Scelidosaurus

Autor:	Maciej Ziegler, Kamil Kamiński
Korekta:	Tomasz Sokołowski, Paweł Konarzewski

---

Scelidosaurus (scelidozaur)
Długość	>5 m
Masa	0,5 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Wielka Brytania (formacja Charmouth)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 195-193 Ma wczesna jura (późny synemur)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora Thyreophoroidea
Zrekonstruowany szkielet Scelidosaurus.

Wstęp

Scelidosaurus to bazalny tyreofor lub ankylozaur żyjący podczas wczesnej jury. Jego nazwa znaczy "nożny jaszczur", z gr. skelos znaczącego "noga" i saurus znaczącego tyle co "jaszczurka". Szczątki tego zwierzęcia znaleziono w Wielkiej Brytanii. Doniesiono też o osobniku z USA i Tybetu, co jednak wydaje się wątpliwe.

Materiał kopalny

Lektotyp to okaz NHMUK R.1111. Obejmuje on większość czaszki z żuchwą i częściowy szkielet pozaczaszkowy. Brakuje przedniego końca pyska, większości kręgów szyjnych i części kręgów ogonowych, a także przedramion i dłoni oraz części oteoderm.

Oprócz tego znane są liczne okazy, obejmujące zarówno niekompletne szkielety, jak i pojedyncze kości. Są wśród nich młode osobniki, mierzące 1,3-1,5 m długości. Zawierają one również szczątki, których brakuje w lektotypie, łącznie dają więc niemal pełny obraz osteologii scelidozaura (Norman, 2020a).

Simms i in. (2021) przypisali proksymalą część lewej kości udowej (BELUM K3998) odnalezioną z terenu Irlandii do omawianego rodzaju. Jednak po rewizji Satchell (2024) stwierdził, że nie należy ona do Scelidosaurus ani do innego dinozaura ptasiomiednicznego, lecz do niezidentyfikowanego dinozaura.

Budowa

Scelidosaurus nie był szczególnie dużym dinozaurem, choć mógł być większy niż się powszechnie sądzi. Największy znany osobnik przekraczał prawdopodobnie 5 m, a na dodatek nie był w pełni wyrośnięty (Norman, 2020). Ogólną budową Scelidosaurus przypominał smukłego nodozauryda. Jego głowa była niewielka, niska i długa, jak u prymitywnych dinozaurów ptasiomiednicznych. Szyja była dłuższa niż u późniejszych opancerzonych dinozaurów. I składala się z 8 kręgów (Norman, 2020b). Budowa szczęk wskazuje na roślinożerność tego gada. Cechą prymitywną była obecność pięciu par otworów w czaszce. Z przodu pyska znajdował się niewielki bezzębny dziób. W kości przedszczękowej znajdowało się 5 zębów. Kość szczękowa mieściła co najmniej 22 zęby, a zębowa – 27 (Norman, 2020a). Nad oczami znajdowały się struktury przypominające kostne brwi, a z tyłu czaszki, w okolicy potylicznej – większe struktury podobne do rogów (Norman, 2020c).

Kończyny przednie były krótsze od tylnych. Porównywalna wielkość dłoni i stóp wskazuje na to, że scelidozaur poruszał się głównie na czterech kończynach. Nie jest wykluczone, że aby dosięgnąć wyżej rosnących roślin dinozaur ten stawał na tylnych łapach. Wg Normana (2021) scelidozaur wykazywał mieszankę cech przemawiających zarówno za dwunożnoścą, jak i czworonożnością. Wskazuje to na pośredni stan postawno-ruchowy i fakultatywną czworonożność. Stopy scelidozaura były czteropalczaste, a dłonie zakończone pięcioma palcami, z których tylko trzy pierwsze miały pazury. Miednica byłą wydłużona i szeroka. Ogon był dość długi i składał się z co najmniej 40 kręgów, a jego podstawa była bardzo elastyczna (Norman, 2020b).

Najbardziej charakterystyczne było jego opancerzenie. Składało się z szeregów płytek kostnych ciągnących się od szyi do końca ogona. Niewielkie osteodermy chroniły też boczne powierzchnie kończyn. Skostnienia różniły się kształtem i wielkością. Większość była niewielka i płaska. Boczne płytki były stożkowate, w przeciwieństwie do ostrzopodobnych płytek Scutellosaurus. Miał też parę płytek, każda z trzema różkami za głową. Ogon chroniły 4 podłużne rzędy dużych osteoderm i wąskiej podstawie. W porównaniu do późniejszych tyreoforów, Scelidosaurus był dość lekko opancerzony.

Cennym znaleziskiem są odciski skóry tego zwierzęcia, pochodzące od młodego osobnika. Między płytkami kostnymi znajdowały się okrągłe łuski. Między dużymi tarczkami znajdowały się małe (5-10 mm) "granulki" kostne. U dorosłych osobników mogły być one większe a u ankylozaurów zrosły się w większe tarczki.

Skamieniałość odnaleziona w 2000 r. Autor zdjęcia "Ballista". Źródło: [1]

Niektóre osobniki były lepiej opancerzone. W 2000 roku poszukiwacz skamieniałości David Sole odnalazł wspaniale zachowany okaz scelidozaura w Black Ven niedaleko Charmouth, Dorset. Miał on bardzo duże kolce na szyi, bokach ciała oraz kończynach. Jest jednym z najlepiej zachowanych dinozaurów znalezionych w Wielkiej Brytanii. Miejsce, gdzie znaleziono szczątki, było w czasach scelidozaura przykryte przez morze. Prawdopodobnie dinozaur zginął podczas powodzi, a jego ciało spłynęło razem z falą powodziową do morza. Znaleziono nawet pozostałości jego ostatniego posiłku.

Opancerzenie scelidozaura zapewne pełniło funkcję obronną. Zagrażać mu mogły takie drapieżniki, jak Sarcosaurus.

Funkcje pancerza

Tradycyjnie uważa się, że opancerzenie ankylozaurów pełniło funkcje obronne. Jak pisze Kenneth Carpenter, kolce zwrócone do tyłu nie mogły służyć jako broń. Uważa on, że pancerz pełnił funkcję pokazową. Skierowane na boki kolce sprawiały, że zwierzę wydawało się szersze, a więc większe, niż w rzeczywistości. Różnice w wielkości kolców u nodozauryda Edmontonia, zinterpretowane przez Carpentera w 1990 roku jako związane z płcią, także sugerują funkcję pokazową. Należy jednak pamiętać, że mniejsze kolce i tarczki, a także kolce, rozmieszczone u zauropelty na całej górnej powierzchni ciała z pewnością uniemożliwiały lub znacznie utrudniały drapieżnikom dostęp do miękkich części ciała zwierzęcia.

Pozycja filogenetyczna

W przeszłości scelidozaur był klasyfikowany jako prymitywny stegozaur lub ankylozaur albo nawet wczesny ornitopod. Obecnie uważa się go za przedstawiciela tyreoforów bliższego ankylozaurom lub - co wydaje się bardziej prawdopodobne - za bazalnego tyreofora, czyli zwierzę, które wyewoluowało, zanim opancerzone dinozaury rozdzieliły się na Stegosauria i Ankylosauria. Te dwie duże grupy dinozaurów łączy się w jednostkę zwaną Eurypoda, do której zalicza się czasem scelidozaura (Sereno i Dong 1992). Na ankylozaurzą naturę scelidozaura wskazują natomiast prace Normana z 1984 i 2001 roku, Carpentera z 2001, Butlera (2005) oraz Parisha (2005). Badania Coopera (1985), Sereno (1999), Normana i in. (2004), Butlera i in. (2008 i jej modyfikacje) wskazują natomiast, że scelidozaur nie był eurypodem. Jak zauważają Maidment i in. (2006, 2008) cechy łączące Scelidosaurus z ankylozaurami użyte przez Carpentera są szerzej rozprzestrzenione wśród tyreoforów a eurypody mają 9 cech wspólnych, których brak u Scelidosaurus, więc nie mógł należeć do tego kladu.

Zwierzętami blisko spokrewnionymi ze scelidozaurem są inne bazalne tyreofory: Scutellosaurus i Emausaurus. Wśród nich najbardziej zaawansowany jest Scelidosaurus, a najbardziej bazalny Scutellosaurus. W tej okolicy drzewa filogenetycznego ptasiomiednicznych mieszczą się także Lusitanosaurus, Tatisaurus i Bienosaurus. Tatisaurus został w 1996 roku zsynonimizowany z Scelidosaurus, co zaowocowało utworzeniem kombinacji Scelidosaurus oehleri. Później przywrócono odrębność rodzajową Tatisaurus oehleri.

Spis gatunków

Scelidosaurus	Owen, 1859
S. harrisonii	Owen, 1861
Scelidosaurus oehleri	(Simmons, 1965) Lucas, 1996	= Tatisaurus oehleri
Scelidosaurus "arizonensi"	Ulansky, 2014 vide Galton & Carpenter, 2016	(nomen nudum)

Bibliografia

Butler, R.J., Upchurch, P. & Norman, D.B. (2008) "The phylogeny of the ornithischian dinosaurs" Journal of Systematic Palaeontology, 6(1), 1–40. doi:10.1017/S1477201907002271

Butler, R.J., Liyong, J., Jun, C. & Godefroit, P. (2011) "The postcranial osteology and phylogenetic position of the small ornithischian dinosaur Changchunsaurus parvus from the Quantou Formation (Cretaceous: Aptian-Cenomanian) of Jilin Province, north-eastern China" Palaeontology, 54(3), 667-683. doi: 10.1111/j.1475-4983.2011.01046.x

Maidment, S.C.R., Norman, D.B., Barrett, P.M., & Upchurch, P. (2008) "Systematics and phylogeny of Stegosauria (Dinosauria: Ornithischia)" Journal of Systematic Palaeontology, 6(4), 367-407. doi:10.1017/S1477201908002459

Martill, D.M., Batten, D.J., & Loydell, D.K. (2000) "A new specimen of the thyreophoran dinosaur cf. Scelidosaurus with soft tssue preservation" Palaeontology, 43(3), 549-559. doi: 10.1111/j.0031-0239.2000.00139.x

Norman, D.B., Witmer, L.M., & Weishampel, D.B. (2004) "Basal Thyreophora" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., and Osmólska, H. (eds.). The Dinosauria, 2nd Edition. University of Californian Press. pp. 335–342.

Norman, D. B. (2020a). “Scelidosaurus harrisonii from the Early Jurassic of Dorset, England: cranial anatomy.” Zoological Journal of the Linnean Society, 188(1), 1-81 [2].

Norman, D. B. (2020b). “Scelidosaurus harrisonii from the Early Jurassic of Dorset, England: postcranial skeleton.” Zoological Journal of the Linnean Society, 189(1), 47-157. [3].

Norman, D. B. (2020c). “Scelidosaurus harrisonii from the Early Jurassic of Dorset, England: the dermal skeleton.” Zoological Journal of the Linnean Society, 190(1), 1-53. [4].

Norman, D.B. (2021). "Scelidosaurus harrisonii (Dinosauria: Ornithischia) from the Early Jurassic of Dorset, England: biology and phylogenetic relationships." Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 191, Issue 1. 1–86, [[5]]

Satchell, K.G. (2024). "A re-evaluation of Scelidosaurus remains from Ireland and the importance of apomorphy-based identifications". Proceedings of the Geologists' Association. doi:10.1016/j.pgeola.2024.03.002.

Simms, M. J., Smyth, R. S., Martill, D. M., Collins, P. C., & Byrne, R. (2021). "First dinosaur remains from Ireland". Proceedings of the Geologists' Association, 132(6), 771-779. doi:10.1016/j.pgeola.2020.06.005