Gryposaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m |
(rozbudowa, obrazki) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{DISPLAYTITLE:''Gryposaurus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Gryposaurus''}} | ||
<small> | <small> | ||
| Linia 7: | Linia 6: | ||
|- | |- | ||
| [[Marcin Szermański]] | | [[Marcin Szermański]] | ||
| − | | | + | | [[Kamil Kamiński]] |
|} | |} | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 50: | Linia 49: | ||
|- | |- | ||
| colspan=2 |[[Plik:Utah_Gryposaurus.jpg|400px]] | | colspan=2 |[[Plik:Utah_Gryposaurus.jpg|400px]] | ||
| − | <small>Szkielet | + | <small>Szkielet ''Gryposaurus monumentensis'' wystawiony w muzeum w Utah.</small> |
|- | |- | ||
! colspan=2 | Mapa znalezisk: | ! colspan=2 | Mapa znalezisk: | ||
| Linia 66: | Linia 65: | ||
[[Plik:Gryposaurus_Monumentsis_Skull,_Alf_Museum.JPG|300px|thumb|right|Czaszka ''Gryposaurus monumentensis'']] | [[Plik:Gryposaurus_Monumentsis_Skull,_Alf_Museum.JPG|300px|thumb|right|Czaszka ''Gryposaurus monumentensis'']] | ||
Grypozaur to płaskogłowy zaurolofin występujący na terenie dzisiejszej [[Kanada|Kanady]] i [[USA]] pod koniec [[kreda|okresu kredowego]]. | Grypozaur to płaskogłowy zaurolofin występujący na terenie dzisiejszej [[Kanada|Kanady]] i [[USA]] pod koniec [[kreda|okresu kredowego]]. | ||
| − | Jego [[taksonomia]] jest dość zawiła - w przeszłości jego [[gatunek|gatunki]] były traktowane (jak i cały [[rodzaj]] ''Gryposaurus'') jako [[młodszy synonim|młodsze synonimy]] opisanego kilka lat wcześniej [[Kritosaurus|kritozaura]]. | + | Jego [[taksonomia]] jest dość zawiła - w przeszłości jego [[gatunek|gatunki]] były traktowane (jak i cały [[rodzaj]] ''Gryposaurus'') jako [[młodszy synonim|młodsze synonimy]] opisanego kilka lat wcześniej [[Kritosaurus|kritozaura]]. Zob. też [[Kritosaurus#Historia taksonu]]. |
Oba hadrozaury (a także ''[[Aralosaurus]]'') były do siebie bardzo podobne - nie miały, jak inni przedstawiciele [[Saurolophinae]], ozdób na sklepieniu czaszki, za to ich nosy charakteryzowały się wydatnym garbem. | Oba hadrozaury (a także ''[[Aralosaurus]]'') były do siebie bardzo podobne - nie miały, jak inni przedstawiciele [[Saurolophinae]], ozdób na sklepieniu czaszki, za to ich nosy charakteryzowały się wydatnym garbem. | ||
| − | [[Rodzaj]] ''Gryposaurus'' zazwyczaj traktowany jest jako [[ważny]], co zdaje się być obecnym konsensusem. | + | [[Rodzaj]] ''Gryposaurus'' zazwyczaj traktowany jest jako [[ważny]], co zdaje się być obecnym konsensusem ([[Albert Prieto-Márquez|Prieto-Márquez]], 2014). |
| + | |||
| + | ==Budowa== | ||
| + | ''Gryposaurus'' był zbudowany w sposób typowy dla hadrozaurydów – był to dwu- lub czworonożny roślinożerca, spasający roślinność od poziomu gruntu do wysokości kilku metrów. Czaszka była wąska i głęboka, z rozszerzonym na boki końcem pyska i długimi, wąskimi nozdrzami. Oczodoły były wyższe niż szerokie (Lambe, 1914). Jak już wspomniano, z kości nosowych wyrastał charakterystyczny garb. Pysk był bezzębny, za to dalej w głębi paszczy znajdowały się złożone baterie zębowe. Od swego bliskiego krewniaka – kritozaura, różnił się szczegółami budowy czaszki. Jeden z okazów ma zachowane odciski skóry w okolicach szyi, żeber, łopatek i na grzbiecie. Największe z nich miały kształt podobny do muszli i porastały ogon oraz boki zwierzęcia, osiągając nawet 3,8 cm długości (Lull i Wright, 1942). | ||
==Gatunki grypozaura== | ==Gatunki grypozaura== | ||
| + | [[Plik: Gryposaurus-notabilis_jconway.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja ''G. notabilis''. Autor: John Conway. [https://en.wikipedia.org/wiki/Gryposaurus#/media/File:Gryposaurus-notabilis_jconway.png].]] | ||
===''G. notabilis''=== | ===''G. notabilis''=== | ||
'''Długość:''' 8 m | '''Długość:''' 8 m | ||
| Linia 90: | Linia 93: | ||
'''Masa:''' 2,5 t | '''Masa:''' 2,5 t | ||
| + | [[Plik: Gryposaurus_BW.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja głowy ''G. notabilis''. Autor: Nobu Tamura. [http://spinops.blogspot.com].]] | ||
'''Czas:''' [[późna kreda]] (?późny [[santon]] - wczesny [[kampan]]) | '''Czas:''' [[późna kreda]] (?późny [[santon]] - wczesny [[kampan]]) | ||
| Linia 97: | Linia 101: | ||
'''Materiał kopalny:''' kilka(naście) [ang. ''several] częściowych czaszek i szkieletów pozaczaszkowych. | '''Materiał kopalny:''' kilka(naście) [ang. ''several] częściowych czaszek i szkieletów pozaczaszkowych. | ||
| − | ''Gryposaurus latidens'' to pierwszy znany nauce [[gatunek]] z terenów [[USA]] - wcześniej opisane żyły na obszarze dzisiejszej [[Kanada|Kanady]]. Nieco mniejszy i wcześniejszy od [[gatunek typowy|typowego]] ''G. notabilis''. | + | ''Gryposaurus latidens'' to pierwszy znany nauce [[gatunek]] z terenów [[USA]] - wcześniej opisane żyły na obszarze dzisiejszej [[Kanada|Kanady]]. Nieco mniejszy i wcześniejszy od [[gatunek typowy|typowego]] ''G. notabilis''. Ponadto garb na jego nosie nie był tak dobrze wykształcony (Paul, 2010). |
===''G. monumentensis''=== | ===''G. monumentensis''=== | ||
| Linia 109: | Linia 113: | ||
'''Materiał kopalny:''' większość czaszki i szkieletu pozaczaszowego. | '''Materiał kopalny:''' większość czaszki i szkieletu pozaczaszowego. | ||
| + | [[Plik:Gryposaurus_Monumentsis_Skull,_Alf_Museum.JPGsaurus_BW.jpg|300px|thumb|right|Czaszka ''G. monumentensis''. Autor zdjęcia: Scottnichols. [https://en.wikipedia.org/wiki/Gryposaurus#/media/File:Gryposaurus_Monumentsis_Skull,_Alf_Museum.JPG].]] | ||
| − | ''Gryposaurus monumentensis'' to jeden z największych [[gatunek|gatunków]] grypozaura. Podobnie jak większość innych gatunków, egzystował on pod koniec [[kampan]]u. | + | ''Gryposaurus monumentensis'' to jeden z największych [[gatunek|gatunków]] grypozaura. Podobnie jak większość innych gatunków, egzystował on pod koniec [[kampan]]u. Wyróżniał się masywniejszą budową i niezwykle głęboką czaszką. Podobnie jak u gatunku typowego, charakterystyczny garb na jego nosie był dobrze rozwinięty (Gregory Paul|Paul]], 2010). |
| − | ===''G. alsatei''=== | + | ===?''G. alsatei''=== |
| − | '''Długość:''' | + | '''Długość:''' ok. 9 m |
'''Masa:''' ? t | '''Masa:''' ? t | ||
| Linia 121: | Linia 126: | ||
'''Miejsce:''' [[USA]] - Teksas, [[formacja]] [[Javelina]] | '''Miejsce:''' [[USA]] - Teksas, [[formacja]] [[Javelina]] | ||
| − | '''Materiał kopalny:''' | + | '''Materiał kopalny:''' niekompletna czaszka i szkielet pozaczaszkowy (m.in. kilka kręgów, k. ramienna, niepełna prawa kończyna tylna, żebra i odciski skóry), a także pojedyncze zęby i k. kwadratowa. |
Nowy [[gatunek]] [[hadrozaur]]a, który ostrożnie został przypisany do ''Gryposaurus''. Jeżeli paleontolodzy mają rację, to ?''Gryposaurus alsatei'' jest najmłodszym gatunkiem grypozaura, bowiem jego skamieniałe szczątki są datowane na [[mastrycht]]. | Nowy [[gatunek]] [[hadrozaur]]a, który ostrożnie został przypisany do ''Gryposaurus''. Jeżeli paleontolodzy mają rację, to ?''Gryposaurus alsatei'' jest najmłodszym gatunkiem grypozaura, bowiem jego skamieniałe szczątki są datowane na [[mastrycht]]. | ||
| + | [[Plik: Gryposaurus_incurvimanus.jpg|300px|thumb|right|Szkielet ''G. notabilis''. Autor zdjęcia: Robert Taylor. [https://en.wikipedia.org/wiki/Gryposaurus#/media/File:Gryposaurus_incurvimanus.jpg].]] | ||
==Pokrewieństwo i systematyka== | ==Pokrewieństwo i systematyka== | ||
| Linia 171: | Linia 177: | ||
Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463 | Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463 | ||
| − | Lehman, T.M., Wick, S.L. & Wagner, J.R. (2016) "Hadrosaurian dinosaurs from the Maastrichtian Javelina Formation, Big Bend National Park, Texas". Journal of Paleontology (advance online publication). | + | Lambe, L.M. (1914). "On Gryposaurus notabilis, a new genus and species of trachodont dinosaur from the Belly River Formation of Alberta, with a description of the skull of Chasmosaurus belli". The Ottawa Naturalist. 27 (11): 145–155. |
| + | |||
| + | Lehman, T.M., Wick, S.L. & Wagner, J.R. (2016) "Hadrosaurian dinosaurs from the Maastrichtian Javelina Formation, Big Bend National Park, Texas". Journal of Paleontology (advance online publication). [[doi: http://dx.doi.org/10.1017/jpa.2016.48]] | ||
| + | |||
| + | Lull, R.S., Wright, N.E. (1942). Hadrosaurian Dinosaurs of North America. Geological Society of America Special Paper 40. Geological Society of America. 22. | ||
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University, Princeton i Oxford | Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University, Princeton i Oxford | ||
Prieto-Márquez, A., Weishampel, D. B. & Horner, J. R. (2006) "The dinosaur Hadrosaurus foulkii, from the Campanian of the East Coast of North America, with a review of the genus" Acta Palaeontologica Polonica 51: 77-98 | Prieto-Márquez, A., Weishampel, D. B. & Horner, J. R. (2006) "The dinosaur Hadrosaurus foulkii, from the Campanian of the East Coast of North America, with a review of the genus" Acta Palaeontologica Polonica 51: 77-98 | ||
| + | |||
| + | Prieto-Márquez, A. (2014). "Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. [[doi:10.1080/14772019.2014.770417]]. | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 188: | Linia 200: | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Kampan]] | [[Kategoria:Kampan]] | ||
| − | |||
Wersja z 21:26, 31 sie 2018
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Kamil Kamiński |
| Gryposaurus (grypozaur) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 7,5-8 m |
| Masa: | ok. 2,5-3 t |
| Miejsce występowania: | Kanada - Alberta
USA - Montana, Utah, ?Teksas (niższe pokłady formacji Two Medicine, formacja Kaiparowits i(?) Javelina) |
| Czas występowania | późna kreda (?późny santon - kampan - ?mastrycht) |
| Systematyka | Dinosauria |
Szkielet Gryposaurus monumentensis wystawiony w muzeum w Utah. | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Grypozaur to płaskogłowy zaurolofin występujący na terenie dzisiejszej Kanady i USA pod koniec okresu kredowego. Jego taksonomia jest dość zawiła - w przeszłości jego gatunki były traktowane (jak i cały rodzaj Gryposaurus) jako młodsze synonimy opisanego kilka lat wcześniej kritozaura. Zob. też Kritosaurus#Historia taksonu.
Oba hadrozaury (a także Aralosaurus) były do siebie bardzo podobne - nie miały, jak inni przedstawiciele Saurolophinae, ozdób na sklepieniu czaszki, za to ich nosy charakteryzowały się wydatnym garbem.
Rodzaj Gryposaurus zazwyczaj traktowany jest jako ważny, co zdaje się być obecnym konsensusem (Prieto-Márquez, 2014).
Budowa
Gryposaurus był zbudowany w sposób typowy dla hadrozaurydów – był to dwu- lub czworonożny roślinożerca, spasający roślinność od poziomu gruntu do wysokości kilku metrów. Czaszka była wąska i głęboka, z rozszerzonym na boki końcem pyska i długimi, wąskimi nozdrzami. Oczodoły były wyższe niż szerokie (Lambe, 1914). Jak już wspomniano, z kości nosowych wyrastał charakterystyczny garb. Pysk był bezzębny, za to dalej w głębi paszczy znajdowały się złożone baterie zębowe. Od swego bliskiego krewniaka – kritozaura, różnił się szczegółami budowy czaszki. Jeden z okazów ma zachowane odciski skóry w okolicach szyi, żeber, łopatek i na grzbiecie. Największe z nich miały kształt podobny do muszli i porastały ogon oraz boki zwierzęcia, osiągając nawet 3,8 cm długości (Lull i Wright, 1942).
Gatunki grypozaura
G. notabilis
Długość: 8 m
Masa: 3 t
Czas: późna kreda (późny kampan)
Miejsce: Kanada - Alberta, formacja Dinosaur Park
Materiał kopalny: około 10 kompletnych i 14 fragmentarycznych czaszek. Dodatkowo w pełni artykulowana czaszka i szkielet pozaczaszkowy, wcześniej traktowany jako osobny gatunek - Gryposaurus (Kritosaurus) incurvimanus, ktory występował w tym samym miejscu i czasie. Wg Paula (2010) szkielet G. incurvimanus należał do mniejszego osobnika - o ile G. notabilis ocenia na 8 metrów długości i 3 tony, to G. incurvimanus na 7 metrów i 2,2 t.
Gryposaurus notabilis to gatunek typowy grypozaura i znany jest z największej ilości skamieniałości spośród jego wszystkich gatunków.
G. latidens
Długość: 7,5 m
Masa: 2,5 t
Czas: późna kreda (?późny santon - wczesny kampan)
Miejsce: USA - Montana, dolne pokłady formacji Two Medicine
Materiał kopalny: kilka(naście) [ang. several] częściowych czaszek i szkieletów pozaczaszkowych.
Gryposaurus latidens to pierwszy znany nauce gatunek z terenów USA - wcześniej opisane żyły na obszarze dzisiejszej Kanady. Nieco mniejszy i wcześniejszy od typowego G. notabilis. Ponadto garb na jego nosie nie był tak dobrze wykształcony (Paul, 2010).
G. monumentensis
Długość: 8 m
Masa: 3 t
Czas: późna kreda (późny kampan)
Miejsce: USA - Utah, formacja Kaiparowits
Materiał kopalny: większość czaszki i szkieletu pozaczaszowego.
Gryposaurus monumentensis to jeden z największych gatunków grypozaura. Podobnie jak większość innych gatunków, egzystował on pod koniec kampanu. Wyróżniał się masywniejszą budową i niezwykle głęboką czaszką. Podobnie jak u gatunku typowego, charakterystyczny garb na jego nosie był dobrze rozwinięty (Gregory Paul|Paul]], 2010).
?G. alsatei
Długość: ok. 9 m
Masa: ? t
Czas: późna kreda (mastrycht)
Miejsce: USA - Teksas, formacja Javelina
Materiał kopalny: niekompletna czaszka i szkielet pozaczaszkowy (m.in. kilka kręgów, k. ramienna, niepełna prawa kończyna tylna, żebra i odciski skóry), a także pojedyncze zęby i k. kwadratowa.
Nowy gatunek hadrozaura, który ostrożnie został przypisany do Gryposaurus. Jeżeli paleontolodzy mają rację, to ?Gryposaurus alsatei jest najmłodszym gatunkiem grypozaura, bowiem jego skamieniałe szczątki są datowane na mastrycht.
Pokrewieństwo i systematyka
Gryposaurus wg większości analiz znajduje w obrębie kladu Hadrosauridae (patrz kladogramy: Hadrosauridae#Kladogramy). Czasami (np. Prieto-Márquez i in., 2006. W analizach kladystycznych często występuje blisko Aralosaurus i Kritosaurus, które były do siebie bardzo podobne.
Spis gatunków
| Gryposaurus | Lambe, 1914 | ??= Kritosaurus |
| = "Hadrosauravus" | Horner vide Lambert, 1990 | (nomen nudum) |
| G. notabilis | Lambe, 1914 | |
| = Kritosaurus notabilis = Hadrosaurus notabilis |
(Lambe, 1914) Lull i Wright, 1942 (Lambe, 1914) Horner, 1979 | |
| = Kritosaurus incurvimanus = G. incurvimanus |
Parks, 1920 (Parks, 1920) Gates i Sampson, 2007 | |
| G. selwyni | (Lambe, 1902) Lambe 1914 | = ?Trachodon selwyni |
| G. latidens | Horner, 1992 | |
| = "Hadrosauravus latidens" | Horner vide Lambert, 1990 | (nomen nudum) |
| G. monumentensis | Gates i Sampson, 2007 | |
| ?G. alsatei | Lehman, Wick i Wagner, 2016 |
Bibliografia
Godefroit, P., Hai, S., Yu, T. & Lauters, P. (2008) "New hadrosaurid dinosaurs from the uppermost Cretaceous of north-eastern China" Acta Palaeontologica Polonica, 53(1), 47–74
Horner, J.R., Weishampel, D.B. & Forster, C.A. (2004) "Hadrosauridae" [w]: Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. [red.] "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 438–463
Lambe, L.M. (1914). "On Gryposaurus notabilis, a new genus and species of trachodont dinosaur from the Belly River Formation of Alberta, with a description of the skull of Chasmosaurus belli". The Ottawa Naturalist. 27 (11): 145–155.
Lehman, T.M., Wick, S.L. & Wagner, J.R. (2016) "Hadrosaurian dinosaurs from the Maastrichtian Javelina Formation, Big Bend National Park, Texas". Journal of Paleontology (advance online publication). doi: http://dx.doi.org/10.1017/jpa.2016.48
Lull, R.S., Wright, N.E. (1942). Hadrosaurian Dinosaurs of North America. Geological Society of America Special Paper 40. Geological Society of America. 22.
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University, Princeton i Oxford
Prieto-Márquez, A., Weishampel, D. B. & Horner, J. R. (2006) "The dinosaur Hadrosaurus foulkii, from the Campanian of the East Coast of North America, with a review of the genus" Acta Palaeontologica Polonica 51: 77-98
Prieto-Márquez, A. (2014). "Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. doi:10.1080/14772019.2014.770417.
![[1]](https://en.wikipedia.org/wiki/Gryposaurus#/media/File:Gryposaurus-notabilis_jconway.png){kind=link}
![[3]](https://en.wikipedia.org/wiki/Gryposaurus#/media/File:Gryposaurus_Monumentsis_Skull,_Alf_Museum.JPG){kind=link}
![[4]](https://en.wikipedia.org/wiki/Gryposaurus#/media/File:Gryposaurus_incurvimanus.jpg){kind=link}