Nanuqsaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| (Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Nanuqsaurus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Nanuqsaurus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Eryk Sroka]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Kamil Kamiński]], [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]], [[Mateusz Tałanda]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |nazwa = ''Nanuqsaurus'' (nanukzaur) | |
| − | + | |długość = 6 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | |
| − | + | |wysokość = 2 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | | [[Kamil Kamiński]], [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]], [[Mateusz Tałanda]] | + | |masa = 900 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | | | + | |dieta = mięsożerny |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Alaska | |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Prince Creek]]</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|70|68}} | |
| − | + | ok. 70-68 [[Ma]]<br> | |
| − | |- | + | <small>[[późna kreda]] ([[mastrycht]])</small> |
| − | + | |systematyka = | |
| − | | | + | [[Dinosauria]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | <small>[[formacja]] [[Prince Creek]]</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small>[[mastrycht]]</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 47: | Linia 29: | ||
[[Tyrannosaurinae]] | [[Tyrannosaurinae]] | ||
| − | | | + | |grafika = Nanuqsaurus UDL.png |
| − | | | + | |podpis = Rekonstrukcja ''Nanuqsaurus''. Autor: UnexpectedDinoLesson [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nanuqsaurus_UDL.png] |
| − | + | |PorównanieGrupa = | |
| − | + | |PorównanieDługość = | |
| − | |} | + | |mapa = |
| + | }} | ||
| + | ==Wstęp== | ||
| + | ''Nanuqsaurus'' to [[rodzaj]] [[Tyrannosaurinae|tyranozauryna]] żyjącego w [[późna kreda|późnej kredzie]] na terenie dzisiejszej Alaski należącej do [[USA|Stanów Zjednoczonych]]. | ||
==Odkrycie i opis== | ==Odkrycie i opis== | ||
| Linia 57: | Linia 42: | ||
==Materiał kostny== | ==Materiał kostny== | ||
| + | [[Plik:Nanuqsaurus_hoglundi.png|thumb|[[Holotyp]] ''Nanuqsaurus''. Źródło: Fiorillo i Tykoski, 2014]] | ||
[[Holotyp]] nanukzaura o numerze katalogowym DMNH 21461 składa się z rozczłonkowanej czaszki, w skład której wchodzą: niekompletny wyrostek nosowy (ang. ''ascending ramus/nasal process/dorsal process'') prawej kości szczękowej, fragmenty kości czołowych, ciemieniowych i klinowych (''laterosphenoid'') oraz fragment przedniej kości zębowej, które zostały znalezione bardzo blisko siebie. | [[Holotyp]] nanukzaura o numerze katalogowym DMNH 21461 składa się z rozczłonkowanej czaszki, w skład której wchodzą: niekompletny wyrostek nosowy (ang. ''ascending ramus/nasal process/dorsal process'') prawej kości szczękowej, fragmenty kości czołowych, ciemieniowych i klinowych (''laterosphenoid'') oraz fragment przedniej kości zębowej, które zostały znalezione bardzo blisko siebie. | ||
==Paleobiologia, karłowatość== | ==Paleobiologia, karłowatość== | ||
| − | Jak sugeruje ryc. 8 w pracy opisującej nanukzaura | + | Jak sugeruje ryc. 8 w pracy opisującej nanukzaura oraz oszacowanie Moliny Pereza i Larramendiego (2019) jego długość wynosi 6 metrów (czyli połowa rozmiaru osiągana przez tyranozaura). Długość czaszki, zrekonstruowana na podstawie proporcji podobnych zwierząt, wynosiła prawdopodobnie 60-70 cm. |
Szczątki pochodziły od osobnika w pełni dojrzałego, ponieważ m. in. miejsce łączenia kości nosowej z szczękową ma charakter wklinowania (ang. ''interlocking''). | Szczątki pochodziły od osobnika w pełni dojrzałego, ponieważ m. in. miejsce łączenia kości nosowej z szczękową ma charakter wklinowania (ang. ''interlocking''). | ||
| − | Jedyny okaz ''Nanuqsaurus hoglundi'' pochodzi z aluwialnych osadów [[Prince Creek|formacji Prince Creek]], datowanych na [[mastrycht]]. Skały tej formacji znajdują się w pobliżu rzeki Colville, w okręgu North Slope, niedaleko koła podbiegunowego. | + | Jedyny okaz ''Nanuqsaurus hoglundi'' pochodzi z aluwialnych osadów [[Prince Creek|formacji Prince Creek]], datowanych na [[mastrycht]]. Skały tej formacji znajdują się w pobliżu rzeki Colville, w okręgu North Slope, niedaleko koła podbiegunowego. Czyni to nanukzaura jednym z nielicznych dinozaurów żyjących na tak dużych szerokościach geograficznych. |
| − | [[Plik: | + | [[Plik:Shepherds of the northern plains hunting stories by abelov2014 dev1dtw-fullview.jpg|thumb|300px|Uciekające stado ''[[Pachyrhinosaurus#P._perotorum|Pachyrhinosaurus perotorum]]'' przed ''Nanuqsaurus''. Autor: ABelov2014 [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/Shepherds-of-the-northern-plains-hunting-stories-898659140].]] |
| − | Według paleontologów 70 milionów lat temu tereny dzisiejszej Alaski były częścią kontynentu nazwanego [[Laramidia]]. Klimat na tych terenach był zapewne chłodny oraz występowały dni i noce polarne. Prawdopodobnie w okresie letnim wzrastała dostępność pożywienia dla drapieżników, lecz podczas ciemnej zimy liczba potencjalnych ofiar spadała znacząco (choć wg badań Chinsamy i in. z 2012 r. żyjące na dalekiej północy [[hadrozaurydy]] nie migrowały na południe). | + | Według paleontologów 70 milionów lat temu tereny dzisiejszej Alaski były częścią kontynentu nazwanego [[Laramidia]]. Klimat na tych terenach był zapewne chłodny oraz występowały dni i noce polarne. Prawdopodobnie w okresie letnim wzrastała dostępność pożywienia dla drapieżników, lecz podczas ciemnej zimy liczba potencjalnych ofiar spadała znacząco (choć wg badań Chinsamy i in. z 2012 r. żyjące na dalekiej północy [[hadrozaurydy]] nie migrowały na południe). Większy opis paleośrodowiska zobacz w [[Pachyrhinosaurus#P._perotorum]]. |
[[Plik:Nanuqsaurus NT small.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja nanukzaura na tle śnieżnego krajobrazu. Autor: Nobu Tamura [http://spinops.blogspot.com/].]] | [[Plik:Nanuqsaurus NT small.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja nanukzaura na tle śnieżnego krajobrazu. Autor: Nobu Tamura [http://spinops.blogspot.com/].]] | ||
[[Anthony Fiorillo|Fiorillo]] i [[Ronald Tykoski|Tykoski]] w pracy opisującej omawianego teropoda stwierdzili, że mniejsza ilość żywności na surowych terenach [[kreda|kredowej]] Alaski nie pozwalała nanukzaurowi na osiągnięcie tak dużych rozmiarów jak u innych [[Tyrannosaurinae|tyranozaurynów]]. Jednakże stwierdzono również, że alaskańskie [[Troodon|troodony]] osiągały o 50% większe rozmiary od okazów z Alberty czy Montany. Prawdopodobnie było to spowodowane większymi rozmiarami oczu w stosunku do wielkości ciała troodonów, co pozwalało im skuteczniej konkurować z innymi teropodami w warunkach słabego oświetlenia (znalezione na Alasce szczątki prawdopodobnie należą nie do [[rodzaj]]u ''Troodon'', lecz do innych zaawansowanych [[Troodontidae|troodontydów]], jeszcze nienazwanych - zob. opis ''[[Troodon]]''). | [[Anthony Fiorillo|Fiorillo]] i [[Ronald Tykoski|Tykoski]] w pracy opisującej omawianego teropoda stwierdzili, że mniejsza ilość żywności na surowych terenach [[kreda|kredowej]] Alaski nie pozwalała nanukzaurowi na osiągnięcie tak dużych rozmiarów jak u innych [[Tyrannosaurinae|tyranozaurynów]]. Jednakże stwierdzono również, że alaskańskie [[Troodon|troodony]] osiągały o 50% większe rozmiary od okazów z Alberty czy Montany. Prawdopodobnie było to spowodowane większymi rozmiarami oczu w stosunku do wielkości ciała troodonów, co pozwalało im skuteczniej konkurować z innymi teropodami w warunkach słabego oświetlenia (znalezione na Alasce szczątki prawdopodobnie należą nie do [[rodzaj]]u ''Troodon'', lecz do innych zaawansowanych [[Troodontidae|troodontydów]], jeszcze nienazwanych - zob. opis ''[[Troodon]]''). | ||
| − | Jego ofiarami mogły padać [[ceratopsia|ceratopsy]] ''[[Pachyrhinosaurus#P._perotorum|Pachyrhinosaurus perotorum]]'', [[hadrozauryd]]y ''[[Ugrunaaluk]]'' czy [[pachycefalozaury]] ''[[Alaskacephale]]''. Konkurentami w dostępie do pożywienia mogły być [[Dromaeosauridae|dromeozaurydy]] i wspomniane [[troodontydy]]. | + | Jego ofiarami mogły padać [[ceratopsia|ceratopsy]] ''[[Pachyrhinosaurus#P._perotorum|Pachyrhinosaurus perotorum]]'', [[hadrozauryd]]y ''[[Ugrunaaluk]]'' (obecnie uznawany za młodszy [[synonim]] ''[[Edmontosaurus]]''), czy [[pachycefalozaury]] ''[[Alaskacephale]]''. Konkurentami w dostępie do pożywienia mogły być [[Dromaeosauridae|dromeozaurydy]] i wspomniane [[troodontydy]]. |
==Upierzenie== | ==Upierzenie== | ||
Jest prawdopodobne, że nanukzaur, ze względu na chłód jaki panował na terenach jego występowania, był pokryty puszystą masą piór - jak jego chiński krewniak ''[[Yutyrannus]]''. | Jest prawdopodobne, że nanukzaur, ze względu na chłód jaki panował na terenach jego występowania, był pokryty puszystą masą piór - jak jego chiński krewniak ''[[Yutyrannus]]''. | ||
[[Plik:Random polar tyrannosaur by fredthedinosaurman.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja nanukzaura w arktycznym krajobrazie. Autor: Fred Wierum. [http://fredthedinosaurman.deviantart.com/art/Random-Polar-Tyrannosaur-497914443].]] | [[Plik:Random polar tyrannosaur by fredthedinosaurman.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja nanukzaura w arktycznym krajobrazie. Autor: Fred Wierum. [http://fredthedinosaurman.deviantart.com/art/Random-Polar-Tyrannosaur-497914443].]] | ||
| + | |||
| + | ==Filogeneza== | ||
| + | Wg autorów opisu ''Nanuqsaurus'' był zaawansowanym [[tyranozauryn]]em i stanowił [[takson siostrzany]] dla [[klad]]u ''[[Tyrannosaurus]]''+''[[Tarbosaurus]]''. Późniejsza analiza [[Stephen Brusatte|Brusattego]] i [[Thomas Carr|Carra]] (2016) wykazała jednak, że był on bardziej [[bazalny]], a jego taksonem siostrzanym mógł być ''[[Teratophoneus]]''. Obecnie uważa się, że ''Nanuqsaurus'' jest blisko spokrewniony z przedstawicielami [[Daspletosaurini]] (Voris i in., 2020; Scherer i Voiculescu-Holvad, 2023). | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
Nazwa [[rodzaj]]owa ''Nanuqsaurus'' pochodzi od połączenia inuickiego słowa ''nanuq'' które oznacza niedźwiedzia polarnego (''Ursus maritimus'') oraz greckiego słowa ''sauros'' czyli "jaszczur". Epitet gatunkowy ''hoglundi'' honoruje Forresta Hoglunda, za karierę w naukach o ziemi i "filantropijne wysiłki w sprzyjaniu instytucjom kulturalnym". | Nazwa [[rodzaj]]owa ''Nanuqsaurus'' pochodzi od połączenia inuickiego słowa ''nanuq'' które oznacza niedźwiedzia polarnego (''Ursus maritimus'') oraz greckiego słowa ''sauros'' czyli "jaszczur". Epitet gatunkowy ''hoglundi'' honoruje Forresta Hoglunda, za karierę w naukach o ziemi i "filantropijne wysiłki w sprzyjaniu instytucjom kulturalnym". | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Nanuqsaurus''}} | |
| {{Kpt|[[Anthony Fiorillo|Fiorillo]]}} i {{Kpt|[[Ronald Tykoski|Tykoski]]}}, [[2014]] | | {{Kpt|[[Anthony Fiorillo|Fiorillo]]}} i {{Kpt|[[Ronald Tykoski|Tykoski]]}}, [[2014]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V|''N. hoglundi''}} | |
| {{Kpt|Fiorillo}} i {{Kpt|Tykoski}}, 2014 | | {{Kpt|Fiorillo}} i {{Kpt|Tykoski}}, 2014 | ||
|} | |} | ||
| Linia 100: | Linia 86: | ||
Fiorillo, A.R. & Tykoski, R.S. (2014) "A Diminutive New Tyrannosaur from the Top of the World" PLoS ONE, 9(3), e91287. [[doi:10.1371/journal.pone.0091287]] | Fiorillo, A.R. & Tykoski, R.S. (2014) "A Diminutive New Tyrannosaur from the Top of the World" PLoS ONE, 9(3), e91287. [[doi:10.1371/journal.pone.0091287]] | ||
| + | |||
| + | Scherer, C. R., & Voiculescu-Holvad, C. (2023). "Re-analysis of a dataset refutes claims of anagenesis within Tyrannosaurus-line tyrannosaurines (Theropoda, Tyrannosauridae)". Cretaceous Research, 105780. [[doi:10.1016/j.cretres.2023.105780]] | ||
| + | |||
| + | Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. [[doi:10.1016/j.cretres.2020.104388]] | ||
</small> | </small> | ||
Aktualna wersja na dzień 08:13, 27 gru 2023
| Autor: | Eryk Sroka |
| Korekta: | Kamil Kamiński, Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Mateusz Tałanda, Paweł Konarzewski |
| Nanuqsaurus (nanukzaur) | |
|---|---|
| Długość | 6 m [1] |
| Wysokość | 2 m (w biodrach) [1] |
| Masa | 900 kg [1] |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | USA - Alaska |
| Czas |
ok. 70-68 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja Nanuqsaurus. Autor: UnexpectedDinoLesson [4] | |
Wstęp
Nanuqsaurus to rodzaj tyranozauryna żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Alaski należącej do Stanów Zjednoczonych.
Odkrycie i opis
Szczątki nanukzaura zostały odnalezione w roku 2006 na terenie okręgu North Slope w Kikak-Tegoseak. Początkowo były one przypisywane gorgozaurowi, lecz ostatecznie, po preparacji szczątków w Perot Museum of Nature and Science w Dallas, zostały opisane jako nowy rodzaj i gatunek. Opisu Nanuqsaurus dokonali Anthony Fiorillo i Ronald Tykoski w roku 2014.
Materiał kostny
Holotyp nanukzaura o numerze katalogowym DMNH 21461 składa się z rozczłonkowanej czaszki, w skład której wchodzą: niekompletny wyrostek nosowy (ang. ascending ramus/nasal process/dorsal process) prawej kości szczękowej, fragmenty kości czołowych, ciemieniowych i klinowych (laterosphenoid) oraz fragment przedniej kości zębowej, które zostały znalezione bardzo blisko siebie.
Paleobiologia, karłowatość
Jak sugeruje ryc. 8 w pracy opisującej nanukzaura oraz oszacowanie Moliny Pereza i Larramendiego (2019) jego długość wynosi 6 metrów (czyli połowa rozmiaru osiągana przez tyranozaura). Długość czaszki, zrekonstruowana na podstawie proporcji podobnych zwierząt, wynosiła prawdopodobnie 60-70 cm.
Szczątki pochodziły od osobnika w pełni dojrzałego, ponieważ m. in. miejsce łączenia kości nosowej z szczękową ma charakter wklinowania (ang. interlocking).
Jedyny okaz Nanuqsaurus hoglundi pochodzi z aluwialnych osadów formacji Prince Creek, datowanych na mastrycht. Skały tej formacji znajdują się w pobliżu rzeki Colville, w okręgu North Slope, niedaleko koła podbiegunowego. Czyni to nanukzaura jednym z nielicznych dinozaurów żyjących na tak dużych szerokościach geograficznych.
Według paleontologów 70 milionów lat temu tereny dzisiejszej Alaski były częścią kontynentu nazwanego Laramidia. Klimat na tych terenach był zapewne chłodny oraz występowały dni i noce polarne. Prawdopodobnie w okresie letnim wzrastała dostępność pożywienia dla drapieżników, lecz podczas ciemnej zimy liczba potencjalnych ofiar spadała znacząco (choć wg badań Chinsamy i in. z 2012 r. żyjące na dalekiej północy hadrozaurydy nie migrowały na południe). Większy opis paleośrodowiska zobacz w Pachyrhinosaurus#P._perotorum.
Fiorillo i Tykoski w pracy opisującej omawianego teropoda stwierdzili, że mniejsza ilość żywności na surowych terenach kredowej Alaski nie pozwalała nanukzaurowi na osiągnięcie tak dużych rozmiarów jak u innych tyranozaurynów. Jednakże stwierdzono również, że alaskańskie troodony osiągały o 50% większe rozmiary od okazów z Alberty czy Montany. Prawdopodobnie było to spowodowane większymi rozmiarami oczu w stosunku do wielkości ciała troodonów, co pozwalało im skuteczniej konkurować z innymi teropodami w warunkach słabego oświetlenia (znalezione na Alasce szczątki prawdopodobnie należą nie do rodzaju Troodon, lecz do innych zaawansowanych troodontydów, jeszcze nienazwanych - zob. opis Troodon).
Jego ofiarami mogły padać ceratopsy Pachyrhinosaurus perotorum, hadrozaurydy Ugrunaaluk (obecnie uznawany za młodszy synonim Edmontosaurus), czy pachycefalozaury Alaskacephale. Konkurentami w dostępie do pożywienia mogły być dromeozaurydy i wspomniane troodontydy.
Upierzenie
Jest prawdopodobne, że nanukzaur, ze względu na chłód jaki panował na terenach jego występowania, był pokryty puszystą masą piór - jak jego chiński krewniak Yutyrannus.
Filogeneza
Wg autorów opisu Nanuqsaurus był zaawansowanym tyranozaurynem i stanowił takson siostrzany dla kladu Tyrannosaurus+Tarbosaurus. Późniejsza analiza Brusattego i Carra (2016) wykazała jednak, że był on bardziej bazalny, a jego taksonem siostrzanym mógł być Teratophoneus. Obecnie uważa się, że Nanuqsaurus jest blisko spokrewniony z przedstawicielami Daspletosaurini (Voris i in., 2020; Scherer i Voiculescu-Holvad, 2023).
Etymologia
Nazwa rodzajowa Nanuqsaurus pochodzi od połączenia inuickiego słowa nanuq które oznacza niedźwiedzia polarnego (Ursus maritimus) oraz greckiego słowa sauros czyli "jaszczur". Epitet gatunkowy hoglundi honoruje Forresta Hoglunda, za karierę w naukach o ziemi i "filantropijne wysiłki w sprzyjaniu instytucjom kulturalnym".
Spis gatunków
| Nanuqsaurus | Fiorillo i Tykoski, 2014 |
| N. hoglundi | Fiorillo i Tykoski, 2014 |
Bibliografia
Brusatte, S.L. & Carr, T.D. (2016) "The phylogeny and evolutionary history of tyrannosauroid dinosaurs" Scientific Reports, 6, 20252. doi:10.1038/srep20252
Chinsamy, A., Thomas, D.B., Tumarkin-Deratzian, A.R. & Fiorillo, A.R. (2012) "Hadrosaurs were perennial polar residents" The Anatomical Record, (4), 610–614. doi:10.1002/ar.22428
Fiorillo, A.R. & Tykoski, R.S. (2014) "A Diminutive New Tyrannosaur from the Top of the World" PLoS ONE, 9(3), e91287. doi:10.1371/journal.pone.0091287
Scherer, C. R., & Voiculescu-Holvad, C. (2023). "Re-analysis of a dataset refutes claims of anagenesis within Tyrannosaurus-line tyrannosaurines (Theropoda, Tyrannosauridae)". Cretaceous Research, 105780. doi:10.1016/j.cretres.2023.105780
Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nanuqsaurus_UDL.png){kind=link}