Ankylosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m (poprawka aktualizacji, mapka niedokładna = usunięcie, +ryc.) |
m |
||
| (Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | {{Korekta|Do uzupełnienia: Arbour i Mallon, 2017}} | ||
{{DISPLAYTITLE:''Ankylosaurus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Ankylosaurus''}} | ||
<small> | <small> | ||
| Linia 58: | Linia 59: | ||
==Budowa i paleobiologia== | ==Budowa i paleobiologia== | ||
| − | Ankylozaur był największym z przedstawicieli [[Ankylosauria]]. Przypominał inne [[ankylozauryd]]y, lecz kilka cech go wyróżnia. Trójkątna w widoku z góry czaszka miała nawet 64,5 cm długości i 74,5 cm szerokości. Nozdrza były skierowane na boki. Charakterystyczna była ornamentacja czaszki i duża liczba zębów. Rogi po bokach czaszki były dobrze rozwinięte. Cechą plezjomorficzną jest niska żuchwa. Osteodermy były raczej płaskie | + | Ankylozaur był największym z przedstawicieli [[Ankylosauria]]. Przypominał inne [[ankylozauryd]]y, lecz kilka cech go wyróżnia. Trójkątna w widoku z góry czaszka miała nawet 64,5 cm długości i 74,5 cm szerokości. Nozdrza były skierowane na boki. Charakterystyczna była ornamentacja czaszki i duża liczba zębów. Rogi po bokach czaszki były dobrze rozwinięte. Cechą plezjomorficzną jest niska żuchwa. Ogon był stosunkowo krótki i zakończony wielką buławą. Wyrostki kolczyste w końcowej części ogona są w widoku z góry zaokrąglone - U-kształtne, inaczej niż V-kształtne u innych ankylozaurydów (por. np. Arbour i Currie, 2013, ryc. 14). Osteodermy były raczej płaskie z niewielkim kilem położonym przeważnie blisko brzegu (czego nie uwzględnia większość rekonstrukcji). Największe miały aż 35,5 cm średnicy a najmniejsze ok. 1 cm. Dokładne ułożenie osteoderm nie jest znane. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Plik:Ankylosaurus_by_fredthedinosaurman.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja. Autor: Fred Wierum [http://fredthedinosaurman.deviantart.com/art/Ankylosaurus-547164752].]] | [[Plik:Ankylosaurus_by_fredthedinosaurman.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja. Autor: Fred Wierum [http://fredthedinosaurman.deviantart.com/art/Ankylosaurus-547164752].]] | ||
| + | [[Plik:Skull_of_Ankylosaurus.jpg|300px|thumb|right|Czaszka [[holotyp]]u (AMNH 5895). Źródło: Brown, 1908.]] | ||
| + | [[Plik:Ankylosaurus_tail_club.jpg|300px|thumb|right|Buława ogonowa AMNH 5214. Fot.: Ryan Somma [https://www.flickr.com/photos/14405058@N08/2854371605/].]] | ||
| + | [[Plik:Ankylosaurus_skull_AMNH.jpg|200px|thumb|right|Czaszka AMNH 5214. Źródło: [http://www.gutenberg.org/files/19302/19302-h/19302-h.htm Matthew, 1915].]] | ||
| − | + | ''Ankylosaurus'' miał wszystkie charakterystyczne cechy swojej rodziny: wierzch ciała - od szerokiego dzioba po nasadę ogona - pokryty był grubymi osteodermami. Nawet jeśli drapieżnik przełamał by tę barierę, musiał przewrócić tego masywnego gada na grzbiet - pod warunkiem, że ofiara nie przywarła płasko do ziemi. Wywrócony ankylozaur był łatwym łupem, żałośnie wijącym się na polu walki. Jego słaby punkt, brzuch, był całkowicie pozbawiony osłony. Pozbawiony możliwości szybkiej ucieczki ze względu na krótkie nogi, ankylozaur musiał wykształcić jakąś metodę obrony. Kostna maczuga wielkości dużej walizki podcinała przeciwnika lub gruchotała jego kości. Siłę uderzenia dodatkowo wzmacniały zrośnięte przy końcu zwieńczonego buławą ogona kręgi działające usztywniająco. Cały cios napędzany był potężnymi mięśniami u nasady, które zazwyczaj odpowiadały za cofanie nogi. Można więc śmiało powiedzieć, że ankylozaur był żywym czołgiem mezozoiku, który mógł stawić czoło tyranozaurowi i nanotyranowi. | |
| − | + | ''Ankylosaurus'' był rzadkim elementem swojego środowiska. Prawdopodobnie preferował wyżyny, oddalone od podmokłych ternów. Żył obok takich dinozaurów, jak np. ''[[Tyrannosaurus]]'', ''[[Triceratops]]'' czy ''[[Pachycephalosaurus]]''. | |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 80: | Linia 80: | ||
Kolejne osobniki to: | Kolejne osobniki to: | ||
| − | - AMNH 5214 – praktycznie kompletna czaszka z żuchwą, żebra, 7 kręgów ogonowych z maczugą, kości ramienne, kulszowa, udowa, strzałka, IV kość śródstopia i osteodermy. | + | - AMNH 5214 – praktycznie kompletna czaszka z żuchwą, żebra, 7 kręgów ogonowych z maczugą, kości ramienne, kulszowa, udowa, strzałka, IV kość śródstopia (niewymieniona w Arbour i Currie, 2015) i osteodermy. |
- NMC 8880 – czaszka z żuchwą, należąca do największego osobnika, oszacowanego przez Carpentera na 6,25 m dł. i 1,7 m wys. (natomiast Vickaryous i in. szacują ankylozaura na 8-9 m). | - NMC 8880 – czaszka z żuchwą, należąca do największego osobnika, oszacowanego przez Carpentera na 6,25 m dł. i 1,7 m wys. (natomiast Vickaryous i in. szacują ankylozaura na 8-9 m). | ||
| Linia 88: | Linia 88: | ||
Pozostały materiał to osteodermy: BMNH R7994 (=AMNH 5866, osteodermy pochodzące z [[holotyp]]u ''[[Dynamosaurus]]''), AMNH 77, MOR 1159, MOR 1197, RSM P99.1 i RSM P99.4 oraz YPM (nieskatalogowany). | Pozostały materiał to osteodermy: BMNH R7994 (=AMNH 5866, osteodermy pochodzące z [[holotyp]]u ''[[Dynamosaurus]]''), AMNH 77, MOR 1159, MOR 1197, RSM P99.1 i RSM P99.4 oraz YPM (nieskatalogowany). | ||
| − | Lokalizacje | + | Lokalizacje: [[USA]] - Wyoming ([[formacja]] [[Lance]]), Montana (formacja [[Hell Creek]]) i [[Kanada]] - Alberta (formacja [[Scollard]]) i Saskatchewan (formacja [[Frenchman]]) |
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Ankylosaurus''}} | |
| {{Kpt|[[Barnum Brown|Brown]]}}, [[1908]] | | {{Kpt|[[Barnum Brown|Brown]]}}, [[1908]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''A. magniventris''}} | |
| {{Kpt|Brown}}, 1908 | | {{Kpt|Brown}}, 1908 | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small> | + | <small>Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2013) "Euoplocephalus tutus and the Diversity of Ankylosaurid Dinosaurs in the Late Cretaceous of Alberta, Canada, and Montana, USA" PLoS ONE, 8(5): e62421. [[doi:10.1371/journal.pone.0062421]] |
| − | Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs | + | |
| + | Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) "Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs" Journal of Systematic Palaeontology, 14(5): 385-444. [[doi:10.1080/14772019.2015.1059985]] | ||
Brown, B. (1908) "The Ankylosauridae, a new family of armored dinosaurs from the Upper Cretaceous" Bulletin of the American Museum of Natural History, 24: 187–201. | Brown, B. (1908) "The Ankylosauridae, a new family of armored dinosaurs from the Upper Cretaceous" Bulletin of the American Museum of Natural History, 24: 187–201. | ||
| Linia 109: | Linia 110: | ||
Horner, J.R., Goodwin, M.B., Myhrvold, N. (2011) "Dinosaur Census Reveals Abundant Tyrannosaurus and Rare Ontogenetic Stages in the Upper Cretaceous Hell Creek Formation (Maastrichtian), Montana, USA" PLoS ONE 6(2): e16574. [[doi:10.1371/journal.pone.0016574]] | Horner, J.R., Goodwin, M.B., Myhrvold, N. (2011) "Dinosaur Census Reveals Abundant Tyrannosaurus and Rare Ontogenetic Stages in the Upper Cretaceous Hell Creek Formation (Maastrichtian), Montana, USA" PLoS ONE 6(2): e16574. [[doi:10.1371/journal.pone.0016574]] | ||
| − | Lyson, T.R. & Longrich, N.R. (2011) "Spatial niche partitioning in dinosaurs from the latest cretaceous (Maastrichtian) of North America" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 278 (1709): 1158-1164. [[doi: 10.1098/rspb.2010.1444]] | + | Lyson, T.R. & Longrich, N.R. (2011) "Spatial niche partitioning in dinosaurs from the latest cretaceous (Maastrichtian) of North America" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 278 (1709): 1158-1164. [[doi:10.1098/rspb.2010.1444]] |
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. | Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. | ||
| Linia 126: | Linia 127: | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Mastrycht]] | [[Kategoria:Mastrycht]] | ||
| + | [[Kategoria:Do poprawy - niezajęte]] | ||
Aktualna wersja na dzień 16:30, 17 lis 2023
| Poniższe hasło wymaga korekty. Do uzupełnienia: Arbour i Mallon, 2017 |
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Łukasz Czepiński |
| Ankylosaurus (ankylozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 6,25-9 m |
| Masa: | ok. ?6 t |
| Miejsce występowania: | USA i Kanada |
| Czas występowania | (68-66,7)-66 Ma
późna kreda (późny mastrycht) |
| Systematyka | Dinosauria |
Autorka: Emily Willoughby | |
Wstęp
Ankylosaurus to rodzaj wielkiego, zaawansowanego ankylozauryda z końca kredy Ameryki Północnej. Mimo że jest najsłynniejszym z pancernych dinozaurów, to jego osteologia została dokładnie opisana dopiero w 2004 r., przez Kennetha Carpentera.
Budowa i paleobiologia
Ankylozaur był największym z przedstawicieli Ankylosauria. Przypominał inne ankylozaurydy, lecz kilka cech go wyróżnia. Trójkątna w widoku z góry czaszka miała nawet 64,5 cm długości i 74,5 cm szerokości. Nozdrza były skierowane na boki. Charakterystyczna była ornamentacja czaszki i duża liczba zębów. Rogi po bokach czaszki były dobrze rozwinięte. Cechą plezjomorficzną jest niska żuchwa. Ogon był stosunkowo krótki i zakończony wielką buławą. Wyrostki kolczyste w końcowej części ogona są w widoku z góry zaokrąglone - U-kształtne, inaczej niż V-kształtne u innych ankylozaurydów (por. np. Arbour i Currie, 2013, ryc. 14). Osteodermy były raczej płaskie z niewielkim kilem położonym przeważnie blisko brzegu (czego nie uwzględnia większość rekonstrukcji). Największe miały aż 35,5 cm średnicy a najmniejsze ok. 1 cm. Dokładne ułożenie osteoderm nie jest znane.
Ankylosaurus miał wszystkie charakterystyczne cechy swojej rodziny: wierzch ciała - od szerokiego dzioba po nasadę ogona - pokryty był grubymi osteodermami. Nawet jeśli drapieżnik przełamał by tę barierę, musiał przewrócić tego masywnego gada na grzbiet - pod warunkiem, że ofiara nie przywarła płasko do ziemi. Wywrócony ankylozaur był łatwym łupem, żałośnie wijącym się na polu walki. Jego słaby punkt, brzuch, był całkowicie pozbawiony osłony. Pozbawiony możliwości szybkiej ucieczki ze względu na krótkie nogi, ankylozaur musiał wykształcić jakąś metodę obrony. Kostna maczuga wielkości dużej walizki podcinała przeciwnika lub gruchotała jego kości. Siłę uderzenia dodatkowo wzmacniały zrośnięte przy końcu zwieńczonego buławą ogona kręgi działające usztywniająco. Cały cios napędzany był potężnymi mięśniami u nasady, które zazwyczaj odpowiadały za cofanie nogi. Można więc śmiało powiedzieć, że ankylozaur był żywym czołgiem mezozoiku, który mógł stawić czoło tyranozaurowi i nanotyranowi.
Ankylosaurus był rzadkim elementem swojego środowiska. Prawdopodobnie preferował wyżyny, oddalone od podmokłych ternów. Żył obok takich dinozaurów, jak np. Tyrannosaurus, Triceratops czy Pachycephalosaurus.
Etymologia
Ankylozaur został opisany w 1908 roku przez Barnuma Browna, który nie wyjaśnił pochodzenia nazwy. Ankylosaurus tłumaczy się jako "zrośnięty jaszczur" (gr. ankylos + sauros), co odnosi się do licznych pozrastanych kości - np. żeber z kręgami i osteoderm z czaszką. Epitet gatunkowy może odnosić się do szerokiego korpusu zwierzęcia.
Materiał kopalny i lokalizacja
Nie licząc izolowanych zębów, znaleziono szczątki prawdopodobnie co najmniej ośmiu osobników.
Holotyp (AMNH 5895) to górna część czaszki z dwoma zębami, 5 kręgów szyjnych, 11 grzbietowych, 3 ogonowe, prawa kość łopatkowo-krucza, żebra i osteodermy.
Kolejne osobniki to:
- AMNH 5214 – praktycznie kompletna czaszka z żuchwą, żebra, 7 kręgów ogonowych z maczugą, kości ramienne, kulszowa, udowa, strzałka, IV kość śródstopia (niewymieniona w Arbour i Currie, 2015) i osteodermy.
- NMC 8880 – czaszka z żuchwą, należąca do największego osobnika, oszacowanego przez Carpentera na 6,25 m dł. i 1,7 m wys. (natomiast Vickaryous i in. szacują ankylozaura na 8-9 m).
- CCM V03 - zrośnięte kręgi ogonowe.
Pozostały materiał to osteodermy: BMNH R7994 (=AMNH 5866, osteodermy pochodzące z holotypu Dynamosaurus), AMNH 77, MOR 1159, MOR 1197, RSM P99.1 i RSM P99.4 oraz YPM (nieskatalogowany).
Lokalizacje: USA - Wyoming (formacja Lance), Montana (formacja Hell Creek) i Kanada - Alberta (formacja Scollard) i Saskatchewan (formacja Frenchman)
Spis gatunków
| Ankylosaurus | Brown, 1908 |
| A. magniventris | Brown, 1908 |
Bibliografia
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2013) "Euoplocephalus tutus and the Diversity of Ankylosaurid Dinosaurs in the Late Cretaceous of Alberta, Canada, and Montana, USA" PLoS ONE, 8(5): e62421. doi:10.1371/journal.pone.0062421
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) "Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs" Journal of Systematic Palaeontology, 14(5): 385-444. doi:10.1080/14772019.2015.1059985
Brown, B. (1908) "The Ankylosauridae, a new family of armored dinosaurs from the Upper Cretaceous" Bulletin of the American Museum of Natural History, 24: 187–201.
Carpenter, K. (2004) "Redescription of Ankylosaurus magniventris Brown 1908 (Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of the Western Interior of North America" Canadian Journal of Earth Sciences. 41: 961–986.
Horner, J.R., Goodwin, M.B., Myhrvold, N. (2011) "Dinosaur Census Reveals Abundant Tyrannosaurus and Rare Ontogenetic Stages in the Upper Cretaceous Hell Creek Formation (Maastrichtian), Montana, USA" PLoS ONE 6(2): e16574. doi:10.1371/journal.pone.0016574
Lyson, T.R. & Longrich, N.R. (2011) "Spatial niche partitioning in dinosaurs from the latest cretaceous (Maastrichtian) of North America" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 278 (1709): 1158-1164. doi:10.1098/rspb.2010.1444
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392.
