hispylofodona do ornitopodów, np. Godefroit i in. (2014) czy Andrzejewski i in. (2019). Zob. też Ornithischia#Kladogramy.

Stadko hipsylofodonów ucieka przez tyranozauroidem Eotyrannus. W oddali Iguanodon, drapieżny Concavenator i dwa Pelecanimimus. Te dwa ostatnie zwierzęta występowały w Hiszpanii i raczej nie koegzystowały z Hypsilophodon. Autor: ABelov2014. [2].

Budowa i paleobiologia

Hypsilophodon był małym, dwunożnym roślinożercą skubiącym niską roślinność, taką jak paprocie i skrzypy. Czaszka była dość krótka i wysoka w okolicy oczodołów. Pysk zwężał się ku przodowi, przyjmując trójkątny kształt. Uwagę zwracały stosunkowo duże oczodoły. W kościach przedszczękowych znajdowało się po pięć zębów, co jest cechą prymitywną wśród przedstawicieli Ornithischia. Kości szczękowe zawierały po 10-11 zębów, a zębowe po 13-14 (Galton, 1975). W 2009 r. Galton określił liczbę zębów w kości szczękowej na 12. Zęby przedszczękowe charakteryzowały się długimi korzeniami i spiczastymi, lekko spłaszczonymi poprzecznie koronami. Korony zębów z kości szczękowej i zębowej były silniej spłaszczone i szersze niż ich korzenie. Gruba warstwa szkliwa pokrywała jedną stronę zębów – odpowiednią zewnętrzną (wargową) i wewnętrzną (językową). Ponadto zęby górnej szczęki były wygięte do wewnątrz pyska, a zęby dolnej – na zewnątrz. W efekcie tego przy zamykaniu i otwieraniu szczęk zęby ocierały się o siebie, tworząc prosty mechanizm żujący (Galton, 2009). W ten sposób żeby ścierały się, lecz na ich miejsce wyrastały nowe. Przypuszczano, że w obróbce pokarmu mogła pomagać obecność mięsistych policzków (Galton, 1974). Jednak Nabavizadeh (2018) uznał, że tego typu struktury prawdopodobnie nie występowały u ptasiomiednicznych.

Rekonstrukcja szkieletu Hypsilophodon. Autor: Scott Hartman [3].

Kończyny przednie hipsylofodona były niewielkie, o smukłych przedramionach i niewielkich dłoniach. Miały pięć palców, co jest cechą prymitywną, podobnie jak czteropalczaste stopy. U bardziej zaawansowanych przedstawicieli Ornithischia doszło do redukcji liczby palców. Kość piszczelowa była dłuższa od udowej. W połączeniu z wydłużonymi stopami świadczy to o zdolności do szybkiego biegu, która mogła być jedyną obroną tego małego dinozaura przed drapieżnikami. Dawniej uważano, że Hypsilophodon miał przeciwstawny pierwszy palec stopy, co miało mu pomagać we wspinaniu się na drzewa. Taka rekonstrukcja okazała się jednak błędna, a stopa omawianego dinozaura byłą przystosowana do biegania po lądzie a nie wspinaczki (Galton, 1971). Długi ogon był usztywniony przez liczne skostniałe ścięgna (Galton, 1974). Zapewne pomagało to w utrzymaniu równowagi w czasie biegu. Niegdyś przypuszczano, że Hypsilophodon miał pancerz skórny złożony z niewielkich kostnych tarczek, jednak nowsze badania wskazują, że były to tylko zmineralizowane chrząstki (Butler i Galton, 2008).

Spis gatunków

Hypsilophodon Huxley, 1869
H. foxii Huxley, 1869
= Iguanodon foxii Owen, 1874
?H. wielandi Galton i Jensen, 1979 nomen dubium

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Boyd, C.A. (2015). "The systematic relationships and biogeographic history of ornithischian dinosaurs". „PeerJ”. 3, s. e1523, 2015. DOI: 10.7717/peerj.1523.

Butler, R.J., Galton, P.M. (2008). "The 'dermal armour' of the ornithopod dinosaur Hypsilophodon from the Wealden (Early Cretaceous: Barremian) of the Isle of Wight: a reappraisal". Cretaceous Research. 29 (4): 636–642. doi:10.1016/j.cretres.2008.02.002.

Creisler, B. (online 2003) "Dinosauria Translation and Pronunciation Guide H" http://www.dinosauria.com/dml/names/dinos.htm [kopia: https://archive.is/e6Sto]

Galton, P.M. (1971). "The mode of life of Hypsilophodon, the supposedly arboreal ornithopod dinosaur", Lethaia, 4: 453-465.

Galton, P.M.. (1974). The ornithischian dinosaur Hypsilophodon from the Wealden of the Isle of Wight. British Museum (Natural History), Bulletin, Geology, London, 25: 1 152.

Galton, P.M. (1975). "English hypsilophodontid dinosaurs (Reptilia: Ornithischia)", Palaeontology 18(4): 741-752

Galton, Peter M. (2009). "Notes on Neocomian (Late Cretaceous) ornithopod dinosaurs from England - Hypsilophodon, Valdosaurus, "Camptosaurus", "Iguanodon" – and referred specimens from Romania and elsewhere". Revue de Paléobiologie. 28 (1): 211–273.

Madzia, D., Boyd, C.A., Mazuch, M. (2017). "A basal ornithopod dinosaur from the Cenomanian of the Czech Republic". Journal of Systematic Palaeontology. 16 (11): 967–979. doi:10.1080/14772019.2017.1371258.

Nabavizadeh, A. (2018). "New reconstruction of cranial musculature in ornithischian dinosaurs: implications for feeding mechanisms and buccal anatomy". The Anatomical Record (advance online publication) [4].

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs", wyd. Princeton University.