Protarchaeopteryx

Autor:	Marcin Pałdyna, Maciej Ziegler
Korekta:	Łukasz Czepiński, Dawid Mika, Dawid Mazurek, Adrian Sztuba

---

Protarchaeopteryx (protarcheopteryks)
Długość	ok. 0,8 m
Masa	ok. 1,6 kg
Dieta	wszystkożerny/roślinożerny
Miejsce	Chiny (formacja Yixian)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 125-121 Ma wczesna kreda (apt)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Maniraptora Oviraptorosauria
Rekonstrukcja Protarchaeopteryx. Autorka: Edyta Felcyn
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Yixian\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Yixian (strona nie istnieje)\"\u003EYixian\u003C/a\u003E, prowincja Liaoning, \u003Ca href=\"/wiki/Chiny\" class=\"mw-redirect\" title=\"Chiny\"\u003EChiny\u003C/a\u003E|\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003EProtarchaeopteryx robusta\u003C/i\u003E.\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Yixian, prowincja Liaoning, Chiny|Protarchaeopteryx robusta.\n","link":"","lat":41.23741059999999691854100092314183712005615234375,"lon":122.995546899999993684104993008077144622802734375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Protarchaeopteryx to mały opierzony dinozaur wielkości indyka. Został opisany w 1997 roku na podstawie skamieniałości pochodzącej ze słynnej chińskiej formacji Yixian w prowincji Liaoning.

Etymologia

Nazwa rodzajowa tego dinozaura oznacza "poprzednik archeopteryksa". Odnosi się ona do tego, że posiadał cechy prymitywniejsze od archeopteryksa, którego początkowo uznawano za jego bliskiego krewnego (zob. Systematyka). Z kolei epitet gatunkowy robusta to łacińskie słowo znaczące tyle co "solidny/mocny", co odnosi się do silnych i dużych kończyn tylnych.

Materiał kopalny

Holotyp NGMC 2125. Autor: Jaime Headden [1].

Holotyp NGMC 2125 to dość kompletny szkielet pozaczaszkowy i niektóre kości czaszki (zob. grafikę obok). Jest to jedyny znany okaz, chyba że Incisivosaurus jest synonimem Protarchaeopteryx.

Budowa

Protarchaeopteryx był niewielkim dinozaurem. Długość holotypu wynosi 69 cm, jednakże nie zachował się koniec ogona. Czaszka była niewielka, krótsza od kości udowej (czaszka miała 7 cm długości, a kość udowa 12,2 cm). Przy kości przedszczękowej znajdowały się 4 ząbkowane zęby, podobne do zębów Incisivosaurus, których korony miały długość 12 mm. Przypominały one siekacze występujące u gryzoni i najprawdopodobniej spełniały podobną funkcję - Protarchaeopteryx mógł być roślinożercą. Przy kości szczękowej i zębowej znajdowały się 4-krotnie mniejsze zęby. Przy kości szczękowej znajdowało się 6 zębów, a przy kości zębowej 7 zębów.

W pobliżu ogona, klatki piersiowej i przy obu kościach udowych zachowały się pióra - zarówno pióra puchowe, jak i konturowe. Pióra znajdujące się przy ogonie tworzyły wachlarz. Jednak ten dinozaur nie potrafił latać ze względu na to, że pióra były symetryczne. Dzisiejsze ptaki bowiem (podobnie jak przedstawiciel Dromaeosauridae - Microraptor, czy inne nieptasie dinozaury szybujące) mają lepiej przystosowane do lotu pióra asymetryczne. Ponadto kończyny przednie były dość krótkie. Znacznie dłuższe od nich były kończyny tylne, więc był to dinozaur dwunożny, który biegał po ziemi, a nie wspinał się po drzewach.

Systematyka

Pierwotnie (Ji i Ji, 1997) uważano go za przedstawiciela Archaeopterygidae, czyli za wczesnego ptaka blisko spokrewnionego z archeopteryksem. W kolejnych analizach znajdował się w różnych kladach w obrębie Maniraptora (zob. Oviraptorosauria#Pierwsze_owiraptorozaury), a obecnie jest zaliczany do prymitywnych owiraptorozaurów. Jak wynika z niektórych analiz kladystycznych, Protarchaeopteryx jest blisko spokrewniony z Incisivosaurus, którego może być synonimem.

Spis gatunków

Protarchaeopteryx	Ji i Ji, 1997
?= Incisivosaurus	Xu, Cheng, Wang i Chang, 2002
P. robusta	Ji i Ji, 1997
?= Incisivosaurus gauthieri	Xu, Cheng, Wang i Chang, 2002

Bibliografia

Ji, Q., and Ji, S. (1997). "A Chinese archaeopterygian, Protarchaeopteryx gen. nov." Geological Science and Technology (Di Zhi Ke Ji), 238: 38-41. Translated By Will Downs Bilby Research Center Northern Arizona University January, 2001

Qiang, J., Currie, P. J., Norell, M. A., & Shu-An, J. (1998). Two feathered dinosaurs from northeastern China. Nature, 393(6687), 753–761. doi:10.1038/31635

Mortimer, online [2]

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.