Ampelosaurus

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Ampelosaurus (ampelozaur)
Długość:	15-16 m
Masa:	2,5-8 t
Miejsce występowania:	Francja – department Aude (formacja Marnes Rouges Inférieures)
Czas występowania	ok. 75-69 Ma późna kreda (późny kampan - wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropoda Eusauropoda Neosauropoda Macronaria Titanosauriformes Somphospondyli Titanosauria Lithostrotia ?Saltasauridae / Nemegtosauridae ?Opisthocoelicaudinae
Rekonstrukcja. Autor: ДиБгд. [6].

Wstęp

Ampelosaurus to rodzaj zauropoda z późnej kredy z terenu dzisiejszej Francji. W porównaniu do dzisiejszych zwierząt wydaje się ogromny, w rzeczywistości był to jednak stosunkowo niewielki zauropod. Od roku 1989 znaleziono ponad 500 kości tego zwierzęcia, co sprawia, że jest to jeden z lepiej poznanych europejskich przedstawicieli tej grupy dinozaurów.

Etymologia

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Jens Lallensack. [1].

Nazwa Ampelosaurus pochodzi od greckiego słowa ampelous, oznaczającego „winnica”, oraz sauros („gad”, „jaszczur”). Nawiązuje ona do faktu, że niedaleko miejsca znalezienia szczątków ampelozaura znajduje się winnica Blanquette de Limoux. Epitet gatunkowy atacis wywodzi się od rzeki Atax.

Materiał kopalny

Holotyp (MDE-C-3-247) to trzy kręgi grzbietowe.

Jak już wspomniano, odkryto ponad 500 kości ampelozaura, które pozwalają na odtworzenie większości szkieletu. Znane są fragmenty czaszki (m.in. puszka mózgowa, zęby i częściowa żuchwa), po kilka kręgów szyjnych, grzbietowych i krzyżowych oraz co najmniej dwadzieścia kręgów ogonowych, łopatki, kości krucze, kości kończyn przednich i tylnych, kości miednicy i osteodermy. Le Loeuff (2005) wspomina o dalszych szczątkach, w tym pierwszym artykułowanym szkielecie Ampelosaurus, jednak nie zostały one jeszcze wypreparowane, ani tym bardziej opisane.

Historia odkryć i badań

Skamieniała osteoderma zmpelozaura. Autor zdjęcia: Jens Lallensack. [2].

Pierwsze szczątki ampelozaura odkryto w 1989 r. Sześć lat później został on oficjalnie nazwany i skrótowo opisany Jean Le Loeufa. Ten sam autor w 2005 r. dokonał pełniejszego opisu znanych wówczas szczątków. W kolejnych latach prowadzono m.in. badania histologiczne kości ampelozaura (Klein i in., 2012). W 2013 r. Knoll i współpracownicy opisali puszkę mózgową Ampelosaurus sp.

Budowa

Czaszka ampelozaura przypominała czaszki innych tytanozaurów, jak Antarctosaurus wichmannianus. Charakteryzowała się wąskim oknem nadskroniowym i grubymi kośćmi ciemieniowymi, tworzącymi wyraźne wzniesienie i silny grzebień karkowy. Zachowany ząb mierzył 21 mm długości i 6 mm szerokości, a swoim kształtem przypominał liść wierzby (Le Loeuff, 1995). Przednie kręgi szyjne miały wydłużone trzony, a centra tylnych były znacznie krótsze. Wszystkie były opistoceliczne (wklęsłe z tyłu), podobnie jak kręgi grzbietowe. Te drugie charakteryzowały się wyraźnymi pleurocelami (bocznymi otworami pneumatycznymi). Podobnie jak w przypadku kręgów szyjnych różniły się długością w zależności od położenia – przednie były znacznie krótsze od tych znajdujących się bliżej miednicy. Kręgi ogonowe cechowały się coraz niższymi i proporcjonalnie dłuższymi trzonami w miarę zbliżania się do końca ogona. Kość ramienna była masywna i miała bardzo silnie rozszerzone końce. W przeciwieństwie do niej, kość łokciowa odznaczała się raczej smukłą budową. Kości udowe ampelozaura są jednymi z jego najczęściej spotykanych szczątków, ale nie wyróżniają się żadnymi szczególnymi cechami. Były one przednio-bocznie spłaszczone (Le Loeuff, 2005). Największa znana kość udowa mierzyła ok. 110 cm (Klein i in., 2012). Znaleziono również osteodermy pokrywające ciało omawianego zauropoda. Były one zróżnicowane pod względem kształtów – miały postać kolców, płytek i bulwiastych tarcz (Le Loeuff, 1995).

Fragmenty czaszki. Autor zdjęcia: Ghedoghedo. [3].

Tempo wzrostu

W 2012 r. Klein i in. przeprowadzili badania histologiczne kości ampelozaura. Okazało się, że rósł on podobnie do bardziej bazalnych zauropodów, choć wolniej, o czym świadczy dobrze zorganizowana struktura kości przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. Po tym punkcie ontogenezy mikrostruktura kości ampelozaura różni się już znacznie od bardziej bazalnych zauropodów. Brak jest wyraźnych śladów wzrostu, co oznacza, że był on powolny i nieprzerwany. Okres wzrostu po osiągnięciu dojrzałości płciowej wydaje się być skrócony.

?A. sp.

Kości ampelozaura przechowywane w muzeum we Francji. Autor zdjęcia: Jens Lallensack. [4].

W 2013 r. Knoll i in. opisali puszkę mózgową tytanozaura (MCCM-HUE-8741). Przypominała ona analogiczny region czaszki Ampelosaurus atacis, jednak różniła się kilkoma cechami, takimi jak m.in. większy stopień grzbietowo-brzusznego spłaszczenia. Dlatego została ona opisana jako Ampelosaurus sp. Dobry stopień zachowania skamieniałości umożliwił badania za pomocą tomografii komputerowej. Chociaż tytanozaury były zaawansowanymi przedstawicielami zauropodów, to poziom organizacji paleoneurologicznej był w ich przypadku bardzo niski. Ampelosaurus sp wykazywał m.in. zredukowaną morfologię błędnika w porównaniu z bardziej prymitywnym ewolucyjnie żyrafatytanem. Wg Knolla i współpracowników wynikało to prawdopodobnie ze zredukowanego zakresu ruchów głowy.

Paleoekologia

Porównanie wielkości ampelozaura i człowieka. Autor: IJReid. [5].

W osadach formacji Marnes Rouges Inférieures, oprócz ampelozaura, znaleziono również szczątki jego krewniaka Lirainosaurus i ornitopoda Rhabdodon, a także krokodylomorfów, żółwi, pterozaurów i prymitywnych ptaków. Nie odnaleziono jak dotąd większych teropodów, które mogłyby być głównymi wrogami Ampelosaurus. Znane są natomiast zęby bliżej nieokreślonego dromeozauryda (Le Loeuff, 2005).

Spis gatunków

Ampelosaurus	Jean Le Loeuff, 1995
A. atacis	Jean Le Loeuff, 1995

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Klein, N., Sander, P. M., Stein, K., Le Loeuff, J., Carballido, J. L., Buffetaut, E. (2012). "Modified Laminar Bone in Ampelosaurus atacis and Other Titanosaurs (Sauropoda): Implications for Life History and Physiology". PLoS ONE. 7 (5): e36907 doi:10.1371/journal.pone.0036907.

Knoll, F., Ridgely, R. C., Ortega, F., Sanz, J. L., Witmer, L. M. (2013). "Neurocranial Osteology and Neuroanatomy of a Late Cretaceous Titanosaurian Sauropod from Spain (Ampelosaurus sp.)". PLoS ONE. 8 (1): e54991. doi:10.1371/journal.pone.0054991.

Le Loeuff, J. (1995). "Ampelosaurus atacis (nov. gen., nov. sp.), un nouveau Titanosauridae (Dinosauria, Sauropoda) du Crétacé supérieur de la Haute Vallée de l'Aude (France)".Comptes Rendus de l'Académie des Sciences. IIa. 321: 693–699.

Le Loeuff, J. (2005). "Osteology of Ampelosaurus atacis (Titanosauria) from Southern France": W: Tidwell, V. & Carpenter, K., eds. (2005). Thunder-Lizards: The Sauropodomorph Dinosaurs. Bloomington: Indiana University Press. 115–137

Paul, G.S. (2010). “The Princeton Field Guide to Dinosaurs”. Princeton University Press, 207.