Tekst źródłowy strony Lagerpetidae

<small>
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
| Autor:
| Korekta:
|-
| [[Mateusz Tałanda]]
| 
|}
</small>

----

{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
! colspan=2 | Lagerpetidae (lagerpetidy)
|-
! '''[[:Kategoria:Czas|Czas występowania]]'''
|{{Występowanie3|251|212}}
251-249 do 212 [[Ma]]<br>
<small>wczesny [[olenek]] do późnego [[noryk]]u</small>
|-
! '''Dieta'''
| prawdopodobnie mięsożerne
|-
! '''Rozmiary'''
|poniżej metra długości
|-
! '''Występowanie'''
| prawdopodobnie cały świat
<small>tropy znajdowane w obu Amerykach, Europie i Afryce,

kości tylko w Amerykach ([[Argentyna]], [[Brazylia]] i [[USA]])</small>
|-
! '''Systematyka'''
| [[Archosauria]]
[[Avemetatarsalia]]

[[Ornithodira]]

[[Dinosauromorpha]]

[[Lagerpetidae]] <small>Arcucci, [[1986]]
:''[[Dromomeron]]''
:''[[Ixalerpeton]]''
:''[[Lagerpeton]]''
</small>
|-
|colspan=2|{{Dinosauromorpha}}
|}
'''Lagerpetidae (lagerpetidy)''' - grupa niewielkich, wyspecjalizowanych [[Dinosauromorpha|dinozauromorfów]], które najwcześniej oddzieliły się od linii dinozaurowej. Znane są tylko z kilku form. Początkowo zostały przez [[Andrea Arcucci|Arcucciego]] (1986) ochrzczone jako Lagerpetonidae, ale według zasad [[ICZN]] była to nazwa nieprawidłowa i została zastąpiona na obecną.

== Formalna definicja (''stem-based'') ==
Wszystkie [[takson]]y bliżej spokrewnione z ''[[Lagerpeton|Lagerpeton chanarensis]]'' niż z ''Alligator mississippiensis'', ''Eudimorphodon ranzii'', ''[[Marasuchus|Marasuchus lilloensis]]'', ''[[Silesaurus|Silesaurus opolensis]]'', ''[[Triceratops|Triceratops horridus]]'', ''[[Saltasaurus|Saltasaurus loricatus]]'' i ''Passer domesticus'' (wróbel).

== Cechy charakterystyczne ([[synapomorfia|synapomorfie]]) ==
{{Szablon:diagnoza}}
* hakowata główka kości udowej, z brzusznoboczną wcięciem i powiększonym guzem przyśrodkowym,
* dalsza część kości udowej z powiększonym grzebieniem piszczelowo-strzałkowym i dogłowowoprzyśrodkowy róg tworzący kąt bliski 90 stopni lub mniejszy,
Być może także:
* przeciwkrętarz panewkowy na kości biodrowej,
* bliższa część kości udowej z płaską dogłowowoboczną płaszczyzną,
* kość skokowa z tylnym wyrostkiem wznoszącym,
* brak guza piętowego,
* kość śródstopia IV dłuższa niż III.

== Zasięg czasowy == 
Najstarsze tropy zwierząt przypominających lagerpetidy pochodzą z Gór Świętokrzyskich i są datowane na wczesny [[olenek]], czyli około 251-249 milionów lat. Najstarsze kości pochodzą dopiero z wczesnego [[karnik]]u (236 [[Ma]]) [[Argentyna|Argentyny]]. Grupa wymarła prawdopodobnie w późnym [[noryk]]u. Najmłodsze szczątki mają około 212 milionów lat i pochodzą z [[USA]].

== Skład ==
<small>
{| class="wikitable sortable"
|-
! width="150px"|Nazwa
! Kraj
! Stratygrafia
! Wiek
|-
|'''''[[Dromomeron|Dromomeron gregorii]]'''''
|[[USA]]
|[[Colorado City]]  Fm.
|{{NorykWiek}}
|-
|'''''[[Dromomeron|Dromomeron romeri]]'''''
|[[USA]]
|[[Chinle]] Fm.
|{{KarnikWiek}} - ([[noryk]])
|-
|'''''[[Dromomeron|Dromomeron gigas]]'''''
|[[Argentyna]]
|[[Quebrada del Barro]] Fm.
|{{NorykWiek}}
|-
|'''''[[Ixalerpeton|Ixalerpeton polesinensis]]'''''
|[[Brazylia]]
|[[Santa Maria]] Fm.
|{{KarnikWiek}}
|-
|'''''[[Lagerpeton|Lagerpeton chanarensis]]'''''
|[[Argentyna]]
|[[Chañares]] Fm.
|{{LadynWiek}}
|-
|forma z Eagle Basin
|[[USA]]
|[[Chinle]] Fm.
|{{NorykWiek}}
|-
|forma z [[Ischigualasto]]
|[[Argentyna]]
|[[Ischigualasto]] Fm.
|{{KarnikWiek}}
|}
</small>


[[Plik:Kladogram Silesauridae.jpg|700px]]

Kladogram głównych grup dinozaurokształtnych za Kammerer i in. (2012).

== Paleobiologia i ewolucja ==
=== Lokomocja ===
[[Plik:Eucoelophysis by Kahless28.jpg|300px|thumb|right|[[Eucoelophysis|Eucelofyz]] ([[Silesauridae|silezauryd]]) biegnący obok [[Dromomeron|dromomerona]] - późnego przedstawiciela lagerpetidów. Autor: [[Jakub Kowalski]].]]
Naukowcy mieli różne pomysły na temat sposobu poruszania się lagerpetidów. Sugerowano zarówno pełną czworonożność jak i dwunożność. Najciekawsza była jednak hipoteza zaproponowana przez [[Andrea Arcucci|Arcucciego]]. Według niej zwierzęta te miały się poruszać szybkimi skokami. Brak jednak w kręgosłupie znanych lagerpetidów specjalizacji typowych dla takiej formy lokomocji. Hipoteza ta nie znalazła też potwierdzenia w tropach, które wskazują, że były to zwierzęta czworonożne zdolne do dwunożnego biegu. Miednica miała jeszcze prymitywną, krokodylową budowę. Wciąż była szeroka, krótka, z płytką panewką, co wymuszało ustawienie nóg po bokach ciała. Jednak tylne nogi były już bardzo długie. Dawały główną siłą napędową zwierzęciu. W porównaniu do nich przednie łapy były krótkie i służyły głównie do podpierania się. Przez to w czasie biegu tylne nogi wyprzedzały przednie. W czasie chodu, a zwłaszcza biegu, przywodziciele uda i mięsień łonowo-kulszowo-piszczelowy ściągały nogi pod tułów w momencie stąpania. Ruch nóg odbywał się zatem w płaszczyźnie nachylonej pod pewnym kątem do podłoża. Miało to swe odbicie w budowie stopy, która była wyjątkowa wśród [[Dinosauromorpha|dinozauromorfów]]. Lagerpetidy były zwierzętami palcochodnymi. V palec był zredukowany do niewielkiej kości śródstopia. IV był najdłuższy, a kolejne co raz krótsze. Nadawało to stopie trójkątny zarys. Dlatego odbijały się od ziemi głównie na dwóch palcach stopy - III i IV.
=== Rozmiary ===
Lagerpetidy były zwierzętami o niewielkich rozmiarach. Ich tropy mierzyły koło czterech, a całe zwierzęta około 40-65 centymetrów długości. Ich masę szacuje się na kilkaset gram do maksymalnie czterech kilo.
=== Paleoekologia ===
Były to szybkie, aktywne drapieżniki. Polowały na owady i małe kręgowce. Prawdopodobnie zamieszkiwały całą [[Pangea|Pangeę]], ale w znanych nam środowiskach nie były częste.

== Literatura ==
<small>
Brusatte, S.L., Niedźwiedzki, G., Butler, R.J. 2010. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. Proceedings of the Royal Society B, t. 278, nr 1708, str. 1107-1113. [[DOI: 10.1098/rspb.2010.1746]]

Cabreira, S.F., Kellner, A.W.A., Dias-da-Silva, S., da Silva, L.R., Bronzati, M., de Almeida Marsola, J.C., Müller, R.T., Bittencourt, J. de S., Jul’Armando Batista, B., Raugust, T., Carrilho, R., Brodt, A., Langer, M.C. 2016. A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet. Current Biology, t. 26, str. 1-6. [http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2016.09.040]

Fechner, R. 2009. Morphofunctional evolution of the pelvic girdle and hindlimb of Dinosauromorpha on the lineage to Sauropoda. Rozprawa doktorska, Fakultät für Geowissenschaften, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich, str. 1-197. [https://edoc.ub.uni-muenchen.de/10954/1/Fechner_Regina.pdf]

Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. [[doi:10.4202/app.2011.0015]]

Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. [[doi: 10.1144/SP379.9]]

Marsicano, C.A., Irmis, R.B., Mancuso, A.C., Mundil, R., Chemale, F. 2016. The precise temporal calibration of dinosaur origins. Proceedings of the National Academy of Sciences, t. 113, nr 3, str. 509-513.     [[doi: 10.1073/pnas.1512541112]]</small>

[[Kategoria:Artykuły paleontologiczne]]