Bactrosaurus

Autor:

Kamil Kamiński

---

Bactrosaurus (baktrozaur)
Długość	6-6,5 m
Masa	1,2-1,8 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Chiny, Mongolia Wewnętrzna (formacja Iren Dabasu)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. ?94-84 / 73-68 Ma późna kreda (?turon – santon / ?późny kampan – wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ornithopoda Iguanodontia Hadrosauroidea
Rekonstrukcja. Źródło: Alexander Lovegrove [3].

Wstęp

Bactrosaurus to rodzaj średniej wielkości roślinożernego dinozaura z kladu Hadrosauroidea, żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszych Chin. Dzięki licznym skamieniałościom, anatomia baktrozaura została dość dobrze poznana.

Etymologia

Nazwa Bactrosaurus oznacza „maczugowaty jaszczur”. Pochodzi ona od słów bactron („maczuga”, „kij”, „rózga”) i sauros („gad”, „jaszczur”). Stanowi to nawiązanie do wysokich, masywnych wyrostków kolczystych kręgów o maczugowatym kształcie. Warto również zaznaczyć, że często błędnie tłumaczy się tę nazwę jako „jaszczur z Baktrii”.

Materiał kopalny

Holotyp (AMNH 6553) to niekompletny szkielet, obejmujący kość szczękową, kości zębowe, 10 kręgów grzbietowych, 7 krzyżowych i 36 ogonowych, łopatkę, część mostka, kości kulszowe i łonowe, lewą k. udową i strzałkową, kompletna lewą stopę i niekompletną prawą. Wg Prieto-Marqueza (2011) okaz ten zawiera szczątki więcej niż jednego osobnika, a wśród nich jest m.in. kość ramienna i kości piszczelowe (nie wymienione w opisie Gilmore’a z 1933 r.), nie ma za to mowy o mostku, kręgach i k. udowej.

Oprócz holotypu znany jest szereg innych okazów, obejmujący materiał czaszkowy i pozaczaszkowy, pochodzący co najmniej od dwunastu zwierząt. Kości pochodzą od osobników w różnym wieku, w tym również młodych.

Historia taksonu

Szczątki Bactrosaurus odkryto w 1923 r. w Chinach. Został on nazwany i opisany w 1933 r. przez znanego amerykańskiego paleontologa Charlesa Gilmore’a na podstawie bogatego materiału kopalnego, pochodzącego od kilku osobników. W 1986 r. Weishampel i Horner uznali, że część materiału czaszkowego przypisywanego baktorzaurowi, w rzeczywistości należała do pokrewnego rodzaju Gilmoreosaurus. W 1998 r. Godefroit i współpracownicy opisali kolejne okazy Bactrosaurus. Szczątki te, pochodzące co najmniej od czterech zwierząt, zostały zebrane trzy lata wcześniej.

Gilmore (1933) opisał baktrozaura jako lambeozauryna. Rozhdestvensky (1966) przeniósł go do siostrzanej podrodziny Hadrosaurinae. Później jednak dowiedziono, że Bactrosaurus był bardziej prymitywny i nie należał do żadnego z powyższych kladów. Godefroit i in. (1998) uznali go za najbardziej bazalnego przedstawiciela Hadrosauroidea. Wg współczesnych badań był on jednak średnio zaawansowanym hadrozauroidem (zob. Iguanodontia#Kladogramy).

Budowa

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: I. Laikayiu. [1].

Bactrosaurus był raczej średniej wielkości hadrozauroidem, który zasadniczo nie odbiegał wyglądem od swoich krewniaków. Cechował się jednak stosunkowo ciężką budową (Brett-Surman, 1980). Prawdopodobnie mógł się poruszać zarówno dwu-, jak i czworonożnie. Czaszka u największych okazów mierzyła 50-55 cm (Prieto-Marquez, 2011). Szczęki były proporcjonalnie krótsze i masywniejsze, niż u spokrewnionego Gilmoreosaurus (Brett-Surman, 1980). W widoku górnym uwagę zwraca wąski, zaokrąglony pysk. Końcówka żuchwy była zakrzywiona do dołu. Kości szczękowe i zębowe zawierały po ok. 20 pozycji zębowych, natomiast przód pyska był bezzębny. Kość przedzębowa zawierała jednak liczne wyrostki, tworzące rodzaj ząbkowania (Godefroit i in., 1998).

Szkielet pozaczaszkowy baktrozaura był podobny do innych hadrozauroidów. Wyróżniał się on maczugowatym kształtem wyrostków kolczystych tylnych kręgów grzbietowych, budową łopatki, kości ramiennej i miednicy. Kość udowa była niemal idealnie prosta w widoku bocznym. Charakterystyczne były też grube pazury stóp o prostokątnie ściętych końcach (Godefroit i in., 1998).

Paleobiologia

Częściowy szkielet w muzeum w Brukseli. Autor zdjęcia: Ghedoghedo. [2].

Podobnie jak inne hadrozauroidy, Bactrosaurus żywił się roślinnością rosnącą od poziomu gruntu do wysokości maksymalnie kilku metrów. Zamieszkiwał on środowisko ze zmianami pór roku, gdzie niekiedy mogły mu dokuczać niedostatki pożywienia podczas pory suchej.

Dzięki odkryciu licznych okazów w różnych stadiach rozwoju, możliwe było prześledzenie zmian zachodzących w budowie baktrozaura podczas rozwoju osobniczego. Zmiany w budowie czaszki dotyczyły głównie kości przedszczękowych, przedczołowych, szczękowych, jarzmowych i kości przedzębowej. W przeciwieństwie do stanu obserwowanego u innych hadrozauroidów, nie zaobserwowano względnego spadku rozmiarów oczodołów, co wskazuje, iż musiał on następować już na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Jeśli chodzi o szkielet pozaczaszkowy, zmieniała się głównie budowa kończyn. Powiększały się grzebienie, stanowiące miejsca przyczepu mięśni na kościach ramiennych, udowych i piszczelowych, względnemu skróceniu ulegała też kość łokciowa (Prieto-Marquez, 2011).

W 2003 r. Rothschield i współpracownicy przebadali ślady guzów w kościach baktrozaura, a także innych hadrozauroidów. Obecność neoplazji stwierdzono jedynie w kręgach ogonowych. Oprócz tego znaleziono też ślady naczyniaków krwionośnych (Rothschield i in., 2003).

?B. kysylkumensis

W 1931 r. Riabinin opisał fragmentaryczne szczątki (kilka kręgów]] z późnej kredy Uzbekistanu jako Cionodon kysylkumensis. W 1995 r. Nessov przeniósł je do rodzaju Bactrosaurus. Ich dokładna identyfikacja wydaje się jednak wysoce niepewna.

Spis gatunków

Bactrosaurus	Gilmore, 1933
B. johnsoni	Gilmore, 1933
?B. kysylkumensis	(Riabinin, 1931) (Nessov, 1995
= Cionodon kysylkumensis	Riabinin, 1931

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Brett-Surman, M.K. (1980). “The Iren Dabasu fauna from Mongolia”. Mezosoic Vertebrate Life, 1. 19-22.

Gilmore, C.W. (1933). "On the dinosaurian fauna of the Iren Dabasu Formation". American Museum of Natural History, Bulletin. 67: 23–78.

Godefroit, P., Dong, Z.M., Bultynck, P., Li, H., Feng, L. (1998). “New Bactrosaurus (Dinosauria: Hadrosauroidea) material from Iren Dabasu (Inner Mongolia, PR China).”. Bulletin de l'Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique 68. 3-70.

Holtz, T. (2012) "Dinosaurs" (suplement) [[4]].

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.

Prieto-Marquez, A. (2011) “Cranial and appendicular ontogeny of Bactrosaurus johnsoni, a hadrosauroid dinosaur from the Late Cretaceous of northern China. Paleontology, 54. 773-792.

Rothschild, B.M., Tanke, D.H., Helbling II, M., Martin, L.D. (2003). "Epidemiologic study of tumors in dinosaurs". Naturwissenschaften. 90 (11): 495–500. doi:10.1007/s00114-003-0473-9.

Weishampel, D. B., & Horner, J. R. (1986). The hadrosaurid dinosaurs from the iren dabasu Fauna (People’s Republic of China, late cretaceous). Journal of Vertebrate Paleontology, 6(1), 38-45