Mononykus: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzył nową stronę „<small> {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | Autor: | Korekta: |- | Tomasz Sokołowski "pepo13" | Maciej Ziegler Sebastian Oziemski ...”) |
m |
||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 8: | Linia 8: | ||
| [[Maciej Ziegler]] | | [[Maciej Ziegler]] | ||
[[Sebastian Oziemski]] | [[Sebastian Oziemski]] | ||
| + | |||
| + | [[Kamil Kamiński]] | ||
|} | |} | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 17: | Linia 19: | ||
|- | |- | ||
! '''Długość''': | ! '''Długość''': | ||
| − | | 1 m | + | | ok. 1 m |
|- | |- | ||
! '''Masa''': | ! '''Masa''': | ||
| − | | 5 kg | + | | 3,5-5 kg |
|- | |- | ||
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''': | ! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''': | ||
| [[Mongolia]] | | [[Mongolia]] | ||
| − | + | <small>([[formacja]] [[Nemegt]])</small> | |
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| 73-69 Ma | | 73-69 Ma | ||
| − | <small>późna [[kreda]] ([[kampan]])</small> | + | <small>późna [[kreda]] (późny [[kampan]] – wczesny [[mastrycht]])</small> |
|- | |- | ||
! '''Systematyka''' | ! '''Systematyka''' | ||
| Linia 54: | Linia 56: | ||
[[Mononykini]] | [[Mononykini]] | ||
|- | |- | ||
| − | | colspan=2 |[[Plik: | + | | colspan=2 |[[Plik:Mononykus_olecranus_Edyta_Felcyn.jpg|400px|]] |
| − | <small> | + | <small>Autorka: [[Edyta Felcyn]]</small> |
|} | |} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Mononykus'' ("jeden pazur") był [[teropod]]em żyjącym w późnej kredzie na terenach obecnej Mongolii. Typowy [[gatunek]], ''M. olecranus'' został opisany przez [[Perle]]'a, [[Norell]]a, [[Chiappe]] i [[Clark]]a w [[ | + | ''Mononykus'' ("jeden pazur") był niewielkim [[teropod]]em żyjącym w późnej kredzie na terenach obecnej Mongolii. Typowy [[gatunek]], ''M. olecranus'' został opisany przez [[Perle]]'a, [[Norell]]a, [[Chiappe]] i [[Clark]]a w [[1993]] roku na podstawie dwóch niekompletnych szkieletów, z których jeden, jak się później okazało, należał do innego rodzaju. W późniejszych latach odkryto dalsze szczątki. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | Na materiał kopalny składają się 3 | + | Na materiał kopalny składają się 3 niepełne szkielety, z czego najbardziej kompletny o numerze katalogowym MGI 107/6 (będący [[holotyp]]em) zawiera fragmentaryczną czaszkę, większość kręgów szyjnych, kręgi grzbietowe, kilka krzyżowych i jeden ogonowy, kości kończyn przednich, dwie kości udowe, dwie kości piszczelowe, fragment miednicy oraz śródstopie i paliczki kończyn tylnych. |
| + | |||
| + | Watabe i in. (2010) wspominają o kolejnym fragmentarycznym okazie | ||
| + | |||
| + | Lee i in. (2019) przypisali okaz IGM 100/206, obejmujący siedem kręgów ogonowych i lewą kończynę tylną. | ||
==Paleobiologia== | ==Paleobiologia== | ||
| − | + | ''Mononykus'' prawdopodobnie potrafił zwinnie poruszać się na tylnych kończynach oraz bardzo szybko biegać, co pomagało mu w ucieczce przed drapieżnikami. Przy oględzinach jego małej czaszki naukowcy spostrzegli malutkie ząbki które świadczą że ten gad żywił się m.in. owadami oraz małymi zwierzątkami takimi jak jaszczurki i ssaki (zob. też [[Alvarezsauroidea#Dieta]]). Badania Sentera (2023) dowiodły, że zakres ruchu kończyn przednich był znacznie większy niż wcześniej sądzono, umożliwiając kopanie i wyciąganie pożywienia (zwłaszcza owadów) na powierzchnię. Duże oczy zapewne pozwalały mononykowi polować w nocy, gdy powietrze byłe zdecydowanie chłodniejsze niż w dzień. Mogło mu to dawać dużą przewagę wśród innych pustynnych stworzeń. | |
| + | |||
| + | ==Pozycja systematyczna i budowa== | ||
| + | ''Mononykus'' należał do [[Alvarezsauridae]] i jak inni przedstawiciele tej rodziny posiadał dziwne, krótkie przedramiona zakończone tylko jednym pazurem. Wciąż nie do końca wiadomo do czego służyły te tajemnicze pazury. Istnieje teza według której mononyk używał ich do rozkopywania kopców termitów tak jak dzisiejsze mrówkojady (Senter, 2005). Dlatego też uważa się, że ten [[teropod]] żywił się w pierwszym rzędzie owadami. Jego najbliższym krewniakiem była mongolska ''[[Shuvuuia]]''. ''Mononykus'' miał też podobne do ptasich kości nadgarstka oraz dość długi ogon. Obecnie szacuje się, że ten dinozaur mierzył około metra długości, 50 centymetrów wysokości i ważył do 5 kilogramów. ''Mononykus'' często jest przedstawiany jako upierzony [[teropod]]. Pokrycie te mogło służyć do izolacji cieplnej podczas zimniejszych miesięcy lub jako kamuflaż. Czaszka mononyka byłą niewielka, o trójkątnym kształcie i bocznie spłaszczona. W szczękach znajdowały się małe, ostre zęby. | ||
| − | + | [[Plik:Mononyki_Edyta_Felcyn.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja. Autorka: [[Edyta Felcyn]]]] | |
| − | |||
==''Mononykus'' w mediach== | ==''Mononykus'' w mediach== | ||
''Mononykus'' został przedstawiony w serii BBC "Powrót dinozaurów" w odcinku pod tytułem "Wielki pazur", w którym jeden okaz został pochwycony przez Nigela Marvena podczas podróży przez późnokredową Mongolię. | ''Mononykus'' został przedstawiony w serii BBC "Powrót dinozaurów" w odcinku pod tytułem "Wielki pazur", w którym jeden okaz został pochwycony przez Nigela Marvena podczas podróży przez późnokredową Mongolię. | ||
| + | [[Plik: Mononykus_skeleton_fix.jpg|300px|thumb|right|Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Thomas Cowart [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mononykus_skeleton_fix.jpg].]] | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 87: | Linia 96: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
<small> | <small> | ||
| + | Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) ''"Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage"'' PLoS Biology, 12(5), e1001853. [[doi:10.1371/journal.pbio.1001853]] | ||
| + | |||
| + | Lee, S., Park, J.-Y., Lee, Y.-N., Kim, S.-H., Lu, J., Barsbold, R., & Tsogtbaatar, K. (2019). “A new alvarezsaurid dinosaur from the Nemegt Formation of Mongolia" Scientific Reports, 9: 15493. [[doi:10.1038/s41598-019-52021-y]]. | ||
| + | |||
| + | Paul, G.S. (2010). "''The Princeton Field Guide to Dinosaurs''" wyd. Princeton University. | ||
| + | |||
| + | Perle, A., Norell, M.A., Chiappe, L.M. & Clark, J.M. (1993). “Flightless bird from the Cretaceous of Mongolia.” Nature. 362, 623-626. | ||
| + | |||
| + | Senter, P.J. (2005). "Function in the stunted forelimbs of ''Mononykus olecranus'' (Theropoda), a dinosaurian anteater". Paleobiology 31, 3. 373–381. | ||
| + | |||
| + | Senter P.J. (2023). Restudy of shoulder motion in the theropod dinosaur ''Mononykus olecranus'' (Alvarezsauridae) PeerJ 11:e16605 [[https://doi.org/10.7717/peerj.16605]]. | ||
| + | Watabe, M, Suzuki, S., Tsogtbaatar, K., Tsubamoto, T. & Saneyoshi, M. (2010). “Report of the HMNS-MPC Joint Paleontological Expedition in 2006.” Hayashibara Museum of Natural Sciences Research Bulletin. 3, 11-18. | ||
</small> | </small> | ||
Aktualna wersja na dzień 00:11, 13 sty 2024
| Autor: | Korekta: |
| Tomasz Sokołowski | Maciej Ziegler |
| Mononykus (mononyk) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 1 m |
| Masa: | 3,5-5 kg |
| Miejsce występowania: | Mongolia |
| Czas występowania | 73-69 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Autorka: Edyta Felcyn | |
Wstęp
Mononykus ("jeden pazur") był niewielkim teropodem żyjącym w późnej kredzie na terenach obecnej Mongolii. Typowy gatunek, M. olecranus został opisany przez Perle'a, Norella, Chiappe i Clarka w 1993 roku na podstawie dwóch niekompletnych szkieletów, z których jeden, jak się później okazało, należał do innego rodzaju. W późniejszych latach odkryto dalsze szczątki.
Materiał kopalny
Na materiał kopalny składają się 3 niepełne szkielety, z czego najbardziej kompletny o numerze katalogowym MGI 107/6 (będący holotypem) zawiera fragmentaryczną czaszkę, większość kręgów szyjnych, kręgi grzbietowe, kilka krzyżowych i jeden ogonowy, kości kończyn przednich, dwie kości udowe, dwie kości piszczelowe, fragment miednicy oraz śródstopie i paliczki kończyn tylnych.
Watabe i in. (2010) wspominają o kolejnym fragmentarycznym okazie
Lee i in. (2019) przypisali okaz IGM 100/206, obejmujący siedem kręgów ogonowych i lewą kończynę tylną.
Paleobiologia
Mononykus prawdopodobnie potrafił zwinnie poruszać się na tylnych kończynach oraz bardzo szybko biegać, co pomagało mu w ucieczce przed drapieżnikami. Przy oględzinach jego małej czaszki naukowcy spostrzegli malutkie ząbki które świadczą że ten gad żywił się m.in. owadami oraz małymi zwierzątkami takimi jak jaszczurki i ssaki (zob. też Alvarezsauroidea#Dieta). Badania Sentera (2023) dowiodły, że zakres ruchu kończyn przednich był znacznie większy niż wcześniej sądzono, umożliwiając kopanie i wyciąganie pożywienia (zwłaszcza owadów) na powierzchnię. Duże oczy zapewne pozwalały mononykowi polować w nocy, gdy powietrze byłe zdecydowanie chłodniejsze niż w dzień. Mogło mu to dawać dużą przewagę wśród innych pustynnych stworzeń.
Pozycja systematyczna i budowa
Mononykus należał do Alvarezsauridae i jak inni przedstawiciele tej rodziny posiadał dziwne, krótkie przedramiona zakończone tylko jednym pazurem. Wciąż nie do końca wiadomo do czego służyły te tajemnicze pazury. Istnieje teza według której mononyk używał ich do rozkopywania kopców termitów tak jak dzisiejsze mrówkojady (Senter, 2005). Dlatego też uważa się, że ten teropod żywił się w pierwszym rzędzie owadami. Jego najbliższym krewniakiem była mongolska Shuvuuia. Mononykus miał też podobne do ptasich kości nadgarstka oraz dość długi ogon. Obecnie szacuje się, że ten dinozaur mierzył około metra długości, 50 centymetrów wysokości i ważył do 5 kilogramów. Mononykus często jest przedstawiany jako upierzony teropod. Pokrycie te mogło służyć do izolacji cieplnej podczas zimniejszych miesięcy lub jako kamuflaż. Czaszka mononyka byłą niewielka, o trójkątnym kształcie i bocznie spłaszczona. W szczękach znajdowały się małe, ostre zęby.
Mononykus w mediach
Mononykus został przedstawiony w serii BBC "Powrót dinozaurów" w odcinku pod tytułem "Wielki pazur", w którym jeden okaz został pochwycony przez Nigela Marvena podczas podróży przez późnokredową Mongolię.
Spis gatunków
| Mononykus | Perle, Norell, Chiappe i Clark, 1993 |
|---|---|
| = Mononychus | Schueppel, 1824 / | Perle, Norell, Chiappe i Clark, 1993 |
| M. olecranus | Perle, Norell, Chiappe i Clark, 1993 |
Bibliografia
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853
Lee, S., Park, J.-Y., Lee, Y.-N., Kim, S.-H., Lu, J., Barsbold, R., & Tsogtbaatar, K. (2019). “A new alvarezsaurid dinosaur from the Nemegt Formation of Mongolia" Scientific Reports, 9: 15493. doi:10.1038/s41598-019-52021-y.
Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.
Perle, A., Norell, M.A., Chiappe, L.M. & Clark, J.M. (1993). “Flightless bird from the Cretaceous of Mongolia.” Nature. 362, 623-626.
Senter, P.J. (2005). "Function in the stunted forelimbs of Mononykus olecranus (Theropoda), a dinosaurian anteater". Paleobiology 31, 3. 373–381.
Senter P.J. (2023). Restudy of shoulder motion in the theropod dinosaur Mononykus olecranus (Alvarezsauridae) PeerJ 11:e16605 [[2]].
Watabe, M, Suzuki, S., Tsogtbaatar, K., Tsubamoto, T. & Saneyoshi, M. (2010). “Report of the HMNS-MPC Joint Paleontological Expedition in 2006.” Hayashibara Museum of Natural Sciences Research Bulletin. 3, 11-18.
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mononykus_skeleton_fix.jpg){kind=link}