Lutungutali

Autor:	Korekta:
Mateusz Tałanda	Maciej Ziegler

---

Lutungutali (lutungutali)
Długość:	3 m
Miejsce występowania:	Zambia (górna część formacji Ntawere)
Czas występowania	ok. 230 Ma późny trias (karnik)
Systematyka	Diapsida Archosauria Dinosauromorpha Dinosauriformes Silesauridae
Rekonstrukcja asilizaura. Podobnie mógł wyglądać lutungali. Autor: "Smokeybjb" [1]
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Ewioska Sitwe, Zambia\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"wioska Sitwe, Zambia\n","link":"","lat":-10.800000000000000710542735760100185871124267578125,"lon":33.2000000000000028421709430404007434844970703125,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Lutungutali sitwensis to gatunek wczesnego silezauryda, który żył na terenach dzisiejszej Zambii (Afryka) około 230 milionów lat temu. Nazwa rodzajowa pochodzi z języka bemba. Oznacza "wysokie biodro" lub "wysoką miednicę" w nawiązaniu cechy tego zwierzęcia. Natomiast nazwa gatunkowa odnosi się do wioski Sitwe, w pobliżu której znaleziono szczątki L. sitwensis.

Budowa

Holotyp Lutungutali to niekompletna miednica i cztery przednie kręgi ogonowe. W 2011 znaleziono kości przynajmniej ośmiu innych osobników, ale oczekują one na pełną preparację i opis. Miednica ma dwa kręgi. Wyrostek przedpanewkowy kości biodrowej jest krótki i masywny. Znajduje się jeszcze nad głęboką panewką biodrową tego gada. Wyrostek zapanewkowy jest znacznie dłuższy, ale mniej masywny. Na jego bocznej powierzchni widać brevis fossa (patrz pierwszy rysunek po prawej). Jest ona płytsza niż u silezaura. Jej pozycja jest podobna jak u większości silezaurydów i części dinozaurów. Jednak uznane jest to za konwergencję do dinozaurów, gdyż asilizaur ma ją inaczej położoną. Kości łonowe są spłaszczone przednio-tylnie (druga figura po prawej). Tworzyły w ten sposób od przodu szeroką powierzchnię jak u silezaura i sacizaura. Inaczej było u eucelofyza i asilizaura, gdzie kości łonowe mają patykowaty kształt.

Rysunek miednicy L. sitwensis w widoku z boku. Pre - wyrostek przedpanewkowy, post - wyrostek zapanewkowy, bf - brevis fossa. Skala 2 cm (z Peecook i in., 2013).

Końcówki kości łonowych L. sitwensis oraz ich przekrój. Skala 2 cm (z Peecook i in., 2013).

W 2018 roku doniesiono o znalezieniu w tych samych warstwach kości strzałkowej, szczękowej, kości łonowych, udowych, skokowych, piętowych, dalszych kości stępu, kości śródstopia i setkach innych, jeszcze nie oczyszczonych ze skały. Wszystkie one należały prawdopodobnie do Lutungutali. Największe kości mogły należeć do osobników mierzących nawet 3 metry długości.

Pozycja filogenetyczna

Na przynależność do silezaurydów wskazuje prosta brzuszna krawędź panewki na kości biodrowej oraz brak antykrętarza w samej panewce. Analiza filogenetyczna wskazuje na większe podobieństwo Lutungutali do zaawansowanych silezaurydów niż do asilizaura, ale na określenie dokładnej pozycji filogenetycznej nie pozwala brak większej ilości informacji.

Paleobiologia i środowisko życia

Niewiele wiemy o budowie, a więc i o trybie życia Lutungutali. Wyraźne przyczepy mięśni na miednicy sugerują, że kończyny tylne były silne. Być może gad ten był wszystkożerny lub owadożerny jak jego krewniacy i poruszał się na czterech kończynach. Osady formacji Ntawere powstały prawdopodobnie w półsuchym klimacie. Tu i ówdzie występowały mniej lub bardziej trwałe rzeki i jeziora. Żyły w nich ryby, płazy (temnospondyle) (m. in. Batrachosuchus i Cherininia) oraz małże Unio karrooensis. Głównymi roślinożercami były dwa gatunki dicynodontów z rodzaju Sangusaurus i Zambiasaurus. Cynodonty reprezentował Luangwa drysdalli i Cricodon metabolus. Lutungutali nie był tam jedynym archozaurem, ale jego krewniacy są słabo poznani w formacji Ntawere.

Kontrowersje

Odkrywcy Lutungutali twierdzili, że zwierzę to pochodzi z początku środkowego triasu, a więc liczy nawet 245 milionów lat. Było to jednak oparte wyłącznie na podobieństwie zespołu kręgowców formacji Ntawere do innych, które uważano za typowo środkowotriasowe. Brakowało jednak dokładniejszych badań, które by to potwierdzały. Badania radiometryczne przeprowadzone na skałach z Argentyny, które miały podobny zespół zwierząt, ujawniły znacznie młodszy wiek tych zwierząt. Prawdopodobnie zespół z górnej części Ntawere, do którego należy Lutungutali, ma niewiele więcej niż 230 milionów lat.

Większe kontrowersje dotyczą jednak samego Lutungutali. Jego jedyna rzekomo wyjątkowa cecha (autapomorfia), czyli wysokość talerza biodrowego jest bardzo zmienna w obrębie gatunku, co pokazują różne osobniki silezaurów (Piechowski i in., 2014). Co więcej kość biodrowa silezaura została źle zmierzona przez odkrywców Lutungutali. Zmierzyli ją w miejscu, gdzie jest ułamana, przez co doszli do błędnego wniosku, że silezaur miał niższą kość biodrową. W rzeczywistości talerze biodrowe silezaura osiągały znacznie większe wartości. Kształt talerza biodrowego i brevis fossa, które występują w diagnozie, też wykazują dużą zmienność w obrębie gatunku. Dlatego L. sitwensis nie jest prawdopodobnie ważnym taksonem (nomen dubium).

Spis gatunków

Lutungutali	Peecook, Sidor, Nesbitt, Smith, Steyer i Angielczyk, 2013	nomen dubium
Lutungutali sitwensis	Peecook, Sidor, Nesbitt, Smith, Steyer i Angielczyk, 2013	nomen dubium

Literatura

Peecook, B.R., Sidor, C.A., Nesbitt, S.J., Smith, R.M.H., Steyer, J.S., Angielczyk, K.D. 2013. A new silesaurid from the upper Ntawere Formation of Zambia (Middle Triassic) demonstrates the rapid diversification of Silesauridae (Avemetatarsalia, Dinosauriformes). Journal of Vertebrate Paleontology, t. 33, nr 5, str. 1127-1137. [2]

Peecook, B.R., Steyer, J.S., Tabor, N.J., Smith, R.M.H. 2018. Updated geology and vertebrate paleontology of the Triassic Ntawere Formation of northeastern Zambia, with special emphasis on the archosauromorphs. Journal of Vertebrate Paleontology, t. 37, nr 6 (dodatek), str. 8–38. [3]

Piechowski, R., Niedźwiedzki, G., Tałanda, M. 2018. Unexpected bird-like features and high intraspecific variation in the braincase of the Triassic relative of dinosaurs. Historical Biology, w druku. [4]

Piechowski, R., Tałanda M., Dzik, J. 2014. Skeletal variation and ontogeny of the Late Triassic Dinosauriform Silesaurus opolensis. Journal of Vertebrate Paleontology, t. 34, nr 6, str. 1383-1393. doi:10.1080/02724634.2014.873045