|
|
| (Nie pokazano 1 wersji utworzonej przez jednego użytkownika) |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| − | <small>
| + | #PATRZ [[Csehbánya]] |
| − | {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
| |
| − | | Autor:
| |
| − | | Korekta:
| |
| − | |-
| |
| − | | [[Mateusz Tałanda]]
| |
| − | |
| |
| − | |}
| |
| − | </small>
| |
| − | {| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
| |
| − | ! colspan=2 | Formacja Csehbánya
| |
| − | |-
| |
| − | ! '''Wiek''':
| |
| − | | [[santon]] (górna [[kreda]]) około 86-83 [[Ma]]
| |
| − | |-
| |
| − | ! '''Kraj''':
| |
| − | | [[Węgry]]
| |
| − | |-
| |
| − | ! colspan=2 | '''Dinozaury''':
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan=2 | ''[[Hungarosaurus]] tormai'' ([[Nodosauridae]]), ''[[Ajkaceratops]] kozmai'' <br />([[Coronosauria]]), ''[[Mochlodon]] vorosi'' ([[Rhabdodontidae]]), ''[[Pneumatoraptor]] fodori'' <br />([[Paraves]]), [[Abelisauridae]] indet., duży przedstawiciel [[Tetanurae]] [[indet.]], [[cf.]] <br />''[[Struthiosaurus]]'' [[sp.]]
| |
| − | |-
| |
| − | ! colspan=2 | '''Inna lądowa fauna:'''
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan=2 |jaszczurki (przynajmniej 7 gatunków, m. in. ''Bicuspidon'' aff. ''hatzegiensis''<br /> i ''Distortodon rhomboideus''), pterozaury (''Bakonydraco galaczi'', <br />''Eurazhdarcho langendorfensis'' i Pterodactyloidea indet.) i ptaki <br />(''Bauxitornis mindszentyae'' - Enantiornithes).
| |
| − | |-
| |
| − | ! colspan=2 | '''Wodna fauna:'''
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan=2 |ryby (Pycnodontiformes i Lepisosteiformes), płazy (Albanerpetonidae, <br />''Hungarobatrachus szukacsi'', ''Bakonybatrachus fedori'' - bezogonowy <br />płaz z gr. Discoglossidae), ''Pannoniasaurus inexpectatus'' (mozazaur),<br /> ''Foxemys trabanti'' (żółw, oprócz niego 3 inne gatunki), 4 gatunki krokodyli <br />(pokrewny ''Allodaposuchus'', pokrewny ''Theriosuchus'', ''Doratodon'' [[sp.]], <br />''Iharkutosuchus makadii'').
| |
| − | |-
| |
| − | ! colspan=2 | '''Flora:'''
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan=2 | krewniacy Normapolles, Magnoliaceae, Hamamelidaceae i Sabaceae.
| |
| − | |}
| |
| − | | |
| − | == Wstęp ==
| |
| − | [[Formacja]] Csehbánya znajduje się na zachodzie [[Węgry|Węgier]]. Dostarczyła paleontologom wielu szczątków [[Dinosauria|dinozaurów]] i innych [[skamieniałość|skamieniałości]] z późnej [[kreda|kredy]].
| |
| − | [[Plik:Csehbanya mapka.png|300px|thumb|right|Położenie formacji (z Makádi et al., 2012).]]
| |
| − | | |
| − | == Geologia ==
| |
| − | Osady formacji Csehbanya występują w odkrywkowej kopalni boksytów koło miejscowości Iharkút w górach Bakony. Ma 50 do 60 metrów grubości. Poniżej tej formacji znajduje się formacja Halimba Bauxite. Formacja Csehbanya przykryta jest przez środkowo-[[eocen|eoceńskie]] osady formacji Iharkút Conglomerate (zlepieńców iharkuckich) i [[oligocen|oligoceńsko]]-[[miocen|mioceńskie]] osady formacji Csatka. Ta z kolei leży na górno[[trias]]owych dolomitach.<br />
| |
| − | Osady formacji Csehbanya są pozostałością po systemie splecionych rzek z szerokimi kanałami i równiami zalewowymi. Składają się głównie ze zróżnicowanej gliny, iłu z przeławiceniami szarego i brązowego piasku, szarych iłów z ziarnami bursztynu, gleb kopalnych oraz z warstw piaskowców. Na podstawie [[palinologia|palinologii]], potwierdzonej przez badania [[Magnetostratygrafia|paleomagnetyczne]], formacja ta datowana jest na [[santon]].
| |
| − | Kości występują w kilku warstwach. Główna warstwa kościonośna, w której znaleziono 95% okazów ma 3 metry grubości. Najczęściej są [[dysartykułowany|dysartykułowane]], choć zdażają się fragmenty szkieletów. Do najczęściej znajdowanych skamieniałości należą kości [[Hungarosaurus|hungarozaura]].
| |
| − | | |
| − | ===Słodkowodne, czy słonowodne?===
| |
| − | Formacja Csehbanya składa się z osadów rzecznych, a więc słodkowodnych. Dlatego dużym zaskoczeniem dla badaczy było odkrycie licznych szczątków ryb z grupy Pycnodontiformes i mozazaurów. Na całym świecie zwierzęta te znajdowane były wyłącznie w osadach morskich (wyjątkiem były pyknodonty ze stanowiska [[Las Hoyas]] w [[Hiszpania|Hiszpanii]]). Dlatego przyjmuje się, że te zwierzęta były wyłącznie słonowodne.<br />
| |
| − | Czasami zdarza się, że martwe zwierzęta przez przypadek zostają wrzucone do innego środowiska. Na przykład sztormowe fale wyrzucają morskie organizmy na ląd, daleko od brzegu. Często też rzeka transportuje do morza zwłoki lądowych i słodkowodnych organizmów. Takie sytuacje znane są z zapisu kopalnego, jednak zazwyczaj skamieniałości tych zwierząt pozostają nieliczne w porównaniu do "typowych bywalców" tych środowisk.
| |
| − | Inaczej było jednak w tym stanowisku. Kości pyknodontów i mozazaurów były bardzo liczne i należały do wielu różnych osobników. W dodatku były tak samo zachowane jak kości pozostałych kręgowców. Czyżby to nie był przypadek?<br />
| |
| − | Potrzebne były dokładniejsze badania. Porównano więc skład chemiczny zębów różnych zwierząt z tego stanowiska. Okazało się, że zarówno zeby mozazaurów i pyknodontów, jak i innych zwierząt zawierają podobne proporcje pierwiastków takich jak uran, czy żelazo. Podobnie było z izotopami tlenu. Wskazuje to na [[fosylizacja|fosylizację]] tych zwierząt w takich samych warunkach. Natomiast zawartość strontu była typowa dla słodkowodnych stworzeń. Zatem mozazaury i pyknodonty całe życie spędzały w ogromnej rzecze. Jako jedyni przedstawiciele swych grup byli w pełni słodkowodni.
| |
| − | | |
| − | == Opis ekosystemu ==
| |
| − | [[Plik:Skala.jpg|300px|thumb|right|Żółw ''Foxemys'' (A), krokodyl ''Iharkutosuchus'' (B) i krokodyl podobny do ''Allodaposuchus'' z sylwetką człowieka jako skalą. (z Botfalvai et al., 2014).]]
| |
| − | Teren dzisiejszej [[Europa|Europy]] był w kredzie pokryty płytkimi morzami. Jednak tu i ówdzie istniały wyspy, na których żyły zwierzęta lądowe, w tym [[Dinosauria|dinozaury]]. Tworzyły archipelagi umożliwiające dyspersję zwierząt z sąsiednich kontynentów - [[Azja|Azji]], Ameryki i [[Gondwana|Gondwany]]. Jedna z tych wysp znajdowała się na terenie dzisiejszych [[Węgry|Węgier]].<br />
| |
| − | Klimat wyspy był ciepły i wilgotny. Bujnie rozwijała się roślinność, głównie okrytonasienna: krewniacy Normapolles, Magnoliaceae, Hamamelidaceae i Sabaceae. Teren pokrywały liczne duże rzeki, gdzie pływały ryby z grupy pyknodontów i lepisosteiformów oraz żółwie z grupy Bothremydidae. Polowały na nie krokodyle z rodzaju ''Doratodon'' i mozazaur ''Pannoniasaurus inexpectatus''. Prawdopodobnie porywały one także nierozważne zwierzęta lądowe, które przychodziły nad rzekę się napić. W mniejszych zbiornikach wodnych, oprócz ryb można było spotkać krokodyle podobne do ''Allodaposuchus'', które żywiły się padliną żółwia ''Foxemys''. Polowały też na swych krewniaków z rodzaju ''Iharkutosuchus''. Te ostatnie charakteryzowały się krótkim pyskiem i guzikowatymi zębami. Prawdopodobnie, w odróżnieniu od większości krokodyli, żywiły się roślinami, a w szczególności owocami. Niedaleko tych wód żyła także żaba ''Bakonybatrachus fedori'', która wchodziła do nich tylko na czas rozrodu.<br />
| |
| − | Nad brzegami wód żerował sobie roślinożerny ''[[Hungarosaurus]]''. Przed [[Theropoda|teropodami]] z grupy [[Abelisauridae|abelizaurydów]] i [[Tetanurae|tetanurów]] chronił go potężny pancerz. Takiej ochrony nie miał nieduży ''[[Mochlodon]]'', który trzymał się z dala od zbiorników wodnych, ukrywając się wśród gęstej roślinności. Kolejnym roślinożercą był ''[[Ajkaceratops]]'' z dużym dziobem i niewielką kryzą. U jego stóp żyły jaszczurki z grupy Polyglyphanodontinae (''Bicuspidon'' aff. ''hatzegiensis'' i ''Distortodon rhomboideus'') oraz płazy ''Hungarobatrachus'' i Albanerpetontidae. Polował na nie zapewne drobny ''[[Pneumatoraptor]]''. Nad ich głowami unosiły się pterozaury (''Bakonydraco'', ''Eurazhdarcho'' i niezidentyfikowane pterodaktyloidy) oraz ptaki (''Bauxitornis'').
| |
| − | | |
| − | == Historia badań ==
| |
| − | Pierwsze badania paleontologiczne tego miejsca dotyczyły [[stratygrafia|stratygrafii]]. Na początku lat 90-tych XX wieku analizy [[palinologia|palinologiczne]] wskazały na wiek [[santon|santoński]]. Skamieniałe kości odkryto w 2000 roku. Od tamtej pory organizowane są w nim co roku wykopaliska. Badacze dojeżdżają na nie specjalnie pomalowanym trabantem. Jak dotąd wydobyto ponad dziesięć tysięcy okazów. Paleontolodzy są jednak dalecy od przekopania całego pokładu kościonośnego. W [[2012]] roku doniesiono o odkryciu kilku nowych szkieletów hungarozaura.
| |
| − | | |
| − | == Literatura ==
| |
| − | <small>
| |
| − | Botfalvai G., Prondvai E. i A. Ősi. 2014. Inferred bite marks on a Late Cretaceous (Santonian) bothremydid turtle and a hylaeochampsid crocodilian from Hungary. Cretaceous Research, t. 50, str. 304–317.
| |
| − | | |
| − | Kocsis L., Ősi A., Vennemann T., Truemann C.N. i M.R. Palmer. 2009. Geochemical study of vertebrate fossils from the Upper Cretaceous (Santonian) Csehbánya Formation (Hungary): evidence for a freshwater habitat of mosasaurs and pycnodont fish. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, t. 280, str. 532-542.
| |
| − | | |
| − | Makádi L., Caldwell M.W. i A. Ősi. 2012. The First Freshwater Mosasauroid (Upper Cretaceous, Hungary) and a New Clade of Basal Mosasauroids. PLoS ONE, t. 7, nr 12, str. e51781. [[doi:10.1371/journal.pone.0051781]]
| |
| − | | |
| − | Makádi L. 2013. A new polyglyphanodontine lizard (Squamata: Borioteiioidea) from the Late Cretaceous Iharkút locality (Santonian, Hungary). Cretaceous Research, t. 46, str. 166–176.
| |
| − | | |
| − | Ősi A. i E. Buffetaut. 2011. Additional non-avian theropod and bird remains from the early Late Cretaceous (Santonian) of Hungary and a review of the European abelisauroid record. Annales de Paléontologie, t. 97, str. 35–49.
| |
| − | | |
| − | Ősi A., Apesteguía S. i M. Kowalewski. 2010. Non-avian theropod dinosaurs from the early Late Cretaceous of Central Europe. Cretaceous Research, t. 31, str. 304–320.
| |
| − | | |
| − | Ősi A., Buffetaut E. i E. Prondvai. 2011. New pterosaurian remains from the Late Cretaceous (Santonian) of Hungary (Iharkút, Csehbánya Formation). Cretaceous Research, t. 32, str. 456-463.
| |
| − | | |
| − | Ősi A., Prondvai E., Butler R. i D.B. Weishampel. 2012. Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary. PLoS ONE, t. 7, nr 9, str. e44318. [[doi:10.1371/journal.pone.0044318]]
| |
| − | | |
| − | Ősi A., Butler R. i D.B. Weishampel. 2010. A Late Cretaceous ceratopsian dinosaur from Europe with Asian affinities. Nature, t. 465, str. 466-468.
| |
| − | | |
| − | Ősi A. 2005. ''Hungarosaurus tormai'', a new ankylosaur (Dinosauria) from the Upper Cretaceous of Hungary. Journal of Vertebrate Paleontology, t. 25, nr 2, str. 370–383.
| |
| − | | |
| − | Rabi M., Tong H. i G. Botfalvai. 2012. A new species of the side-necked turtle ''Foxemys'' (Pelomedusoides: Bothremydidae) from the Late Cretaceous of Hungary and the historical biogeography of the Bothremydini. Geological Magazine, t. 149, nr 4, str. 662-674.
| |
| − | | |
| − | Szentesi Z. i M. Venczel. 2012. A new discoglossid frog from the Upper Cretaceous (Santonian) of Hungary. Cretaceous Research, t. 34, str. 327-333.
| |
| − | | |
| − | Vremir M., Kellner A.W.A., Naish D. i G.J. Dyke. 2013. A New Azhdarchid Pterosaur from the Late Cretaceous of the Transylvanian Basin, Romania: Implications for Azhdarchid Diversity and Distribution. PLoS ONE, t. 8, nr. 1, str. e54268. [[doi:10.1371/journal.pone.0054268]]</small>
| |
| − | | |
| − | [[Kategoria: Formacje]]
| |
| − | [[Kategoria: Formacje kredowe]]
| |
| − | [[Kategoria: Formacje Europy]]
| |
