Scansoriopteryx

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Tomasz Sokołowski Marcin Szermański

---

Scansoriopteryx (skansoriopteryks)
Długość:	>12-18 cm (młody osobnik)
Masa:	>6-60 g (młody osobnik)
Miejsce występowania:	Chiny - Mongolia Wewnętrzna (Daohugou)
Czas występowania	168-152 Ma (145-125 Ma?) środkowa-późna jura (wczesna kreda?)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Maniraptora Paraves (??? Alvarezsauroidea) Avialae (sensu Padian, 2004) Scansoriopterygidae
Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Matt Martyniuk [1].

Wstęp

Skansoriopteryks to rodzaj niezwykłego, ptakopodobnego maniraptora znanego z Chin.

Etymologia

Scansoriopteryx znaczy "skrzydło do wspinaczki" (łac. scandere = "wspinać się" + greckie pteryx = "pióro, skrzydło"). Nazwę gatunkową nadano na cześć Gerharda Heilmanna, pioniera badań wymarłych ptaków, z których wynikało, że pochodzą one od nadrzewnych przodków.

Taksonomia

Najprawdopodobniej znany z tej samej formacji Epidendrosaurus to młodszy synonim skansoriopteryksa, który zgodnie z zasadami nazywania gatunków miałby przed nim pierwszeństwo - jego opis został bowiem opublikowany trochę wcześniej.

Scansoriopteryx jest blisko spokrewniony z Epidexipteryx.

Budowa i interpretacja

W przeciwieństwie do piskląt współczesnych ptaków, u skansoriopteryksa kończyny tylne są krótsze od przednich, przypuszcza się więc, że przednie odgrywały ważną rolę w poruszaniu się zwierzęcia, nawet na wczesnym stadium rozwoju osobniczego. Inne szczegóły anatomiczne wzmacniają hipotezę nadrzewności. W jego stopie paluch był odwrócony, a ogon był krótki i usztywniony, służył prawdopodobnie jako oparcie podczas wspinaczki, jak u współczesnych dzięciołów. Niezwykła jest budowa kończyn przednich, które wskazują na przystosowanie do nadrzewnego trybu życia - trzeci palec jest bardzo wydłużony i stanowi dwukrotność długości drugiego. Przypuszcza się, że pisklęta skansoriopteryksa były lepiej przystosowane do wdrapywania się po gałęziach niż współczesnego hoacyna.

Według innej hipotezy, dinozaur ten mógł wydłubywać owady z trudno dostępnych miejsc, np. spod kory. Scansoriopteryx miał drobne odciski dookoła niektórych części ciała, tworzące wzór w kształcie litery "V", podobne do współczesnych piór. Najbardziej widoczne były wyrastające z kończyn przednich. Czerkas i Yuan wysunęli hipotezę, że u dorosłych osobników pióra były dobrze rozwinięte i służyły do lotu ślizgowego. Wykluczyli oni możliwość aktywnego lotu. Istnieją także hipotezy, że między palcami znajdowała się błona niczym u nietoperzy, jednak nie znaleziono jej odcisków. Jak inne maniraptory, skansoriopteryks ma półksiężycowego kształtu kość w nadgarstku, która umożliwiała "ptasie" ruchy kończyny. W okolicy podstawy ogona widoczne są łuski.

Materiał kopalny

Holotyp Scansoriopteryx to dość kompletny szkielet młodego osobnika (CAGS02-IG-gausa-1/DM 607) niewiele większego od wróbla, z zachowanymi piórami. Czaszka ma 2 cm długości.

Także jego młodszy synonim (Epidendrosaurus) znany jest tylko z holotypu (IVPP V12653). Składają się na niego: prawie kompletne kości kończyn, fragmenty czaszki, kilka kręgów szyjnych, piersiowych wraz z żebrami, ogonowych, a także odciski kości i piór.

Wiek Scansoriopteryx

Datowanie warstw w których znaleziono skansoriopteryka jest niepewne - w każdym razie mieścił się w przedziale od 168 Ma do 125 Ma, a więc od końca środkowej jury do wczesnej kredy. Na podstawie datowania radiometrycznego ustalono wiek warstw Daohugou na środkową jurę (od 168 Ma) do późnej jury (164-152 Ma). W badaniach biostratygraficznych (uwzględniających płazy ogoniaste jako skamieniałości przewodnie) stwierdzono wiek pokładów na około 164-158 Ma. Badania innych skamieniałości z tego obszaru wskazują na nieco późniejszy okres - przełom jury i kredy (około 150-140 Ma), a więc czas w którym występował Archaeopteryx. Jednak inne badania ustalają wiek skał na tylko nieznacznie wcześniejszy od formacji Yixian (datowanej na ok. 130-120 Ma).

Spis gatunków

Scansoriopteryx	Czerkas i Yuan, 2002
= Epidendrosaurus	Zhang, Zhou, Xu i Wang, 2002
S. heilmanni	Czerkas i Yuan, 2002
= Epidendrosaurus nighchengensis	Zhang, Zhou, Xu i Wang, 2002