Zalmoxes: Różnice pomiędzy wersjami
(→Z. sp.) |
|||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
| [[Rumunia]] - Transylwania | | [[Rumunia]] - Transylwania | ||
| − | <small>([[ | + | <small>(formacja [[Sanpetru]], formacja [[Densus Ciula]], |
| − | ?[[ | + | ?formacja [[Jibou]] i nienazwana formacja - Basen Hateg)</small> |
?[[Austria]] | ?[[Austria]] | ||
| − | <small>( | + | <small>(grupa Gosau)</small> |
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | | + | | <small>późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]])</small> |
| − | |||
| − | <small>późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]])</small> | ||
|- | |- | ||
! '''Systematyka''' | ! '''Systematyka''' | ||
| Linia 60: | Linia 58: | ||
| colspan=2 |[[Plik:Zalmoxes.png|400px|]] | | colspan=2 |[[Plik:Zalmoxes.png|400px|]] | ||
<small>Rekonstrukcja przyżyciowa ''Zalmoxes''. Autor: Mariana Ruiz Villarreal. [http://en.wikipedia.org/wiki/File:Zalmoxes_dinosaur.png]</small> | <small>Rekonstrukcja przyżyciowa ''Zalmoxes''. Autor: Mariana Ruiz Villarreal. [http://en.wikipedia.org/wiki/File:Zalmoxes_dinosaur.png]</small> | ||
| + | |- | ||
| + | ! colspan=2 | Mapa znalezisk ''Z. robustus'' i ''Z. shqiperorum'': | ||
| + | |- | ||
| + | | colspan=2 | | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=7> | ||
| + | Hunedoara, Romania|formacja [[Sanpetru]], hrabstwo Hunedoara, [[Rumunia]]|<small>''Z. robustus'' - [[holotyp]] i materiał przypisany. | ||
| + | Valioara, Tustea, Pui, Hunedoara, Romania|formacja [[Sanpetru]] i [[Densus Ciula]] (późny [[mastrycht]]), Valioara, Tustea, Pui, hrabstwo Hunedoara, [[Rumunia]]|<small>''Z. robustus'' - materiał przypisany i i ''Z. shqiperorum'' - materiał przypisany. | ||
| + | Vurpar, Vintu de Jos, Alba, Romania|nienazwana formacja (późny [[mastrycht]] - [[paleocen]]), Vurpar, Vintu de Jos, hrabstwo Alba, [[Rumunia]]|<small>''Z. robustus'' - materiał przypisany i ''Z. shqiperorum'' - [[holotyp]]. | ||
| + | Sibis el Valley, Hunedoara, Romania|formacja [[Sanpetru]], Sibis el Valley, hrabstwo Hunedoara, [[Rumunia]]|<small>''Z. shqiperorum'' - materiał przypisany. | ||
| + | Valioara, Hunedoara, Romania|formacja [[Densus Ciula]] (późny [[mastrycht]]), Valioara, hrabstwo Hunedoara, [[Rumunia]]|<small>''Z. shqiperorum'' - materiał przypisany. | ||
| + | Tus tea, Hunedoara, Romania|formacja [[Densus Ciula]], Tus tea, hrabstwo Hunedoara, [[Rumunia]]|<small>''Z. shqiperorum'' - materiał przypisany. | ||
| + | </display_points> | ||
|} | |} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Zalmoxes'' to [[rodzaj]] późnokredowego ornitopoda z terenów obecnej Europy. Znany jest z ponad 24 stanowisk badawczych zlokalizowanych w pokładach Basenu Hateg (późny [[mastrycht]]). [[Rodzaj]] ten został utworzony z gatunku ''[[Rhabdodon]] robustus'' (poprzednio ''[[Mochlodon]] robustum''), który został podzielony na dwa gatunki zalmoksesa. Formalnie dokonali tego [[ | + | ''Zalmoxes'' to [[rodzaj]] późnokredowego ornitopoda z terenów obecnej Europy. Znany jest z ponad 24 stanowisk badawczych zlokalizowanych w pokładach Basenu Hateg (późny [[mastrycht]]). [[Rodzaj]] ten został utworzony z gatunku ''[[Rhabdodon]] robustus'' (poprzednio ''[[Mochlodon]] robustum''), który został podzielony na dwa gatunki zalmoksesa. Formalnie dokonali tego [[David Weishampel|Weishampel]] i jego współpracownicy w [[2003]] roku. Wg analizy [[Attila Ösi|Ösiego]] i in. ([[2012]]) ''Zalmoxes'' jest [[takson siostrzany|taksonem siostrzanym]] względem ''[[Mochlodon]]''. |
''Zalmoxes'', tak jak inne dinozaury z Basenu Hateg - ''[[Magyarosaurus]]'' i ''[[Telmatosaurus]]'' - mógł być skarłowaciałą formą. Cały teren Basenu Hateg miał być izolowaną wyspą (tzw. "Wyspą Hateg"), przez co gatunki tam zamieszkujące musiały zmniejszyć swe rozmiary, aby przetrwać. | ''Zalmoxes'', tak jak inne dinozaury z Basenu Hateg - ''[[Magyarosaurus]]'' i ''[[Telmatosaurus]]'' - mógł być skarłowaciałą formą. Cały teren Basenu Hateg miał być izolowaną wyspą (tzw. "Wyspą Hateg"), przez co gatunki tam zamieszkujące musiały zmniejszyć swe rozmiary, aby przetrwać. | ||
| Linia 76: | Linia 86: | ||
Masa: 350 kg (?) | Masa: 350 kg (?) | ||
| − | Czas: późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]] | + | Czas: późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]]) |
| − | Miejsce: [[Rumunia]]; [[ | + | Miejsce: [[Rumunia]] - hrabstwo Hunedoara; formacja [[Sanpetru]], formacja [[Densus Ciula]] i nienazwana formacja |
Materiał kopalny | Materiał kopalny | ||
| Linia 88: | Linia 98: | ||
Składa się na niego wiele osobników, z których można utworzyć niemal kompletny szkielet. Brakuje jedynie kości śródręcza i paliczków dłoni(?). Słabiej od reszty szkieletu zachowane są również kości stopy, jak np. skoku i śródstopia. | Składa się na niego wiele osobników, z których można utworzyć niemal kompletny szkielet. Brakuje jedynie kości śródręcza i paliczków dłoni(?). Słabiej od reszty szkieletu zachowane są również kości stopy, jak np. skoku i śródstopia. | ||
| − | ''Z. robustus'' to [[gatunek typowy]] [[rodzaj]]u ''Zalmoxes''. | + | ''Z. robustus'' to [[gatunek typowy]] [[rodzaj]]u ''Zalmoxes''. Weishampel i in. ([[2003]]) zachowali (po poprzedniej małej korekcie) pierwotny epitet gatunkowy. Jest datowany na późny [[mastrycht]], lecz co ciekawe, niektóre pokłady skalne, z których go wydobyto są datowane na [[paleocen]]. |
| − | ===''Z. | + | ===''Z. shqiperorum''=== |
[[Plik:Z. shqiperorum.jpg|thumb|right|200px|Replika szkieletu ''Z. shqiperorum'' wystawiona w Brukseli. [http://www.dinodinosaurs.com/showthread.php?t=363] ]] | [[Plik:Z. shqiperorum.jpg|thumb|right|200px|Replika szkieletu ''Z. shqiperorum'' wystawiona w Brukseli. [http://www.dinodinosaurs.com/showthread.php?t=363] ]] | ||
| Linia 98: | Linia 108: | ||
Masa: ? kg | Masa: ? kg | ||
| − | Czas: późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]] | + | Czas: późna [[kreda]] (późny [[mastrycht]]) |
| − | Miejsce: [[Rumunia]]; nienazwana formacja, [[ | + | Miejsce: [[Rumunia]] - hrabstwo Alba; nienazwana formacja, formacja [[Densus Ciula]], formacja [[Sanpetru]] i ?formacja [[Jibou]] |
[[Holotyp]] ''Z. shqiperorum'' (BMNH R.4900) to lewa kość zębowa, kość krzyżowa, prawa kość łopatkowa i prawa łopatkowo-krucza, częściowa lewa? kość biodrowa(?), częściowa prawa kość biodrowa, prawa kość kulszowa i dystalna część lewej kości kulszowej oraz lewa kość udowa. | [[Holotyp]] ''Z. shqiperorum'' (BMNH R.4900) to lewa kość zębowa, kość krzyżowa, prawa kość łopatkowa i prawa łopatkowo-krucza, częściowa lewa? kość biodrowa(?), częściowa prawa kość biodrowa, prawa kość kulszowa i dystalna część lewej kości kulszowej oraz lewa kość udowa. | ||
| − | Uwaga – część lewej kości udowej, skatalogowana do [[holotyp]]u, jest za mała, aby mogła pochodzić od tego samego osobnika ( | + | Uwaga – część lewej kości udowej, skatalogowana do [[holotyp]]u, jest za mała, aby mogła pochodzić od tego samego osobnika (Weishampel i in., [[2003]]). |
Materiał przypisany: | Materiał przypisany: | ||
| Linia 110: | Linia 120: | ||
BMNH R.5491 – lewa k. zębowa; MCDRD 66 – prawa k. udowa; MCDRD 77 – dwie lewe kości kulszowe; MCDRD 208 i 234 – lewa k. udowa; MCDRD 418 – proksymalna część k. ramiennej; FGGUB R.1087-1133 i R.1355-1357 – częściowy pozaczaszkowy szkielet należący do młodocianego osobnika; FGGUB R.1640 – lewa k. zębowa. | BMNH R.5491 – lewa k. zębowa; MCDRD 66 – prawa k. udowa; MCDRD 77 – dwie lewe kości kulszowe; MCDRD 208 i 234 – lewa k. udowa; MCDRD 418 – proksymalna część k. ramiennej; FGGUB R.1087-1133 i R.1355-1357 – częściowy pozaczaszkowy szkielet należący do młodocianego osobnika; FGGUB R.1640 – lewa k. zębowa. | ||
| − | [[Codrea]] i [[Godefroit]] ([[2008]]) wstępnie przypisują do niego także kości z pokładów formacji Jibou. | + | [[Vlad Codrea|Codrea]] i [[Pascal Godefroit|Godefroit]] ([[2008]]) wstępnie przypisują do niego także kości z pokładów formacji [[Jibou]]. |
| − | [[Gatunek]] ten jest o połowę większy od typowego. Tak jak w przypadku ''Z. robustus'', niektóre jego osobniki (przynajmniej [[holotyp]]) spoczywał w skałach datowanych na późny [[mastrycht]] – [[paleocen]] (nienazwana formacja), lecz zapewne – tak jak ''Z. robustus'' – nie dożył ery kenozoicznej. | + | [[Gatunek]] ten jest prawdopodobnie o połowę większy od typowego. Tak jak w przypadku ''Z. robustus'', niektóre jego osobniki (przynajmniej [[holotyp]]) spoczywał w skałach datowanych na późny [[mastrycht]] – [[paleocen]] (nienazwana formacja), lecz zapewne – tak jak ''Z. robustus'' – nie dożył ery kenozoicznej. |
| − | + | ==''Zalmoxes'' sp.== | |
| − | O tym nienazwanym gatunku donoszą [[Sachs]] i [[Hornung]] ([[2006]]). Wg nich jest to dinozaur, który prawdopodobnie należy do [[rodzaj]]u ''Zalmoxes'', lecz nie wykazuje cech diagnostycznych na poziomie gatunkowym (stąd zapis sp.). Znany tylko z jednego szkieletu prawdopodobnie należącego do jednego, młodocianego osobnika. W przeciwieństwie do pozostałych gatunków pochodzi on z Austrii i jest datowany na wczesny [[kampan]] | + | O tym nienazwanym gatunku donoszą [[Sven Sachs|Sachs]] i [[Jahn Hornung|Hornung]] ([[2006]]). Wg nich jest to dinozaur, który prawdopodobnie należy do [[rodzaj]]u ''Zalmoxes'', lecz nie wykazuje cech diagnostycznych na poziomie gatunkowym (stąd zapis sp.). Znany tylko z jednego szkieletu prawdopodobnie należącego do jednego, młodocianego osobnika. W przeciwieństwie do pozostałych gatunków pochodzi on z Austrii i jest datowany na wczesny [[kampan]] - Grupa Gosau). |
| − | Problematycznym jest fakt, iż na jego materiał kopalny składa się prawa kość zębowa ([[lektotyp]] ''[[Iguanodon]]'' (= ''[[Mochlodon]]'') ''suessi''), zęby, fragmenty kości ciemieniowej i łopatkowej(?), kości kończyn: promieniowa, udowa, piszczelowa, 2 | + | Problematycznym jest fakt, iż na jego materiał kopalny składa się prawa kość zębowa ([[lektotyp]] ''[[Iguanodon]]'' (= ''[[Mochlodon]]'') ''suessi''), zęby, fragmenty kości ciemieniowej i łopatkowej(?), kości kończyn: promieniowa, udowa, piszczelowa, 2 [[kręg]]i (zagubione) i pazur kończyny przedniej, co może komplikować kwestię formalną związaną z mochlodontem. |
==Historia taksonomii== | ==Historia taksonomii== | ||
| − | Historia tego [[takson]]u sięga początku XX wieku. W [[1902]] roku [[Nopcsa]] odnalazł w Transylwanii ([[Rumunia]]) szczątki ornitopodów. Niektóre przypisał do ''[[Mochlodon]] suessi'', a dla części utworzył nowy [[gatunek]] – ''[[Mochlodon]] robustum''. Po 13 latach stwierdził, że ten [[gatunek]] reprezentuje tak naprawdę ''[[Rhabdodon]]'', więc przemianował go do tego [[rodzaj]]u. | + | Historia tego [[takson]]u sięga początku XX wieku. W [[1902]] roku [[Franz Nopcsa|Nopcsa]] odnalazł w Transylwanii ([[Rumunia]]) szczątki ornitopodów. Niektóre przypisał do ''[[Mochlodon]] suessi'', a dla części utworzył nowy [[gatunek]] – ''[[Mochlodon]] robustum''. Po 13 latach stwierdził, że ten [[gatunek]] reprezentuje tak naprawdę ''[[Rhabdodon]]'', więc przemianował go do tego [[rodzaj]]u. |
| − | Po niemal 100 latach okazało się, że ''R. robustus'' jest odmienny na poziomie [[rodzaj]]owym od typowego ''R. priscus'', więc konieczne było kolejne przeniesienie do innego [[rodzaj]]u. Naukowcy doszli do wniosku, że [[takson]] ten to nowy [[rodzaj]], więc utworzyli dla niego nową nazwę ''Zalmoxes''. Jakby tego było mało, wg autorów jego opisu ( | + | Po niemal 100 latach okazało się, że ''R. robustus'' jest odmienny na poziomie [[rodzaj]]owym od typowego ''R. priscus'', więc konieczne było kolejne przeniesienie do innego [[rodzaj]]u. Naukowcy doszli do wniosku, że [[takson]] ten to nowy [[rodzaj]], więc utworzyli dla niego nową nazwę ''Zalmoxes''. Jakby tego było mało, wg autorów jego opisu (Weishampel i in., [[2003]]) na materiał kopalny ''R. robustus'' składały się dwa, a nie jeden [[gatunek]]. Dla tego drugiego konieczne więc było, dla jego odróżnienia od typowego ''Z. robustus'', utworzenie nowego epitetu gatunkowego. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | Zalmoxes (alternatywna pisownia: Zalmoxis) był wg tradycji starożytnej Grecji niewolnikiem Pitagorasa, który po uwolnieniu udał się do Dacji (starożytna [[Rumunia]]). Tam został nauczycielem, uzdrowicielem i najwyższym kapłanem. Mieszkańcy Dacji uważali go za boga m.in. nieśmiertelności i świata podziemnego. Nazwa ta odnosi się do kraju, gdzie go odnaleziono oraz – w pewnym sensie – uratowanie ważności jednego gatunku ''[[Mochlodon]]'' (rozbitego na dwa nowe należące do jednego nowego [[rodzaj]]u), którego autorem jest | + | Zalmoxes (alternatywna pisownia: Zalmoxis) był wg tradycji starożytnej Grecji niewolnikiem Pitagorasa, który po uwolnieniu udał się do Dacji (starożytna [[Rumunia]]). Tam został nauczycielem, uzdrowicielem i najwyższym kapłanem. Mieszkańcy Dacji uważali go za boga m.in. nieśmiertelności i świata podziemnego. Nazwa ta odnosi się do kraju, gdzie go odnaleziono oraz – w pewnym sensie – uratowanie ważności jednego gatunku ''[[Mochlodon]]'' (rozbitego na dwa nowe należące do jednego nowego [[rodzaj]]u), którego autorem jest Nopcsa, co nijako ma czynić go nieśmiertelnym. |
Epitet gatunkowy gatunku typowego ''Z. robustus'' znaczy "solidny, mocny". Z kolei drugi człon nazwy drugiego gatunku (''Z. shqiperorum'') wywodzi się z ''Shqiperia'' – nazwy, którą Albańczycy określają swój kraj. Prawdopodobnie pochodzi ze słowa ''shqipe'' ("orzeł"); epitet ten został nadany ze względu na fascynację Nopcsy, jaką darzył kraj albański. | Epitet gatunkowy gatunku typowego ''Z. robustus'' znaczy "solidny, mocny". Z kolei drugi człon nazwy drugiego gatunku (''Z. shqiperorum'') wywodzi się z ''Shqiperia'' – nazwy, którą Albańczycy określają swój kraj. Prawdopodobnie pochodzi ze słowa ''shqipe'' ("orzeł"); epitet ten został nadany ze względu na fascynację Nopcsy, jaką darzył kraj albański. | ||
| Linia 132: | Linia 142: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! ''Zalmoxes'' | ! ''Zalmoxes'' | ||
| − | | [[Weishampel]], [[Jianu]], [[Csiki]] i [[Norman]], [[2003]] | + | | {{Kpt|[[David Weishampel|Weishampel]]}}, {{Kpt|[[Coralia-Maria Jianu|Jianu]]}}, {{Kpt|[[Zoltan Csiki|Csiki]]}} i {{Kpt|[[David Norman|Norman]]}}, [[2003]] |
|- | |- | ||
! ''Z. robustus'' | ! ''Z. robustus'' | ||
| − | | ([[Nopcsa]], [[1902]]) | + | | ({{Kpt|[[Franz Nopcsa|Nopcsa]]}}, [[1902]]) {{Kpt|Weishampel, Jianu, Csiki}} i {{Kpt|Norman}}, 2003 |
|- | |- | ||
| − | | = ''[[Mochlodon]] robustum'' | + | | = ''[[Mochlodon]] robustum'' (partim) |
| − | | | + | | {{Kpt|Nopcsa}}, 1902 |
|- | |- | ||
| − | | = ''[[Rhabdodon]] robustus'' | + | | = ''[[Rhabdodon]] robustus'' (partim) |
| − | | ( | + | | ({{Kpt|Nopcsa}}, 1902) {{Kpt|Nopcsa}}, [[1915]] |
|- | |- | ||
! ''Z. shqiperorum'' | ! ''Z. shqiperorum'' | ||
| − | | | + | | {{Kpt|Weishampel, Jianu, Csiki}} i {{Kpt|Norman}}, 2003 |
|- | |- | ||
| − | | = ''[[Mochlodon]] robustum'' | + | | = ''[[Mochlodon]] robustum'' (partim) |
| − | | | + | | {{Kpt|Nopcsa}}, 1902 |
|- | |- | ||
| − | | = ''[[Rhabdodon]] robustus'' | + | | = ''[[Rhabdodon]] robustus'' (partim) |
| − | | ( | + | | ({{Kpt|Nopcsa}}, 1902) {{Kpt|Nopcsa}}, 1915 |
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
<small> | <small> | ||
| + | Źródła naukowe: | ||
| + | |||
Benton, M.A., Csiki, Z., Grigorescu, D., Redelstorff, R., Sander, P.M., Stein, K. & Weishampel, D.B. (2010) Dinosaurs and the island rule: The dwarfed dinosaurs from Haţeg Island. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 293, 438–454 | Benton, M.A., Csiki, Z., Grigorescu, D., Redelstorff, R., Sander, P.M., Stein, K. & Weishampel, D.B. (2010) Dinosaurs and the island rule: The dwarfed dinosaurs from Haţeg Island. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 293, 438–454 | ||
| Linia 164: | Linia 176: | ||
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press | Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press | ||
| + | |||
| + | Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012) Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary. PLoS ONE 7(9): e44318. doi:10.1371/journal.pone.0044318 | ||
Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003 | Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003 | ||
Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003) "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123 | Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003) "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123 | ||
| + | |||
| + | Inne: | ||
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford | Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford | ||
Wersja z 13:18, 29 paź 2012
Hasło do poprawy - przynajmniej Godefroit i in 2009, paleoekologia - do rozwinięcia
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Maciej Ziegler |
| Zalmoxes (zalmokses) | |
|---|---|
| Długość: | 3-4,5 m |
| Masa: | 350(?) - ? kg |
| Miejsce występowania: | Rumunia - Transylwania
(formacja Sanpetru, formacja Densus Ciula, ?formacja Jibou i nienazwana formacja - Basen Hateg) (grupa Gosau) |
| Czas występowania | późna kreda (późny mastrycht) |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa Zalmoxes. Autor: Mariana Ruiz Villarreal. [3] | |
| Mapa znalezisk Z. robustus i Z. shqiperorum: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Zalmoxes to rodzaj późnokredowego ornitopoda z terenów obecnej Europy. Znany jest z ponad 24 stanowisk badawczych zlokalizowanych w pokładach Basenu Hateg (późny mastrycht). Rodzaj ten został utworzony z gatunku Rhabdodon robustus (poprzednio Mochlodon robustum), który został podzielony na dwa gatunki zalmoksesa. Formalnie dokonali tego Weishampel i jego współpracownicy w 2003 roku. Wg analizy Ösiego i in. (2012) Zalmoxes jest taksonem siostrzanym względem Mochlodon.
Zalmoxes, tak jak inne dinozaury z Basenu Hateg - Magyarosaurus i Telmatosaurus - mógł być skarłowaciałą formą. Cały teren Basenu Hateg miał być izolowaną wyspą (tzw. "Wyspą Hateg"), przez co gatunki tam zamieszkujące musiały zmniejszyć swe rozmiary, aby przetrwać.
Gatunki zalmoksesa
Z. robustus
Długość: 3 m
Masa: 350 kg (?)
Czas: późna kreda (późny mastrycht)
Miejsce: Rumunia - hrabstwo Hunedoara; formacja Sanpetru, formacja Densus Ciula i nienazwana formacja
Materiał kopalny
Holotyp Z. robustus (BMNH R.3392) to prawa kość zębowa.
Materiał przypisany:
Składa się na niego wiele osobników, z których można utworzyć niemal kompletny szkielet. Brakuje jedynie kości śródręcza i paliczków dłoni(?). Słabiej od reszty szkieletu zachowane są również kości stopy, jak np. skoku i śródstopia.
Z. robustus to gatunek typowy rodzaju Zalmoxes. Weishampel i in. (2003) zachowali (po poprzedniej małej korekcie) pierwotny epitet gatunkowy. Jest datowany na późny mastrycht, lecz co ciekawe, niektóre pokłady skalne, z których go wydobyto są datowane na paleocen.
Z. shqiperorum
Długość: ok. 4-4,5 m
Masa: ? kg
Czas: późna kreda (późny mastrycht)
Miejsce: Rumunia - hrabstwo Alba; nienazwana formacja, formacja Densus Ciula, formacja Sanpetru i ?formacja Jibou
Holotyp Z. shqiperorum (BMNH R.4900) to lewa kość zębowa, kość krzyżowa, prawa kość łopatkowa i prawa łopatkowo-krucza, częściowa lewa? kość biodrowa(?), częściowa prawa kość biodrowa, prawa kość kulszowa i dystalna część lewej kości kulszowej oraz lewa kość udowa.
Uwaga – część lewej kości udowej, skatalogowana do holotypu, jest za mała, aby mogła pochodzić od tego samego osobnika (Weishampel i in., 2003).
Materiał przypisany:
BMNH R.5491 – lewa k. zębowa; MCDRD 66 – prawa k. udowa; MCDRD 77 – dwie lewe kości kulszowe; MCDRD 208 i 234 – lewa k. udowa; MCDRD 418 – proksymalna część k. ramiennej; FGGUB R.1087-1133 i R.1355-1357 – częściowy pozaczaszkowy szkielet należący do młodocianego osobnika; FGGUB R.1640 – lewa k. zębowa.
Codrea i Godefroit (2008) wstępnie przypisują do niego także kości z pokładów formacji Jibou.
Gatunek ten jest prawdopodobnie o połowę większy od typowego. Tak jak w przypadku Z. robustus, niektóre jego osobniki (przynajmniej holotyp) spoczywał w skałach datowanych na późny mastrycht – paleocen (nienazwana formacja), lecz zapewne – tak jak Z. robustus – nie dożył ery kenozoicznej.
Zalmoxes sp.
O tym nienazwanym gatunku donoszą Sachs i Hornung (2006). Wg nich jest to dinozaur, który prawdopodobnie należy do rodzaju Zalmoxes, lecz nie wykazuje cech diagnostycznych na poziomie gatunkowym (stąd zapis sp.). Znany tylko z jednego szkieletu prawdopodobnie należącego do jednego, młodocianego osobnika. W przeciwieństwie do pozostałych gatunków pochodzi on z Austrii i jest datowany na wczesny kampan - Grupa Gosau).
Problematycznym jest fakt, iż na jego materiał kopalny składa się prawa kość zębowa (lektotyp Iguanodon (= Mochlodon) suessi), zęby, fragmenty kości ciemieniowej i łopatkowej(?), kości kończyn: promieniowa, udowa, piszczelowa, 2 kręgi (zagubione) i pazur kończyny przedniej, co może komplikować kwestię formalną związaną z mochlodontem.
Historia taksonomii
Historia tego taksonu sięga początku XX wieku. W 1902 roku Nopcsa odnalazł w Transylwanii (Rumunia) szczątki ornitopodów. Niektóre przypisał do Mochlodon suessi, a dla części utworzył nowy gatunek – Mochlodon robustum. Po 13 latach stwierdził, że ten gatunek reprezentuje tak naprawdę Rhabdodon, więc przemianował go do tego rodzaju.
Po niemal 100 latach okazało się, że R. robustus jest odmienny na poziomie rodzajowym od typowego R. priscus, więc konieczne było kolejne przeniesienie do innego rodzaju. Naukowcy doszli do wniosku, że takson ten to nowy rodzaj, więc utworzyli dla niego nową nazwę Zalmoxes. Jakby tego było mało, wg autorów jego opisu (Weishampel i in., 2003) na materiał kopalny R. robustus składały się dwa, a nie jeden gatunek. Dla tego drugiego konieczne więc było, dla jego odróżnienia od typowego Z. robustus, utworzenie nowego epitetu gatunkowego.
Etymologia
Zalmoxes (alternatywna pisownia: Zalmoxis) był wg tradycji starożytnej Grecji niewolnikiem Pitagorasa, który po uwolnieniu udał się do Dacji (starożytna Rumunia). Tam został nauczycielem, uzdrowicielem i najwyższym kapłanem. Mieszkańcy Dacji uważali go za boga m.in. nieśmiertelności i świata podziemnego. Nazwa ta odnosi się do kraju, gdzie go odnaleziono oraz – w pewnym sensie – uratowanie ważności jednego gatunku Mochlodon (rozbitego na dwa nowe należące do jednego nowego rodzaju), którego autorem jest Nopcsa, co nijako ma czynić go nieśmiertelnym.
Epitet gatunkowy gatunku typowego Z. robustus znaczy "solidny, mocny". Z kolei drugi człon nazwy drugiego gatunku (Z. shqiperorum) wywodzi się z Shqiperia – nazwy, którą Albańczycy określają swój kraj. Prawdopodobnie pochodzi ze słowa shqipe ("orzeł"); epitet ten został nadany ze względu na fascynację Nopcsy, jaką darzył kraj albański.
Spis gatunków
| Zalmoxes | Weishampel, Jianu, Csiki i Norman, 2003 |
|---|---|
| Z. robustus | (Nopcsa, 1902) Weishampel, Jianu, Csiki i Norman, 2003 |
| = Mochlodon robustum (partim) | Nopcsa, 1902 |
| = Rhabdodon robustus (partim) | (Nopcsa, 1902) Nopcsa, 1915 |
| Z. shqiperorum | Weishampel, Jianu, Csiki i Norman, 2003 |
| = Mochlodon robustum (partim) | Nopcsa, 1902 |
| = Rhabdodon robustus (partim) | (Nopcsa, 1902) Nopcsa, 1915 |
Bibliografia
Źródła naukowe:
Benton, M.A., Csiki, Z., Grigorescu, D., Redelstorff, R., Sander, P.M., Stein, K. & Weishampel, D.B. (2010) Dinosaurs and the island rule: The dwarfed dinosaurs from Haţeg Island. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 293, 438–454
Codrea, V.A. & Godefroit, P. (2008) New Late Cretaceous dinosaur findings from northwestern Transylvania (Romania). Comptes Rendus Palevol, Volume 7, Issue 5, Pages 289-295
Codrea, V.A, Vremir, M., Jipa, C., Godefroit, P., Csiki, Z., Smith, T. & Fărcaş C. (2010) More than just Nopcsa's Transylvanian dinosaurs: A look outside the Haţeg Basin. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 293, 391–405
Godefroit, P., Codrea, V. & Weishampel, D.B. (2009) Osteology of Zalmoxes shqiperorum (Dinosauria, Ornithopoda), based on new specimens from the Upper Cretaceous of Nalat-Vad (Romania). Geodiversitas 31 (3) : 525-553
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012) Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary. PLoS ONE 7(9): e44318. doi:10.1371/journal.pone.0044318
Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003
Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003) "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123
Inne:
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
![[3]](http://en.wikipedia.org/wiki/File:Zalmoxes_dinosaur.png){kind=link}