Pebbly Arkose

Autor:

Michał Siedlecki

---

Formacja Pebbly Arkose
Wiek	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 235 - 209,5 ± 4.5 Ma (późny trias - karnik - późny noryk)
Miejsce	Zimbabwe - Mashonaland centralny i zachodni Botswana, Zambia
Podjednostki	?
Leży pod	formacja Forest Sandstone
Leży nad	formacje Escarpment i Angwa Sandstone
Miąższość	1500 - 2000 m (w basenie sedymentacyjnym środkowe Zambezi 79-137 m)
Klimat	ciepły, suchy
Litologia	dominuje arkoza (rodzaj piaskowca)
Osłonięcia formacji Pebbly Arkose.
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eog\u00f3lna lokalizacja formacji,\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"og\u00f3lna lokalizacja formacji,\n","link":"","lat":-16.199999999999999289457264239899814128875732421875,"lon":30.300000000000000710542735760100185871124267578125,"icon":""}],"imageoverlays":null} }

Wstęp

Formacja Pebbly Arkose znajduje się na terenie trzech afrykańskich państw : Zimbabwe, Zambii oraz Botswany. Jej skały pochodzą z pierwszej połowy epoki późnego triasu.

Geologia

Formacja ta znajduje się na terenie basenów sedymentacyjnych Cabora Bassa i Środkowe Zambezi. Należy do grupy Górne Karoo. Jej górne warstwy niekomfortowo znajdują się pod wczesnojurajską formacją Forest Sandstone, zaś najniższe warstwy ulokowane są nad formacjami Angwa Sandstone i Escarpment , których skały pochodzą z końca epoki środkowego triasu. Zbudowana jest z arkozy (odmiany piaskowca), od której wzięła się nazwa formacji.

Wiek formacji Pebbly Arkose jest niestety słabo poznany, lecz zazwyczaj szacuje się go na karnik - noryk. Wg Sciscio i jej współpracowników (2020) maksymalny wiek depozycji skał osadowych tej formacji należących do basenu sedymentacyjnego Środkowe Zambezi to ok. 209,5 Ma. Wiadomo jednak, że w części stanowisk wiek tej formacji sięga aż późnego karniku (Griffin i in., 2022).

Historia badań

Formacja ta znana jest już od XX wieku. Pierwsze skamieniałości zostały odkryte w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, lecz formacja ta pozostawała słabo poznana. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku oraz na początku XXI wieku paleontolodzy zaczęli ponownie dokonywać nowych odkryć. Zdaje się, że dopiero poznajemy bogactwo fauny żyjącej na terenie tej formacji (komentarz własny).

Fauna

Fauna z formacji Pebbly Arkose jest jeszcze uboga i słabo poznana, ale z dotychczasowych ustaleń można wysnuć wniosek, że była podobna do tej z południowoamerykańskich formacji z Brazylii (Santa Maria) i Argentyny (Ischigualasto), ponieważ na jej terenie odnaleziono szczątki synapsydów, rynchozaurów, aetozaurów oraz wczesnych dinozaurów.

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Stanowisko	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Mbiresaurus raathi	?	NHMZ 2222 (holotyp) - niekompletna czaszka i częściowy szkielet pozaczaszkowy oraz NHMZ 2547 - fragmentaryczny szkielet	Jeden z najwcześniejszych zauropodomorfów. Materiał przypisany jest większy od holotypu o ok. 15%.
Musankwa sanyatiensis	Spurwing East Palaeosol	NHMZ 2521 - częściowa prawa kończyna tylna	Prawdopodobnie najpierwotniejszy znany przedstawiciel Massopoda. Początkowo został znany za przedstawiciela Archosauriformes.
Niezidentyfikowany zauropodomorf	Dande	fragmentaryczna kość udowa	Takson niediagnostyczny, znaleziony w stanowisku rynchozaurów w Dande.
Nienazwany zauropodomorf	Nyanzirau	Częściowy szkielet obejmujący kilka zębów,, kręgi grzbietowe i ogonowe, k. biodrowa, pierwszy paliczek pierwszego palca kończyny przedniej, paliczek pazura kończyny przedniej, częściowa kość udowa i częściowe kości długie.	Być może nowy takson (o ile diagnostyczny).
Niezidentyfikowany zauropodomorf	Dock	NHMZ 2519 - kość skokowa	Takson niediagnostyczny.
Niezidentyfikowany ?zauropodomorf	Dock	NHMZ 2456 - bliższa część lewej kości piszczelowej	Takson niediagnostyczny.
Niezidentyfikowany ?zauropodomorf	Dock	NHMZ 2455 - kilka kości "ręki" w tym artykułowane częściowe paliczki oraz dalszy koniec przedostatniego paliczka z bliższym końcem paliczka pazura	Takson niediagnostyczny.
Niezidentyfikowany ?teropod	Dock	NHMZ 2518 - paliczek kończyny przedniej	Takson niediagnostyczny.
Nienazwany herrerazauryd	Dande	kość krucza	Prawdopodobnie nowy takson (o ile diagnostyczny).
Niezidentyfikowany dinozaur gadziomiedniczny	Elephant Point	NHMZ 2145 - bliższy i dalszy kręg grzbietowy	Takson niediagnostyczny.
Niezidentyfikowany ?dinozaur	Gordon’s Bay	niezidentyfikowana kość kończyny	Takson niediagnostyczny, być może nie dinozaur.
Niezidentyfikowany ?dinozaur	Wyspa Spurwing	NHMZ QG 143/NHMZ 11634) - fragment kości kończyny, dwa trzony kręgów ogonowych, dwa trzony niezidentyfikowanych kręgów, paliczek kończyny przedniej, paliczek pazura kończyny przedniej oraz niezidentyfikowany fragment kości	Takson niediagnostyczny, być może nie dinozaur.

Ponadto z lokalizacji Dock znane są kręgi należące do niezidentyfikowanych zauropodomorfów oraz wiele innych nieopisanych kości (Sciscio i in., 2020).

Fauna nie-dinozaurowa

Inne archozaury i ich krewniacy

Ze stanowiska Dande znamy skamieniałości rynchozaurów (kości szczękowe, kość zębową , trzon kręgu ogonowego, kość śródstopia oraz paliczki), które zaklasyfikowano jako Hyperodapedon cf. H. gordonii. Oprócz niego odnaleziono również dużą lewą kość szczękową i mniejszą k. szczękową z przyłączoną k. przedszczękową, należącą do przedstawiciela Hyperodapedodontinae. Natomiast ze stanowisk Phytosaur Gulley, Gordon's Bay i "The Dentist" znane są fragmenty czaszki (w tym szczęk), zęby i osteodermy fitozaurów (z tego drugiego stanowiska znane są również zęby drapieżnych archozaurów, być może pozostawione przez teropody, herrerazaury, bądź bazalne pseudozuchy). Na stanowisku Musango Archosaur odkryto pozostałości przedstawiciela Avemetatarsalia. Ponadto w pokładach tej formacji znaleziono pozostałości (lewa osteoderma przyśrodkowa oraz lewa kość biodrowa) należąca do aetozaura.

Inne gady

Ze stanowiska Dock na wyspie Spurwing odnaleziono dwa kręgi krzyżowe nieokreślonego gada (NHMZ 2471) (Sciscio i in., 2020).

Synapsydy

Z formacji znane są nienazwany cynodont z grupy gomfodontozuchinów (prawa kość zębowa z zębami) oraz prawdopodobny dicynodont (być może przedstawiciel Kannemeyeriformes, bardzo zerodowany trzon kręgu grzbietowego).

Płazy

Ze stanowisk Phytosaur Gulley oraz "The Dentist" znane są kości skórne przypisywane temnospondylom należącym do grupy Metoposauridae (Sciscio i in., 2020).

Ryby

Na ten moment jedynym opisanym gatunkiem ryby z omawianej formacji jest ryba dwudyszna Ferganoceratodus edwardsi znana ze stanowiska "The Dentist" znana z licznych izolowanych płyt zębowych z kości skrzydłowych (NHMZ 2432(5-9, 13), kości przedstawowych (NHMZ 2432 (11, 12 i 14)) oraz młodocianych izolowanych płyt zębowych z tych samych kości (NHMZ 2432 (1-3) oraz NHMZ 2432(4)).

Bezkręgowce

Z formacji znane są rzadkie pozostałości po słodkowodnych małżach.

Skamieniałości śladowe

Z Dande znane są trójpalczaste tropy dinozaurów, które mogły zostać pozostawione przez bazalne zauropodomorfy, bądź wczesne teropody. Ponadto znanych jest wiele koprolitów oraz skamieniałości śladowe drążących bezkręgowców.

Flora i paleośrodowisko

Na terenie całej formacji bardzo częste są szczątki przedstawiciela nagonasiennych Agathoxylon (Dadoxylon). Ponadto znane z tej formacji są odciski liści oraz skamieniałe drewno. Roślinność ta pozwala stwierdzić, w karniku teren tej formacji znajdował się w strefie klimatu ciepłego, być może zwrotnikowego. Pozostałości po małżach wskazują, że ląd był poprzecinany rzekami lub jeziorami.

Bibliografia

Barrett, P.M., Chapelle, K.E.J., Sciscio, L., Broderick, T.J., Zondo, M., Munyikwa, D., Choiniere, J.N. (2024) "A new Late Triassic sauropodomorph dinosaur from the Mid-Zambezi Basin, Zimbabwe". Acta Palaeontologica Polonica. 69 (2): 227–241. [1]

Challands, T.J., Cavin, L., Zondo, M., Munyikwa, D., Choiniere, J. N., Barrett, P. M. (2024). "A new lungfish from the Upper Triassic of the Mid-Zambezi Basin, Zimbabwe". Journal of Vertebrate Paleontology. e2365391. [2]

Griffin, C.T., Wynd, B.M., Munyikwa, D., Broderick, T.J., Zondo, M., Tolan, S'., Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Taruvinga H.R. (2022). "Africa's oldest dinosaurs reveal early suppression of dinosaur distribution". Nature. 609 (7926): 313–319.

Raath, M.A., Oesterlen. P.M., Kitching, J.W. (1992). "First record of Triassic Rhynchosauria (Reptilia: Diapsida) from the lower Zambezi Valley, Zimbabwe". Palaentologia Africana. 29: 1–10. [[3]]

Sciscio, L., Viglietti, P.A., Barrett, P.M., Broderick, T.J., Munyikwa, D., Chapelle, K.E.J., Dollman, K.N., Edwards, S.F., Zondo, M., Choiniere, J.N. (2020). "Sedimentology and palaeontology of the Upper Karoo Group in the Mid-Zambezi Basin, Zimbabwe: new localities and their implications for interbasinal correlation". Geological Magazine. 158 (6): 1035–1058. [4]