Kategoria:Polska: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
Linia 1: Linia 1:
−
<small>
+
inozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.
−
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
 
−
| Autor:
 
−
| Korekta:
 
−
|-
 
−
| [[Szymon Jagusztyn]], [[Łukasz Czepiński]]
 
−
| [[Maciej Ziegler]]
 
−
|}
 
−
</small>
 
−
 
 
−
----
 
−
 
 
−
Dinozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.
 
  
 
Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie [[trias]]owe osady Górnego Śląska oraz tropy ([[ichnoskamieniałości]]) z Gór Świętokrzyskich.
 
Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie [[trias]]owe osady Górnego Śląska oraz tropy ([[ichnoskamieniałości]]) z Gór Świętokrzyskich.
  
−
<small>
 
 
{| class="wikitable sortable"
 
{| class="wikitable sortable"
 
|-  
 
|-  
Linia 39: Linia 26:
 
| [[Kocury]]
 
| [[Kocury]]
 
| {{NorykWiek}}
 
| {{NorykWiek}}
−
| ''[[nomen dubium]]''
+
| ''[[nomen dubium]]'', fragment kości strzałkowej
 
|-
 
|-
 
| Silesauridae indet.
 
| Silesauridae indet.
Linia 52: Linia 39:
 
|{{NorykWiek}}
 
|{{NorykWiek}}
 
|-
 
|-
−
| Herrerasauridae indet.
 
−
|[[Theropoda]]: [[Herrerasauridae]]
 
−
| [[Poręba]]
 
−
|{{NorykWiek}}
 
−
|- class="sortbottom"
 
 
|''[[Succinodon|Succinodon putzeri]]''
 
|''[[Succinodon|Succinodon putzeri]]''
 
|
 
|
Linia 67: Linia 49:
 
| [[Lisowice]]
 
| [[Lisowice]]
 
| [[Późny trias]], [[noryk]]-[[retyk]]
 
| [[Późny trias]], [[noryk]]-[[retyk]]
 +
|kręg szyjny
 +
|-
 +
| ''Coelophysidae'' indet.
 +
| [[Theropoda]]:[[Coelophysidae]]
 +
| [[Poręba]]
 +
| [[Późny trias]], [[noryk]]-[[retyk]]
 +
|ząb, kręg ogonowy, miednica i paliczki
 +
|-
 +
| ''Herrerasauridae'' indet.
 +
| [[Theropoda]]:[[Herrerasauridae]]
 +
| [[Poręba]]
 +
| [[Późny trias]], [[noryk]]-[[retyk]]
 +
|kość udowa, strzałkowa i łopatka
 
|-
 
|-
 
| ''Dinosauromorpha'' indet.
 
| ''Dinosauromorpha'' indet.
Linia 72: Linia 67:
 
| [[Skarszyny]]
 
| [[Skarszyny]]
 
| [[Późny trias]], [[retyk]]
 
| [[Późny trias]], [[retyk]]
 +
|kość strzałkowa
 
|-
 
|-
 
| ''Ceratosauria'' indet.
 
| ''Ceratosauria'' indet.
Linia 126: Linia 122:
 
|}
 
|}
 
===Wczesny i środkowy trias===
 
===Wczesny i środkowy trias===
−
Osady [[Wczesny trias|wczesnotriasowe]] Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych [[Dinosauromorpha|dinozauromorfów]] na świecie - prawdopodobnie [[Lagerpetidae|lagerpetonów]]: ''[[Rotodactylus]]'', ''[[Prorotodactylus]]'' oraz późniejsze, [[Środkowy trias|środkowotriasowe]] ''[[Sphingopus]]'' i ''[[Atreipus]]''- mogą one należeć do [[Silesauridae|silezaurydów]]. Według najnowszych badań, lagerpetony mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu [[Ornithodira]]. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów to początki dwunożności dinozaurów.  Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy ''Chirotherium'', ''Synaptichium'', ''Rhynchosauroides'', ''Capitosauroides'', ''Brachychirotherium'' i ''Isochirotherium'' oraz owadzie ''Diplichnites''. W [[Wióry|Wiórach]] i [[Parszów|Parszowie]] znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i [[Stryczowice|Stryczowicach]] i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w [[jura|jurajskich]] i [[kreda|kredowych]] środowiskach.
+
Osady [[Wczesny trias|wczesnotriasowe]] Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych [[Dinosauromorpha|dinozauromorfów]] na świecie - prawdopodobnie [[Lagerpetidae|lagerpetonów]]: ''[[Rotodactylus]]'', ''[[Prorotodactylus]]'' oraz późniejsze, [[Środkowy trias|środkowotriasowe]] ''[[Sphingopus]]'' i ''[[Atreipus]]''- mogą one należeć do [[Silesauridae|silezaurydów]]. Według najnowszych badań, lagerpetony mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu [[Ornithodira]]. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów to początki dwunożności dinozaurów.  Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy ''Chirotherium'', ''Synaptichium'', ''Rhynchosauroides'', ''Capitosauroides'', ''Brachychirotherium'' i ''Isochirotherium'' oraz owadzie ''Diplichnites''. W [[Wióry|Wiórach]] i [[Parszów|Parszowie]] znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i [[Stryczowice|Stryczowicach]] i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w [[jura|jurajskich]] i [[kreda|kredowych]] środowiskach. Znaleziska opisane przez von Huene'go jako ''[[Megalosaurus]]'', ''[[Zanclodon]]'' i''[[Thecodontosaurus]]''z lokalizacji: Stare Gliny, Krapkowice, Miedary i Gogolin okazały się być tanystrofami lub niemożliwymi do identyfikacji archozaurami.
 
[[Plik:Prorotodactylus.png|200px|thumb|left|Rekonstrukcja autora tropów ''Prorotodactylus''. Autor:Caz41985]]
 
[[Plik:Prorotodactylus.png|200px|thumb|left|Rekonstrukcja autora tropów ''Prorotodactylus''. Autor:Caz41985]]
  
Linia 238: Linia 234:
 
Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4
 
Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4
  
 +
T. Sulej, G. Niedźwiedzki, R. Niedźwiedzki, D. Surmik, M. Stachacz. 2011; Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny 59: 426-430.
 +
 +
Tomasz Sulej, Grzegorz Niedźwiedzki & Robert Bronowicz (2012) A new Late Triassic vertebrate fauna from Poland with turtles, aetosaurs, and coelophysoid dinosaurs, Journal of Vertebrate Paleontology, 32:5, 1033-1041, DOI: 10.1080/02724634.2012.694384
 +
 +
G. Niedźwiedzki, T. Sulej, J. Dzik. 2012; A large predatory archosaur from the Late Triassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 57 (2): 267–276.
 +
 +
Niedźwiedzki G., Budziszewska-Karwowska E. 2018. A new occurrence of the Late Triassic archosaur Smok in southern Poland. Acta Palaeontologica Polonica 68 (4): 703-712.
 +
 +
T. Sulej, R. Bronowicz, M.Tałanda and G. Niedźwiedzki. 2011; A new dicynodont-archosaur assemblage from the Late Triassic (Carnian) of Poland. Earth & Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh 101: 261–269.
  
 
</small>
 
</small>

Wersja z 22:02, 19 lut 2023

inozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.

Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie triasowe osady Górnego Śląska oraz tropy (ichnoskamieniałości) z Gór Świętokrzyskich.

Nazwa Klasyfikacja Miejsce Wiek Uwagi
Silesaurus opolensis Dinosauromorpha: Silesauridae Krasiejów, Woźniki późny trias (karnik)
Smok wawelski Theropoda? Lisowice, Zawiercie późny trias (noryk) - (retyk) incertae sedis, teropod lub rauizuch
Velocipes guerichi Theropoda Kocury późny trias (noryk) nomen dubium, fragment kości strzałkowej
Silesauridae indet. Dinosauromorpha: Silesauridae Zawiercie późny trias bliższa część kości udowej
Silesauridae indet. Dinosauromorpha: Silesauridae Poręba późny trias (noryk)
Succinodon putzeri ślady małży Kuphus sp. opisane jako szczęka tytanozaura
Coelophysidae indet. Theropoda:Coelophysidae Lisowice Późny trias, noryk-retyk kręg szyjny
Coelophysidae indet. Theropoda:Coelophysidae Poręba Późny trias, noryk-retyk ząb, kręg ogonowy, miednica i paliczki
Herrerasauridae indet. Theropoda:Herrerasauridae Poręba Późny trias, noryk-retyk kość udowa, strzałkowa i łopatka
Dinosauromorpha indet. Dinosauromorpha Skarszyny Późny trias, retyk kość strzałkowa
Ceratosauria indet. Theropoda:Ceratosauria Sołtyków Wczesna jura,hettang kręg ogonowy i kość długa (?ramieniowa)


Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wczesny i środkowy trias

Osady wczesnotriasowe Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych dinozauromorfów na świecie - prawdopodobnie lagerpetonów: Rotodactylus, Prorotodactylus oraz późniejsze, środkowotriasowe Sphingopus i Atreipus- mogą one należeć do silezaurydów. Według najnowszych badań, lagerpetony mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu Ornithodira. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów to początki dwunożności dinozaurów. Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy Chirotherium, Synaptichium, Rhynchosauroides, Capitosauroides, Brachychirotherium i Isochirotherium oraz owadzie Diplichnites. W Wiórach i Parszowie znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i Stryczowicach i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w jurajskich i kredowych środowiskach. Znaleziska opisane przez von Huene'go jako Megalosaurus, Zanclodon iThecodontosaurusz lokalizacji: Stare Gliny, Krapkowice, Miedary i Gogolin okazały się być tanystrofami lub niemożliwymi do identyfikacji archozaurami.

Rekonstrukcja autora tropów Prorotodactylus. Autor:Caz41985

Późny trias

W późnym triasie Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Poza paroma nienazwanymi formami opisane są trzy rodzaje: Silesaurus, znany przede wszystkim z Krasiejowa owadożerny lub roślinożerny dinozauromorf; Smok z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod), oraz teropod Velocipes z Kocur, znany z bardzo niekompletnego materiału. Z Gór Świętokrzyskich znamy tropy plateozaurów (Pseudotetrasauropus) ze Skarszyn oraz nienazwanego silezauryda. Późnotriasowe stanowisko Czerwone Żlebki w Tatrach zawiera ślady zbliżone do jurajskich dinozaurów np. Kayentapus. W tych środowiskach żyły również małże, ryby, aetozaury, prassaki, dicynodonty, rosły paprocie nasienne, drzewa iglaste i ramienice.

Smok Autor: Edyta Felcyn

Wczesna jura

Początek okresu jurajskiego jest bogato reprezentowany w Górach Świętokrzyskich. Od północnego zachodu na teren Polski weszło morze, a na jego brzegach i w okolicznych środowiskach ślady pozostawiały po sobie dinozaury. Najstarsze tropy z tego okresu to formacja zagajska dolna, która charakteryzowała się równinami z meandrującymi rzekami. Na brzegach wód rosły paprocie nasienne, drzewa iglaste np. Hirmeriella, oraz paprocie jako niskopienna roślinność. W Sołtykowie zachowały się ślady interpretowane jako zapis polowania dilofozaurów na pierwsze zauropody. Przebywały one prawdopodobnie w grupie rodzinnej, dwójka dorosłych i czwórka młodych. W pewnym momencie ścieżki, ślady młodych osobników gwałtownie odsuwają się w jedną stronę. Miejsce to przyniosło wiele więcej znalezisk: koprolity heterodontozaurów i ich ślady, kości ceratozaurów, olbrzymie pół metrowe tropy drapieżnika ((Megalosauripus)), którego szczątków kostnych nie znamy, ślady pływających dilofozaurów (Characichnos tridactylus), a nawet tropy ssaków.

Następnie morze dotarło jeszcze dalej. W środowiskach lagunowo-deltowych tworzyły się osady formacji: zagajskiej górnej, skłobskiej i przysuskiej, w których pospolite są miłorzęby, sagowce i glejcheniowce (paprocie). Zanikają tropy dużych drapieżników, natomiast pojawiają się scelidozaury (Moyenisauropus), które wędrowały wzdłuż brzegu jurajskiego morza. Największą osobliwością znaną z tego okresu są ślady Plesiornis z Glinianego Lasu - przypominające tropy ptasie. Później doszło do powstania rozległych wydm nadbrzeżnych - na ich terenie żyły celofyzoidy, zauropody i scelidozaury. Najciekawszym tropem ze środowiska plażowego w Szydłówku jest siedzący celofyzoid oraz ponowne pojawienie się śladów Megalosauripus i tajemniczych Stenonyx (Znanych również z Sołtykowa).

Trop Prawdopodobny sprawca
Kayentapus dilofozauryd
Parabrontopodus wczesny zauropod
Kalosauropus prozauropod
Otozoum prozauropod
Delatorrichnus heterodontozaur
Eubrontes zauropod lub teropod
Grallator celofyzoid
Anchisauripus celofyzoid
Megalosauripus tetanur
Plesiornis praptak?
Chracichnos pływający teropod
Anomoepus wczesny tyreofor lub np. Lesothosaurus
Moyenisauropus scelidozaury
Stenonyx celofyzoid lub młody nieznanego gatunku teropoda
Dinosauria indet. -
Sauropoda indet. -
Szlak tropów dinozaurów z Sołtykowa. Źródło:PIG-PIB

Środkowa jura

Środkowa jura jest słabo poznana, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce znany jest tylko jeden trop dinozaura z tego okresu: w środowisku bagiennym na terenie dzisiejszej Częstochowy swój trop Carmelopodus pozostawił alwarezzauryd.

Późna jura

W późnej jurze nastąpiła transgresja morska, przez co Polska została pokryta wodą. Jednak w tym czasie pojawiła się również Wyspa Liszkowskiego, niewielki teren na którym żyły dinozaury, rosły drzewa nagonasienne i rośliny zielne np. paprocie, które pozostawiły po sobie korzenie. Wyspa graniczył z rafą - z okolic znane są koralowce, jeżowce, ślimaki i inne organizmy. Na lądzie żyły kamptozaurydy, dryozaurydy (trop Dinehichnus), stegozaury (Deltapodus), których ślady dostarczają informacje o ich prawdopodobnej dwunożności, oraz duże zauropody.

W miejscu zwanym Czarcia Stopka w Bałtowie swój trop, według dawnych przekazów miejscowej ludności, pozostawić miał diabeł. W rzeczywistości okazał się być tropem allozaura. W tym samym miejscu swój trop Wildeichnus odcisnął prymitywny celurozaur. Niedaleko, W Żydowskim Jarze zachowała się niezwykła pogoń ceratozaura za dryozaurydami. Natomiast w Wierzbicy swój ślad pozostawił wczesny tyranozauroid. Te znaleziska są dobrym przykładem karłowatości wyspowej. Dinozaury na tych wyspach były o ok. 30% mniejsze od swych kontynentalnych odpowiedników.

Wczesna kreda

Mimo iż we wczesnej kredzie Polska była nad powierzchnią wody, nie są znane z tego okresu ślady dinozaury ani ich szczątki.

Późna kreda

W późnej kredzie większość obszaru Polski zalewało płytkie morze, w północnej części nieco głębsze. Od strony dzisiejszej Ukrainy leżała wyspa, z której na teren platformy węglanowej przybyło życie lądowe, w tym dinozaury. Porastała tu różnorodna roślinność: paprocie drzewiaste, drzewa okrytonasienne i wiele innych. Na ten teren wkroczyły dinozaury roślinożerne: różne gatunki ornitopodów, możliwy ceratops, teropody terizinozaury oraz owiraptorozaury. Kompletne szlaki pozostawiły tu dromeozaurydy oraz tyranozaurydy.

Tropy Velociraptorichnus z Roztocza. Autor fot.: Gerard Gierliński, Źródło: PIG-PIB
Trop Prawdopodobny sprawca
Wakiyantanka tyranozauryd
Saurexallopus owiraptorozaur
Velociraptorichnus welociraptor
Ornithopodichnus mniejszy ornitopod
Hadrosauripus większy ornitopod
Macropodosaurus terizinozaur
Ceratopsia indet. -

Kenozoik

Potomkowie dinozaurów, ptaki są licznie reprezentowane w fliszu karpackim. Znane są stąd mn. kolibry z gatunku Eurotrochilus noniewiczi czy wróblowate Jamna szybiaki, Resoviaornis jamrozi, Winnicavis gorskii.

Bibliografia

Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.

Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.

Gierlinski G., Pienkowski G. (1999) -Dinosaur track assemblages from the Hettangian of Poland. Geol. Quart., 43 (3): 329-346. Warszawa. Pienkowski, Grzegorz & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2021). Borkowice – światowej klasy stanowisko paleontologiczne z tropami i kośćmi wczesnojurajskich dinozaurów. Przegląd Geologiczny. 69. 716-720. 10.7306/2021.39.

Niedźwiedzki, G., Pieńkowski, G., 2016. A dinosaur track assemblage from the Upper Hettangian (Lower Jurassic) marginal-marine deposits of Zapniów, Holy Cross Mountains, Poland. Geological Quarterly, 60 (4): 840–856, doi:10.7306/gq.1310

Gierlinski, Gerard & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2002). Enigmatic dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 46. 467-472.

Gierliñski G. and NiedŸwiedzki G. (2005) — New saurischian dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geol. Quart., 49 (1): 99–104. Warszawa.

Gierliński G.(1999) Tracks of a large thyreophoran dinosaur from the Early Jurassic of Poland. Acta Paleontologica Polonica

Gierlinski, Gerard & Lockley, Martin & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2009). A distinctive crouching theropod trace from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 53. 23-28.

Skawiński, Tomasz & Ziegler, Maciej & Czepiński, Łukasz & Szermański, Marcin & Tałanda, Mateusz & Surmik, Dawid & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2017). A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology. 29. 442-472. 10.1080/08912963.2016.1188385.

NIEDèWIEDZKI, G. & PTASZY¡SKI, T. 2007. Large Chirotheriidae tracks in the Early Triassic of Wióry, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Geologica Polonica, 57 (3), 325-342. Warszawa.

Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4

T. Sulej, G. Niedźwiedzki, R. Niedźwiedzki, D. Surmik, M. Stachacz. 2011; Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny 59: 426-430.

Tomasz Sulej, Grzegorz Niedźwiedzki & Robert Bronowicz (2012) A new Late Triassic vertebrate fauna from Poland with turtles, aetosaurs, and coelophysoid dinosaurs, Journal of Vertebrate Paleontology, 32:5, 1033-1041, DOI: 10.1080/02724634.2012.694384

G. Niedźwiedzki, T. Sulej, J. Dzik. 2012; A large predatory archosaur from the Late Triassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 57 (2): 267–276.

Niedźwiedzki G., Budziszewska-Karwowska E. 2018. A new occurrence of the Late Triassic archosaur Smok in southern Poland. Acta Palaeontologica Polonica 68 (4): 703-712.

T. Sulej, R. Bronowicz, M.Tałanda and G. Niedźwiedzki. 2011; A new dicynodont-archosaur assemblage from the Late Triassic (Carnian) of Poland. Earth & Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh 101: 261–269.

Strony w kategorii „Polska”

Poniżej wyświetlono 2 spośród wszystkich 2 stron tej kategorii.

S

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Kategoria:Polska&oldid=28081”