Urbacodon

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Urbacodon (urbakodon)
Długość	1,45 m
Wysokość	62 cm (w biodrach)
Masa	11 kg
Dieta	wszystkożerny/ mięsożerny
Miejsce	U. itemirensis i U. sp Uzbekistan - Itemir i Wilajet nawojski (formacje Dzharakuduk i ?Bissekty) U. norelli Chiny - Mongolia Wewnętrzna (formacja Iren Dabasu)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 99-?90 Ma późna kreda (cenoman - ?późny turon)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Troodontidae Troodontinae
Rekonstrukcja przyżyciowa U. norelli. Autor: Ddinodan. [1]

Wstęp

Urbacodon to niewielki teropod z rodziny troodontydów, który występował w na początku późnej kredy na terenach dzisiejszego Uzbekistanu oraz Chin.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Urbacodon jest kombinacją akronimu URBAC (od nazw pięciu państw [Uzbekistanu, Rosji, Wielkiej Brytanii, USA oraz Kanady], z których pochodzili członkowie międzynarodowej ekspedycji) oraz greckiego słowa odon, czyli „ząb”. Epitet gatunkowy gatunku typowego nawiązuje do lokalizacji holotypu, natomiast epitet gatunkowy chińskiego urbakodona upamiętnia amerykańskiego paleontologa Marka Norella w uznaniu jego zasług podczas prowadzenia ekspedycji paleontologicznych na pustynię Gobi we wczesnych latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Materiał kopalny

Holotyp U itemirensis (ZIN PH 944/16) to lewa kość zębowa oraz sześć zębów. Został znaleziony na stanowisku Itemir w osadach należących do formacji Dzharakuduk.

Okaz typowy U. norelli (LH PV38) to częściowa prawa kość zębowa z jedenastoma zębami wymiennymi w głębi kości oraz jednym zębem, który wypadł podczas zebrania okazu. Pochodzi on z późnokredowych osadów formacji Iren Dabasu (jego szczątki prawdopobnie pochodzą z turonu).

Budowa i systematyka

Urbacodon, podobnie jak m.in. Byronosaurus i Xixiasaurus miał zęby pozbawione piłkowanych krawędzi.. Od byronozaura różnił się jednak mniejszym otworem nerwowym na bocznym rowku kości zębowej oraz budową przednich zębów w kości zębowej. Od Xixiasaurus odróżnia go prążkowanie zębów dolnej szczęki (Lü i in., 2010). Kość zębowa urbakodona była dość prosta i zawierała trzydzieści dwa zęby. U holotypu mierzyła ona 79,2 mm. Przednie zęby żuchwy miały względnie proste korony, z zakrzywionym do tyłu wierzchołkiem, natomiast tylne były silnie zakrzywione. Między pierwszymi dwudziestoma czterema zębami a kolejnymi ośmioma znajdowała się diastema. Może to być cecha diagnostyczna urbakodona, bądź efekt zmienności osobniczej (Averianov i Sues, 2007).

Oba gatunki urbakodona były prawdopodobnie bardzo podobne do siebie, przy czym różniły się detalami budowy kości zębowej.

Początkowo, sądzono iż urbakodon jest stosunkowo bazalnym troodontydem blisko spokrewnionym z prawdopodobnie zbliżonymi do niego budową i rozmiarami Byronosaurus z Mongolii i Xixiasaurus z Chin (Averianov i Sues, 2007), choć wg Averianova i Suesa (2016) nie tworzą one kladu. W analizie filogenetycznej Wanga i współpracowników (2024) oba gatunki urbakodona należą do troodontynów i są blisko spokrewnione z zanabazarem.

U.? sp.

W 2007 r. Averianov i Sues przypisali do rodzaju Urbacodon szczątki troodontydów z formacji Bissekty w Uzbekistanie, pochodzącej z środkowego- późnego turonu: 2 zęby (z czego jeden z kości przedszczękowej; CCMGE 2/11822 i CCMGE 71/12455), kość zębową (ZIN PO 4608), środkowy kręg szyjny (CCMGE 475/12457), częściową puszkę mózgową (CCMGE 466/12457) oraz prawdopodobne kręgi szyjne i kość śródstopia I. Wcześniej, szczątki te klasyfikowano m.in. jako nierozpoznane teropody, deinonychozaury, ichtiornisy, ssaki czy ornitomimidy.

W 2016 r. ci dwaj paleontolodzy przypisali do niego kolejne kości: dwa niekompletne tylne kręgi grzbietowe (SPbGU VZ Din 7/2 i ZIN PH 893/16), niekompletny przedni kręg grzbietowy (ZIN PH 2339/16) tylny kręg ogonowy (USNM 538124), niekompletny tylny kręg ogonowy (ZIN PH 2340/16) paliczek drugiego palca kończyny tylnej II-2 (ZIN PH 99/16), ząb z przodu kości zębowej (ZIN PH 265/16), ząb z przodu kości zębowej lub szczękowej (ZIN PH 893/16), częściową k. szczękową (ZIN PH 2308/16), tylne części kości śródstopia III (ZIN PH 2341/16 i ZIN PH 2342/16) oraz paliczek pazura pierwszego palca kończyny przedniej (ZIN PH 2343/16). Mortimer (online) wątpi w przynależność większości tych szczątków do rodzaju Urbacodon (z wyjątkiem zębów).

Urbacodon z Rosji?

W 2019 roku zespół rosyjskich paleontologów prowadzony przez Averianowa opisał liczne zęby należące do teropodów żyjących na terenie wczesnokredowej (barrem - apt) formacji Ilek. Osiem z nich, zebranych z czterech stanowisk (LMCCE 004-78, 004-107, 004-124, 001-4, 003-3, 003-27, 004-1 oraz 004-29) zostało uznanych za zęby boczne i środkowe pozostawione przez troodontydy i zaklasyfikowane zostały jako cf. Urbacodon sp. Pomimo tego, że zęby te są podobne do zębów omawianego rodzaju, odległość przestrzenna oraz czasowa tych zębów od dwóch nazwanych gatunków urbakodona, sugeruje iż tak naprawdę, najprawdopodobniej szczątki z Rosji reprezentują nowy podobny do omawianego rodzaju takson (komentarz własny - MS).

Spis gatunków

Urbacodon	Averianov i Sues, 2007
U. itemirensis	Averianov i Sues, 2007
U. norelli	Wang, Ding, Tan, Yang, Zhani Tan, 2024

Bibliografia

Averianov, A.O., Ivantsov, S.V., Skutschas, P.P. (2019). "Theropod teeth from the Lower Cretaceous Ilek Formation of Western Siberia, Russia". Proceedings of the Zoological Institute of the Russian Academy of Sciences (in Russian). 323 (2): 65–84. [2]

Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2007). "A new troodontid (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Uzbekistan, with a review of troodontid records from the territories of the former Soviet Union". Journal of Vertebrate Paleontology. 27 (1): 87–98. [[doi:10.1671/0272-4634(2007)27[87:ANTDTF]2.0.CO;2]].

Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2016) "Troodontidae (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Uzbekistan". Cretaceous Research. 59, 98-110.

Holtz, T. (2012) Dinosaurs (suplement) [3]

Lü, J.C, Xu, L., Liu, Y.Q, Zhang, X.L., Jia, S.H, Ji, Q. (2010). "A new troodontid (Theropoda: Troodontidae) from the Late Cretaceous of central China, and the radiation of Asian troodontids.". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 381–388. doi:10.4202/app.2009.0047.

Wang, S., Ding, N., Tan, Q., Yang, R., Zhang, Q., Tan, L. (2024). "A new Urbacodon (Theropoda, Troodontidae) from the Upper Cretaceous Iren Dabasu Formation, China: Implications for troodontid phylogeny and tooth biology". Cladistics. [4]

Mortimer, M. (online, 2024) [5]