Ulughbegsaurus: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzono nową stronę "{{DISPLAYTITLE:''Ulughbegsaurus''}} {{Opis |Autor = Kamil Kamiński |Korekta |nazwa = ''Ulughbegsaurus'' |dług...") |
m |
||
| (Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
{{Opis | {{Opis | ||
|Autor = [[Kamil Kamiński]] | |Autor = [[Kamil Kamiński]] | ||
| − | |Korekta | + | |Korekta = [[Paweł Konarzewski]], [[Michał Siedlecki]] |
|nazwa = ''Ulughbegsaurus'' | |nazwa = ''Ulughbegsaurus'' | ||
|długość = ok. 7,5-8 m | |długość = ok. 7,5-8 m | ||
| Linia 8: | Linia 8: | ||
|masa = > 1 t | |masa = > 1 t | ||
|dieta = mięsożerny | |dieta = mięsożerny | ||
| − | |miejsce = [[Uzbekistan]] | + | |miejsce = [[Uzbekistan]] - Pustynia Kyzyłkum |
| − | <small>([[formacja]] [[Bissekty]])</small> | + | <small>([[formacja|formacje]] [[Khodzhakul]] i [[Bissekty]])</small> |
| − | |czas = {{Występowanie| | + | |czas = {{Występowanie|100.5|90}} |
| − | ok. | + | ok. 100,5-90 [[Ma]]<br> |
| − | <small>[[późna kreda]] ( | + | <small>[[późna kreda]] (wczesny [[cenoman]] - późny [[turon]])</small> |
|systematyka = | |systematyka = | ||
[[Dinosauria]] | [[Dinosauria]] | ||
| + | |||
| + | [[Saurischia]] | ||
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| Linia 23: | Linia 25: | ||
[[Carcharodontosauria]] | [[Carcharodontosauria]] | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Ulughbegsaurus.jpg.webp |
|podpis = Rekonstrukcja czaszki z zaznaczoną kością holotypu. Źródło: Tanaka i in., 2021. [https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsos.210923#d1e970]. | |podpis = Rekonstrukcja czaszki z zaznaczoną kością holotypu. Źródło: Tanaka i in., 2021. [https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsos.210923#d1e970]. | ||
|PorównanieGrupa = | |PorównanieGrupa = | ||
| Linia 31: | Linia 33: | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
''Ulughbegsaurus'' to [[rodzaj]] późnego [[Carcharodontosauria|karcharodontozaura]], który żył w późnej [[kreda|kredzie]] na terenach dzisiejszego Uzbekistanu. | ''Ulughbegsaurus'' to [[rodzaj]] późnego [[Carcharodontosauria|karcharodontozaura]], który żył w późnej [[kreda|kredzie]] na terenach dzisiejszego Uzbekistanu. | ||
| + | |||
| + | ==Etymologia== | ||
| + | Nazwa [[rodzaj]]owa ''Ulughbegsaurus'' pochodzi od sułtana Ulugha Bega, XV-wiecznego astronoma i matematyka z Azji Centralnej oraz greckiego ''sauros'' („gad”, „jaszczur”). Epitet [[gatunek|gatunkowy]] nawiązuje do Uzbekistanu. | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]]em jest okaz UzSGM – 11-01-02 – lewa kość szczękowa. | + | [[Holotyp]]em jest okaz UzSGM – 11-01-02 – fragmentaryczna lewa kość szczękowa. Pochodzi ze stanowiska Dzharakuduk z osadów [[turon|turońskiej]] [[formacja|formacji]] [[Bissekty]]. |
| − | Materiał przypisany | + | Materiał przypisany z tej samej formacji obejmuje okazy CCMGE 600/12457 (fragment lewej kości szczękowej) oraz ZIN PH 357/16 (tylny koniec prawej kości szczękowej). Ten ostatni fragment pierwotnie przypisywano do ''[[Itemirus]]''. |
| − | + | W pokładach starszej, [[cenoman|cenomańskiej]] formacji [[Khodzhakul]] w 1974 roku radziecki paleontolog [[Lev Nessov|Lew Nessow]] odkrył fragment prawej kości szczękowej należącej do dużego teropoda. Ponad pół wieku później, okaz ten (ZIN PH2368/16) został zaklasyfikowany do rodzaju ''Ulughbegsaurus'' jako ''U.'' [[Sp.|sp.]]. Badania histologiczne wykazały, że w chwili śmierci osobnik, do którego należała ta kość, osiągnął dojrzałość płciową (Averianov i in., 2025). | |
| − | |||
| + | Możliwe, że do ''Ulughbegsaurus'' należą też pojedyncze zęby i inne kości, znane z osadów formacji Bissekty. | ||
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | ''Ulughbegsaurus'' jak na karcharodontozaura był teropodem średniej wielkości i zdecydowanie ustępował największym przedstawicielom swojej grupy. Mimo to był zapewne dominującym drapieżnikiem w swoim środowisku. Zob. też [[Timurlengia#Środowisko]]. Znaleziony materiał kopalny jest dość ubogi, wystarcza jednak na wskazanie kilku unikatowych cech, pozwalających na [[diagnoza|zdiagnozowanie]] ''Ulughbegsaurus''. Prawie na pewno był on dwunożnym mięsożercą krótkich kończynach przednich i szczękach uzbrojonych w ostre, sztyletowate zęby. | + | ''Ulughbegsaurus'' jak na karcharodontozaura był teropodem średniej wielkości i zdecydowanie ustępował największym przedstawicielom swojej grupy. Mimo to był zapewne dominującym drapieżnikiem w swoim środowisku. Zob. też [[Timurlengia#Środowisko]]. Znaleziony materiał kopalny jest dość ubogi, wystarcza jednak na wskazanie kilku unikatowych cech, pozwalających na [[diagnoza|zdiagnozowanie]] ''Ulughbegsaurus''. Prawie na pewno był on dwunożnym mięsożercą o krótkich kończynach przednich i szczękach uzbrojonych w ostre, sztyletowate zęby. |
| − | ==Klasyfikacja== | + | ==Klasyfikacja i ważność taksonu== |
W analizach filogenetycznych przeprowadzonych przez autorów ''Ulughbegsaurus'' okazywał się [[Neovenatoridae|neowenatorydem]] lub [[bazalny]]m przedstawicielem szerszego [[klad]]u [[Carcharodontosauria]]. | W analizach filogenetycznych przeprowadzonych przez autorów ''Ulughbegsaurus'' okazywał się [[Neovenatoridae|neowenatorydem]] lub [[bazalny]]m przedstawicielem szerszego [[klad]]u [[Carcharodontosauria]]. | ||
| + | |||
| + | Sues i in. (2023) uważają, że szczęka [[holotyp|okazu typowego]] ''Ulughbegsaurus'' miała zarówno cechy [[Carcharodontosauria|karcharodontozaurów]] i [[Dromaeosauridae|dromeozaurydów]]. Niestety fragmentaryczność [[holotyp]]u utrudnia określenie jego dokładnej pozycji systematycznej. Ich zdaniem obecność [[Carcharodontosauria|karcharodontozaurów]] w formacji [[Bissekty]] jest wątpliwa. W związku z brakiem [[autapomorfia|autapomorfii]] lub diagnostycznej kombinacji cech charakterystycznych autorzy tej publikacji uznali ten [[takson]] za wątpliwy (''[[nomen dubium]]''). Averianov i Sues (2024) zauważyli, że ulugbezaur wykazuje podobnieństwa w budowie do wtedy nieopisanej częściowej kości szczękowej nowego karcharodontozauryda z cenomańskiej formacji Khodzhakul (Uzbekistan). Na tej podstawie badacze zrewidowali swoją hipotezę i stwierdzili, iż omawiany rodzaj jest diagnostycznym taksonem. ''Ulughbegsaurus'' z formacji Khodzhakul najprawdopodobniej był przodkiem gatunku typowego lub jego najbliższym krewnym. Oba okazy posiadały cechy anatomiczne występujące tylko u karcharodontozaurydów (Averianov i in., 2025). | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| {{V|''Ulughbegsaurus''}} | | {{V|''Ulughbegsaurus''}} | ||
| − | | {{Kpt|Tanaka, Anvarov, Zelenitsky, Ahmedshaev}} i {{Kpt|[[Yoshitsugu Kobayashi|Kobayashi]]}}, [[2021]] | + | | {{Kpt|Tanaka, Anvarov, [[Zelenitsky]], Ahmedshaev}} i {{Kpt|[[Yoshitsugu Kobayashi|Kobayashi]]}}, [[2021]] |
|- | |- | ||
| − | | {{V|''U. | + | |{{V|''U. uzbekistanensis''}} |
| − | | {{Kpt|Tanaka, Anvarov, Zelenitsky, Ahmedshaev}} i {{Kpt|[[Yoshitsugu Kobayashi|Kobayashi]]}}, [[2021]] | + | | {{Kpt|Tanaka, Anvarov, [[Zelenitsky]], Ahmedshaev}} i {{Kpt|[[Yoshitsugu Kobayashi|Kobayashi]]}}, [[2021]] |
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Tanaka, K., Anvarov, O.U., Zelenitsky, D.K., Ahmedshaev, A.S., Kobayashi, Y. (2021). "A new carcharodontosaurian theropod dinosaur occupies apex predator niche in the early Late Cretaceous of Uzbekistan". Royal Society Open Science. 8: 210923. [[doi:10.1098/rsos.210923]]. | + | <small> |
| − | + | Averianov, A.O., Kuzmin, I.T., Skutschas, P.P., & Sues, H.-D. (2025). "First record of Carcharodontosauridae (Dinosauria, Theropoda) in the Upper Cretaceous Khodzhakul Formation in Uzbekistan". Journal of Paleontology: 1-13. [[doi:10.1017/jpa.2025.1]] | |
| + | |||
| + | Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2024). "New evidence for the presence of carcharodontosaurid theropod dinosaurs in the Late Cretaceous of Uzbekistan". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–7. [[doi:10.1080%2F08912963.2024.2423675]] | ||
| + | |||
| + | Sues, H., Averianov, A., & Britt, B. (2023). "A giant dromaeosaurid theropod from the Upper Cretaceous (Turonian) Bissekty Formation of Uzbekistan and the status of ''Ulughbegsaurus uzbekistanensis''". Geological Magazine, 1-6. [[doi:10.1017/S0016756822000954]] | ||
| + | |||
| + | Tanaka, K., Anvarov, O.U., Zelenitsky, D.K., Ahmedshaev, A.S., Kobayashi, Y. (2021). "A new carcharodontosaurian theropod dinosaur occupies apex predator niche in the early Late Cretaceous of Uzbekistan". Royal Society Open Science. 8: 210923. [[doi:10.1098/rsos.210923]]. | ||
| + | </small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 69: | Linia 83: | ||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
| + | [[Kategoria:Cenoman]] | ||
[[Kategoria:Turon]] | [[Kategoria:Turon]] | ||
Aktualna wersja na dzień 22:20, 21 kwi 2025
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Paweł Konarzewski, Michał Siedlecki |
| Ulughbegsaurus | |
|---|---|
| Długość | ok. 7,5-8 m |
| Masa | > 1 t |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Uzbekistan - Pustynia Kyzyłkum |
| Czas |
ok. 100,5-90 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja czaszki z zaznaczoną kością holotypu. Źródło: Tanaka i in., 2021. [1]. | |
Wstęp
Ulughbegsaurus to rodzaj późnego karcharodontozaura, który żył w późnej kredzie na terenach dzisiejszego Uzbekistanu.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Ulughbegsaurus pochodzi od sułtana Ulugha Bega, XV-wiecznego astronoma i matematyka z Azji Centralnej oraz greckiego sauros („gad”, „jaszczur”). Epitet gatunkowy nawiązuje do Uzbekistanu.
Materiał kopalny
Holotypem jest okaz UzSGM – 11-01-02 – fragmentaryczna lewa kość szczękowa. Pochodzi ze stanowiska Dzharakuduk z osadów turońskiej formacji Bissekty.
Materiał przypisany z tej samej formacji obejmuje okazy CCMGE 600/12457 (fragment lewej kości szczękowej) oraz ZIN PH 357/16 (tylny koniec prawej kości szczękowej). Ten ostatni fragment pierwotnie przypisywano do Itemirus.
W pokładach starszej, cenomańskiej formacji Khodzhakul w 1974 roku radziecki paleontolog Lew Nessow odkrył fragment prawej kości szczękowej należącej do dużego teropoda. Ponad pół wieku później, okaz ten (ZIN PH2368/16) został zaklasyfikowany do rodzaju Ulughbegsaurus jako U. sp.. Badania histologiczne wykazały, że w chwili śmierci osobnik, do którego należała ta kość, osiągnął dojrzałość płciową (Averianov i in., 2025).
Możliwe, że do Ulughbegsaurus należą też pojedyncze zęby i inne kości, znane z osadów formacji Bissekty.
Budowa
Ulughbegsaurus jak na karcharodontozaura był teropodem średniej wielkości i zdecydowanie ustępował największym przedstawicielom swojej grupy. Mimo to był zapewne dominującym drapieżnikiem w swoim środowisku. Zob. też Timurlengia#Środowisko. Znaleziony materiał kopalny jest dość ubogi, wystarcza jednak na wskazanie kilku unikatowych cech, pozwalających na zdiagnozowanie Ulughbegsaurus. Prawie na pewno był on dwunożnym mięsożercą o krótkich kończynach przednich i szczękach uzbrojonych w ostre, sztyletowate zęby.
Klasyfikacja i ważność taksonu
W analizach filogenetycznych przeprowadzonych przez autorów Ulughbegsaurus okazywał się neowenatorydem lub bazalnym przedstawicielem szerszego kladu Carcharodontosauria.
Sues i in. (2023) uważają, że szczęka okazu typowego Ulughbegsaurus miała zarówno cechy karcharodontozaurów i dromeozaurydów. Niestety fragmentaryczność holotypu utrudnia określenie jego dokładnej pozycji systematycznej. Ich zdaniem obecność karcharodontozaurów w formacji Bissekty jest wątpliwa. W związku z brakiem autapomorfii lub diagnostycznej kombinacji cech charakterystycznych autorzy tej publikacji uznali ten takson za wątpliwy (nomen dubium). Averianov i Sues (2024) zauważyli, że ulugbezaur wykazuje podobnieństwa w budowie do wtedy nieopisanej częściowej kości szczękowej nowego karcharodontozauryda z cenomańskiej formacji Khodzhakul (Uzbekistan). Na tej podstawie badacze zrewidowali swoją hipotezę i stwierdzili, iż omawiany rodzaj jest diagnostycznym taksonem. Ulughbegsaurus z formacji Khodzhakul najprawdopodobniej był przodkiem gatunku typowego lub jego najbliższym krewnym. Oba okazy posiadały cechy anatomiczne występujące tylko u karcharodontozaurydów (Averianov i in., 2025).
Spis gatunków
| Ulughbegsaurus | Tanaka, Anvarov, Zelenitsky, Ahmedshaev i Kobayashi, 2021 |
| U. uzbekistanensis | Tanaka, Anvarov, Zelenitsky, Ahmedshaev i Kobayashi, 2021 |
Bibliografia
Averianov, A.O., Kuzmin, I.T., Skutschas, P.P., & Sues, H.-D. (2025). "First record of Carcharodontosauridae (Dinosauria, Theropoda) in the Upper Cretaceous Khodzhakul Formation in Uzbekistan". Journal of Paleontology: 1-13. doi:10.1017/jpa.2025.1
Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2024). "New evidence for the presence of carcharodontosaurid theropod dinosaurs in the Late Cretaceous of Uzbekistan". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–7. doi:10.1080/08912963.2024.2423675
Sues, H., Averianov, A., & Britt, B. (2023). "A giant dromaeosaurid theropod from the Upper Cretaceous (Turonian) Bissekty Formation of Uzbekistan and the status of Ulughbegsaurus uzbekistanensis". Geological Magazine, 1-6. doi:10.1017/S0016756822000954
Tanaka, K., Anvarov, O.U., Zelenitsky, D.K., Ahmedshaev, A.S., Kobayashi, Y. (2021). "A new carcharodontosaurian theropod dinosaur occupies apex predator niche in the early Late Cretaceous of Uzbekistan". Royal Society Open Science. 8: 210923. doi:10.1098/rsos.210923.
