Tekst źródłowy strony Ornithomimus

 Do sprawdzenia i aktualizacji.

{{DISPLAYTITLE:''Ornithomimus''}}
<small>
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
| Autor:
| Korekta:
|-
| [[Maciej Ziegler]]
| [[Marcin Szermański]], [[Adrian Tkocz]], [[Krzysztof Lichota]],

[[Kamil Kamiński]]
|}
</small>
----
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left" 
! colspan=2 | ''Ornithomimus'' (ornitomim)
|-
!  '''Długość''':
| do 5 m
|-
!  '''Masa''':
| do 423 kg
|-
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
| [[USA]] i [[Kanada]]
|- 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
| 68-66 Ma

<small>późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]])</small>
|- 
! '''Systematyka'''
| [[Dinosauria]]
 
[[Saurischia]] 

[[Theropoda]]

[[Tetanurae]]

[[Coelurosauria]]

[[Ornithomimosauria]]

[[Ornithomimidae]]
|-
| colspan=2 |[[Plik:Struthiomimus.JPG|400px]]
<small>Szkielet ?''O. sedens'' (?BHI 1266) z Oxford University Museum of Natural History.

[http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Struthiomimus.JPG Fot.: Ballista]</small>
|}

==Wstęp==
''Ornithomimus'' jest jednym z szerzej znanych dinozaurów strusiopodobnych i jednym z ostatnich i najbardziej [[zaawansowany]]ch przedstawicieli swojego rodu. Żył w zachodniej części Ameryki Północnej w późnej kredzie. Ogólną budową przypomina innych [[zaawansowany]]ch przedstawicieli [[Ornithomimosauria]].  Jego nazwa znaczy "naśladujący ptaka".
Po raz pierwszy opisany przed [[Othniel Marsh|Marsh]]a w 1890 roku, ornitomim dał nazwę rodzinie [[Ornithomimidae]] i grupie [[Ornithomimosauria]].

==Gatunki==
===Ważne i potencjalnie ważne gatunki===
====''O. velox''====
[[Plik:Ornithomimus_velox.jpg|300px|thumb|right|[[Syntyp]]y ''O. velox'' (źródło: [[Othniel Marsh|Marsh]], 1890).]]

'''Opisany''': [[Othniel Marsh|Marsh]], 1890

'''Status''': ważny

'''Lokalizacja''': USA - Kolorado ([[formacja Denver]]), ?Wyoming ([[formacja Ferris]]?)

'''Wiek''': 68-66 Ma (późny mastrycht)

'''Materiał kopalny''': [[syntyp]]y to niekompletna dolna część kończyny tylnej - poczynając od dołu piszczeli (YPM 542) oraz kości śródręcza i dłoni (YPM 548). Przypisany materiał to 2 pazury, paliczek, kręg ogonowy z formacji Denver oraz być może też m.in. paliczek i pazur z formacji Ferris. Z formacji Scollard w Albercie pochodzi okaz TMP 1993.104.1 (kości przednich kończyn i gastralia). M.in. z powodu uszkodzeń materiału kopalnego trudno go porównać z holotypem ''O. velox'' (Nottrodt, 2022). Wg Mortimera (online) bardziej przypomina on jednak ''[[Dromiceiomimus]]''. 

'''Komentarz''': typowy [[gatunek]] [[rodzaj]]u ''Ornithomimus''. Śródstopie jest dość masywne. Okaz typowy jest mniejszy od [[holotyp]]u ''O. edmontonicus'' o ok. 1/3. Epitet gatunkowy oznacza "szybki".

====''O. sedens''====
[[Plik:Struthiomimus_sedens_BHI_1266.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja BHI 1266 wykonana na potrzeby oszacowania masy. [http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0004532.g008 Źródło: Bates i in., 2011].]]

'''Opisany''': Marsh, 1892

'''Status''': ?nieważny (?''[[nomen dubium]]'')

'''Lokalizacja''': USA - Wyoming ([[formacja Lance]]), ?Montana ([[formacja Hell Creek]]), ?Kanada - Saskatchewan ([[formacja Frenchman]]), Alberta (formacja [[Scollard]])

'''Wiek''': 68-66 Ma (późny [[mastrycht]])

'''Materiał kopalny''': [[holotyp]] (USNM 4736) to kręgi krzyżowe (3-6), ogonowe (1-12), 6 szerwonów, częściowe kości biodrowe, proksymalna część k. łonowej i kości kulszowe. Do tego gatunku może też należeć bardziej kompletny szkielet (BHI 1266) zawierający czaszkę, kręgi szyjne ([[atlas|dźwigacz]], [[axis|obrotnik]], 3-10), niekompletne kręgi grzbietowe (1-3), 10 żeber, gastralia oraz prawie kompletne kości kończyn i obręczy. Do tego taksonu mogą też należeć inne szczątki, np. Longrich (2008) przypisał też 3 pazury i niekompletny szkielet UCMP 154569. W 2022 r. Nattrodt opisała jako ''Ornithomimus'' sp. fragmentaryczny szkielet (TMP 1998.026.1) zawierający kości tylnych kończyn i pojedynczy szewron z osadów formacji Scollard w Albercie. Jest on podobnej wielkości, co BHI 1266. 

'''Komentarz''': nie ma pewności do do diagnostyczności szczątków. Jeśli jest ważny, to był to stosunkowo duży gatunek, osiągający ok. 5 m długości. Pazury były dość proste a kończyny przednie smukłe.

===Nieważne gatunki===
====''O. edmontonicus''====

Problematyczny jest status tego najbardziej znanego gatunku ''Ornithomimus'', z reguły uważanego w literaturze za drugi ważny gatunek omawianego rodzaju. Często uznaje się go nieprawidłowo za [[starszy synonim]] wcześniej nazwanych ''[[Struthiomimus]] brevitertius'' [[William Parks|Parks]], 1926 i ''Struthiomimus samueli'' Parks, 1928. Zob. ''[[Dromiceiomimus#D._samueli|Dromiceiomimus samueli]]''.

====''O. grandis''====
'''Opisany''': Marsh, 1890

'''Status''': ?nieważny (?''[[nomen dubium]]'')

'''Lokalizacja''': USA - Montana (Eagle Sandstone)

'''Wiek''': 83-76 Ma (wczesny [[kampan]])

'''Materiał kopalny''': [[holotyp]] to III kość śródstopia.

'''Komentarz''': Holtz (2004) wylicza go jako nienazwanego [[tyranozauryd]]a.

====''O. minutus''====
'''Opisany''': Marsh, 1892

'''Lokalizacja''': USA - Kolorado ([[formacja Laramie]])

'''Wiek''': 68-66 Ma (późny [[mastrycht]]

'''Materiał kopalny''': [[holotyp]] to obecnie zagubione części kości śródstopia (II-IV ). Przypisany materiał (oznaczony USNM 2909) to dystalna połowa drugiej kości śródstopia i dwa dystalne paliczki. 

'''Komentarz''':  kiedyś uważany za maleńki [[gatunek]] [[rodzaj]]u ''Ornithomimus'' (mierzył ok. 30 cm i ważył mniej niż 1 kg a szacowana długość kości udowej to 6-9 cm). Później za [[dromeozauryd]]a lub pterozaura. Obecnie przeważa pogląd, że to [[alwarezzauryd]], prawdopodobnie blisko spokrewniony z należącym do [[Parvicursorinae]] ''[[Albertonykus]]''.

====''O. tenuis''====
'''Opisany''': Marsh, 1890

'''Lokalizacja''': USA - Montana ([[formacja Judith River]])

'''Wiek''': 78-74 Ma ([[kampan]])

'''Materiał kopalny''': [[holotyp]] (USNM 5814) to dystalna część III kości śródstopia.

'''Komentarz''': Gilmore (1920) stwierdził, że fragment kości przypomina bardziej [[tyranozauryd]]y a nie [[ornitomimidy]]. Russell (1972) uznał go za [[troodontyd]]a, lecz nie napisał na jakiej podstawie. Zdaniem Mortimera (online) przypomina raczej tyranozaurydy. Być może to młody ''[[Gorgosaurus]]'' lub ''[[Daspletosaurus]]'', które znane są z tej samej formacji.

== Spis gatunków ==
===Ważne i potencjalnie ważne===
{| class="wikitable"
! ''Ornithomimus''
| {{Kpt|[[Othniel Marsh|Marsh]]}}, 1890
|-
! ''O. velox''
| {{Kpt|Marsh}}, 1890
|-
! ?''O''. ''sedens''
| {{Kpt|Marsh}}, 1892 
| ''[[nomen dubium]]''?
|-
| =''[[Struthiomimus]] sedens''
| ({{Kpt|Marsh}}, 1892) {{Kpt|Farlow}}, 2001
|-
|}

===Gatunki przeniesione===
{| class="wikitable"
| ''O''. ''affinis''
| {{Kpt|[[Charles Gilmore|Gilmore]]}}, 1920
| =''[[Dryosaurus]] affinis''
|-
| ''O. altus''
| {{Kpt|[[Lawrence Lambe|Lambe]]}}, 1902
| =''[[Struthiomimus]] altus''
|-
| ''O. antiquus''
| ({{Kpt|[[Joseph Leidy|Leidy]]}}, 1865) {{Kpt|Baird}} i {{Kpt|[[John Horner|Horner]]}}, 1979
| =''[[Coelosaurus]] antiquus''
|-
| ''O. asiaticus''
| {{Kpt|Gilmore}}, 1933
| =''[[Archaeornithomimus]] asiaticus''
|-
| ''O. brevitertius''
| ({{Kpt|Parks}}, 1926) {{Kpt|Russell}}, 1930
| =''[[Dromiceiomimus]] brevitertius''
|-
| ''O. bullatus''
| ({{Kpt|[[Halszka Osmólska|Osmólska]], [[Ewa Roniewicz|Roniewicz]]}} i {{Kpt|[[Rinchen Barsbold|Barsbold]]}}, 1972) {{Kpt|[[Gregory Paul|Paul]]}}, 1988
| =''[[Gallimimus]] bullatus''
|-
| ''O. currellii''
| ({{Kpt|Parks}}, 1933) {{Kpt|Russell}} i {{Kpt|Chamney}}, 1967
| =''[[Dromiceiomimus]] brevitertius''
|-
| ''O. edmontonicus''
| {{Kpt|[[Charles M. Sternberg|Sternberg]]}}, 1933 
| =''[[Dromiceiomimus]] brevitertius''
|-
| ''O. edmontonensis''
| {{Kpt|Sternberg}}, 1933 
| =''[[Dromiceiomimus]] brevitertius''
|-
| ''O. elegans''
| {{Kpt|Parks}}, 1933
| =''[[Elmisaurus]] elegans''
|-
| ''O. ingens''
| ({{Kpt|Parks}}, 1933) {{Kpt|Russell}} i {{Kpt|Chamney}}, 1967
| =''[[Dromiceiomimus]] brevitertius''
|-
| ''O. lonzeensis''
| ({{Kpt|Dollo}}, 1903) {{Kpt|Kuhn}}, 1965
| =''[[Megalosaurus]] lonzeensis''
|-
| ''O. mirandus''
| ({{Kpt|Leidy}}, 1868) {{Kpt|Hay}}, 1930
| =''[[Aublysodon]] mirandus''
|-
| ''O. samueli''
| ({{Kpt|Parks}}, 1928) {{Kpt|Russell}}, 1930
| =''[[Dromiceiomimus]] samueli''
|-
|}

===Gatunki nienależące zapewne do ''Ornithomimus''===
{| class="wikitable"
| "''O''." ''grandis''
| {{Kpt|Marsh}}, 1890 
|-
| =''[[Deinodon]] grandis''
| ({{Kpt|Marsh}}, 1890) {{Kpt|[[Henry Osborn|Osborn]]}}, 1916
|-
| =''[[Aublysodon]] grandis''
| ({{Kpt|Marsh}}, 1890) {{Kpt|[[Friedrich von Huene|von Huene]]}}, 1932
|-
! "''O''." ''minutus''
| {{Kpt|Marsh}}, 1892
|-
| =''[[Dromaeosaurus]] minutus''
| ? ({{Kpt|Marsh}}, 1892)
|-
| =''[[Troodon]] minutus''
| ({{Kpt|Marsh}}, 1892) {{Kpt|[[George Olshevsky|Olshevsky]]}}, 2000
|-
| "''O''." ''tenuis''
| {{Kpt|Marsh}}, 1890
| ''[[nomen dubium]]''
|-
| =''[[Struthiomimus]] tenuis''
| ({{Kpt|Marsh}}, 1890) {{Kpt|Osborn}}, 1916
|-
|}

==Bibliografia==
<small>Bates, K.T., Manning, P.L., Hodgetts, D. & Sellers, W.I. (2009) "Estimating mass properties of dinosaurs using laser imaging and 3D computer modelling" PLoS ONE, 4 (2), e4532. [[doi:10.1371/journal.pone.0004532]]

Claessens, L., Loewen, M. & Lavender, Z. (2011) "A Reevaluation of the Genus Ornithomimus Based on New Preparation of the Holotype of O.velox and New Fossil Discoveries" SVP Program and Abstracts Book, 2011, 90

Holtz, T.R. (2004) "Tyrannosauroidea" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 111-136.

Longrich, N. (2008) "A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains" Palaeontology, 51(4), 983-997.

Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "Albertonykus borealis, a new alvarezsaur (Dinosauria: Theropoda) from the Early Maastrichtian of Alberta, Canada: Implications for the systematics and ecology of the Alvarezsauridae" Cretaceous Research, 30, 239-252.

Makovicky, P.J., Kobayashi, Y. & Currie, P.J. (2004) "Ornithomimosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 137-150.

Mortimer, M (2019 online) [https://theropoddatabase.com/Ornithomimosauria.htm#Dromiceiomimusbrevitertius].

Nottrodt, R.E. (2022). “First articulated ornithomimid specimens from the upper Maastrichtian Scollard Formation of Alberta, Canada.” Journal of Vertebrate Paleontology. [[DOI: 10.1080/02724634.2021.2019754]].

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford</small>

[[Kategoria:Dinosauria]] 
[[Kategoria:Saurischia]] 
[[Kategoria:Theropoda]]
[[Kategoria:Tetanurae]]
[[Kategoria:Coelurosauria]]
[[Kategoria:Ornithomimosauria]]
[[Kategoria:Ameryka Północna]]
[[Kategoria:USA]]
[[Kategoria:Kanada]]
[[Kategoria:Mezozoik]]
[[Kategoria:Kreda]]
[[Kategoria:Mastrycht]]
[[Kategoria:Rodzaj wielogatunkowy]]
[[Kategoria:Do sprawdzenia]]