Ubirajara

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Maciej Ziegler, Piotr Bajdek, Paweł Konarzewski

---

"Ubirajara" ("ubirajara")
Długość	ok. 1-1,4 m
Dieta	mięsożerny
Miejsce	Brazylia, stan Ceara (formacja Crato, ogniwo Nova Olinda)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 121,4-113 Ma wczesna kreda (apt)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Coelurosauria Compsognathidae
Rekonstrukcja. Autor: Luxquine [2]

Wstęp

"Ubirajara" to nieważny rodzaj niewielkiego, lekko zbudowanego teropoda z rodziny Compsognathidae, który żył we wczesnej kredzie na terenie dzisiejszej Brazylii. Zachowały się u niego odciski prymitywnych piór, które na grzbiecie zwierzęcia tworzyły niezwykłe, widowiskowe struktury.

Nieważność taksonu

Pierwsza wersja artykułu opisująca "Ubirajara" pojawiła się na łamach czasopisma Cretaceous Research 13 grudnia 2020 roku, jednak po 10 dniach został ona tymczasowo wycofana ze względów etycznych. Jak się okazało skamieniałości należące do "Ubirajara" zostały najprawdopodobniej nielegalnie wywiezione z Brazylii do Niemiec w 1995 roku (Cisneros i in., 2022). Publikacja została całkowicie usunięta z czasopisma we wrześniu 2021 roku. Niemcy pod wpływem protestów brazylijskiego społeczeństwa zgodziły się na powrót szczątków dinozaura do rodzimego kraju. Nazwa "Ubirajara jubatus" wraz z zapisami znajdującymi się w publikacji zostały usunięte z Zoobanku 18 listopada 2022 roku i jest niedostępna, bez znaczenia nomenklaturowego (Caento i in., 2023). Po ponad dwuletnich negocjacjach okaz typowy dinozaura powróci do Brazylii w czerwcu 2023 roku (Rodrigues, 2023).

Materiał kopalny

Rekonstrukcja szkieletu "Ubirajara". Na biało zaznaczone odnalezione kości. Autor: Maurissauro[1]

Holotyp (SMNK PAL 29241) to niekompletny, częściowo artykułowany szkielet pozaczaszkowy, obejmujący większość kręgów szyjnych, kręgi grzbietowe, kość krzyżową, żebra, gastralia, obręcz barkową i kończynę przednią z niemal kompletną dłonią.

Budowa i paleobiologia

"Ubirajara" była małym i lekko zbudowanym teropodem. Żebra szyjne były wyjątkowo długie i cienkie. Kręgi grzbietowe nie miały pleuroceli (bocznych otworów pneumatycznych). Inne cechy charakterystyczne dotyczyły m.in. budowy kończyn przednich. Kość ramienna była o 25% dłuższa od łopatki, podczas gdy u innych kompsognatydów proporcje te były odwrotne, lub obie kości miały równą długość.

Najbardziej niezwykłą cechą "Ubirajara" było upierzenie. Na szyi było ono stosunkowo krótkie, po czym zwiększało swoją wysokość na grzbiecie, tworząc rodzaj grzywy. Jeszcze bardziej niezwykłe były struktury wyrastające prawdopodobnie znad barków zwierzęcia - z każdej strony "Ubirajara" miała parę długich na ok. 15 cm piór przypominających wstążki. U żadnego innego nieptasiego dinozaura nie znaleziono podobnych struktur, przypominają one za to ozdoby samców współczesnego indonezyjskiego ptaka – flagowca (Semioptera wallacii). Zapewne "Ubirajara" również wykorzystywała swoje unikatowe opierzenie do wabienia partnerów. Szkielet tego interesującego teropoda został poznany tylko częściowo, dlatego bardzo prawdopodobne jest, że miał on jeszcze więcej ciekawych ozdób.

Interpretacja omawianych wyżej struktur jako piór budzi jednak wątpliwości, ponieważ nie przeprowadzono solidnej analizy tafonomicznej znaleziska (Bajdek, online).

Etymologia

Nazwa "Ubirajara" w języku tupi oznacza „władca włóczni”, w nawiązaniu do charakterystycznego opierzenia na grzbiecie. Epitet gatunkowy "jubatus" pochodzi z łaciny i znaczy „grzywiasty” lub „grzebieniasty”.

Spis gatunków

"Ubirajara"	Smyth, Martill, Frey, Rivera-Sylva i Lenz, 2020	nomen nudum
"U. jubatus"	Smyth, Martill, Frey, Rivera-Sylva i Lenz, 2020	nomen nudum

Bibliografia

Bajdek, P. (2020 online). [3].

Caento, J.M.V., Delcourt, R., Ponciano, O. (2023). "A taxon with no name:"Ubirajara jubatus" (Saurischia: Compsognathidae) is an unavailable name and has no nomenclatural relevance". Zootaxa, 5254(3), 443-446. doi:10.11646/zootaxa.5254.3.10

Cisneros, J. C., Ghilardi, A. M., Raja, N. B., & Stewens, P. P. (2022). "The moral and legal imperative to return illegally exported fossils". Nature Ecology & Evolution, 6(1), 2-3. [4]

Rodrigues, M. (2023). "Prized dinosaur fossil will finally be returned to Brazil". Nature. doi:10.1038/d41586-023-01603-y

Smyth, R.S.H., Martill, D.M., Frey, E., Rivera-Silva, H.E. & Lenz, N. (2020). "A maned theropod dinosaur from Brazil with elaborate integumentary structures". Cretaceous Research. doi:10.1016/j.cretres.2020.104686.