Timurlengia

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Timurlengia (timurlengia)
Długość:	ok. 3-4 m
Masa:	170-270 kg
Miejsce występowania:	Uzbekistan (formacja Bissekty)
Czas występowania	92-90 Ma późna kreda (turon)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Tyrannosauroidea
Rekonstrukcja Timurlengia.
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[],"imageoverlays":null}

Wstęp

Timurlengia była stosunkowo niewielkim tyranozauroidem, żyjącym na początku późnej kredy na terenie dzisiejszego Uzbekistanu. Stanowi takson pośredni między starszymi, bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi przedstawicielami tej grupy, znanymi z późnej kredy. Odkrycie tego zwierzęcia stanowi ważną wskazówkę dla zrozumienia ewolucji i sukcesu jego późniejszych wielkich krewniaków, których ostatnim i największym przedstawicielem był słynny Tyrannosaurus.

Odkrycie i opis

Szczątki Timurlengia znaleziono w Uzbekistanie, na terenie pustyni Kyzył-Kum. Osady te datowane są na turon (drugie piętro późnej kredy). W 2004 r. odkryto puszkę mózgową omawianego dinozaura. Następne 10 lat spędziła ona w Instytucie Zoologicznym Rosyjskiej Akademii Nauk, aż wreszcie paleontolog Stephen Brusatte zidentyfikował na podstawie tych szczątków nowy gatunek teropoda. 2 lata później, w 2016 r. Timurlengia została oficjalnie nazwana i opisana przez zespół naukowców: wspomniany Stephen Brusatte, Alexander Averianov, Hans-Dieter Sues, Amy Muir, oraz Ian Butler.

Materiał kopalny

Holotypem opisywanego teropoda jest okaz ZIN PH 1146/16. Zawiera ona puszkę mózgową. Materiał przypisany do Timurlengia obejmuje m.in.: prawą połowę puszki mózgowej, prawą kość szczękową, kość czołową, lewą kość kwadratową, fragment prawej kości szczękowej, zęby, 2 kręgi szyjne, kręg tułowiowy, 3 kręgi ogonowe, pazury przednich i tylnych łap. Szczątki te pochodzą od wielu różnych osobników.

Etymologia

Nazwa Timurlengia pochodzi od Timura, azjatyckiego zdobywcy i założyciela dynastii Timurydów. Epitet gatunkowy euotica pochodzi pochodzi z Greki i oznacza „dobrze słyszący”, odnosząc się do wyników badań puszki mózgowej tego tyranozauroida. Wskazują one, że Timurlengia miała dobrze rozwinięty słuch, zwłaszcza jeśli chodzi o niskie częstotliwości..

Budowa i filogeneza

Znaleziono tylko niektóre kości Timurlengia, przez co dokładne odtworzenie jej wyglądu jest niemożliwe. Z pewnością była jednak dwunożnym drapieżnym teropodem wielkości konia, uzbrojonym w ostre, zakrzywione do tyłu zęby o piłkowanych krawędziach. Były one jednak węższe, niż np. u Tyrannosaurus. Czaszka Timurlengia była w mniejszym stopniu spneumatyzowana, niż u tyranozaurydów. Natomiast badania puszki mózgowej sugerują, że zwierzę to posiadało już skomplikowane ucho wewnętrzne i wyostrzone zmysły, typowe dla jego późniejszych, dalece potężniejszych krewniaków.

Odkrycie Timurlengia stanowi ważny krok do zrozumienia ewolucji tyranozauroidów. Do tej pory znane były jedynie ich wcześniejsze, bazalne formy z późnej jury i wczesnej kresy (jak Stokesosaurus, Dilong czy Guanlong), oraz zaawansowane, późnokredowe tyranozaurydy, takie jak Tyrannosaurus czy Tarbosaurus. Brakowało natomiast form pośrednich między nimi z powodu luki w zapisie kopalnym w połowie okresu kredowego. Trudno było więc zrozumieć, w jaki sposób stosunkowo niewielkie, lekko zbudowane teropody przemieniły się w gigantyczne drapieżniki, które zdominowały ekosystemy późnej kredy w Ameryce Północnej i Azji. Timurlengia pomaga wypełnić tę lukę. Jest to bowiem takson filogenetycznie i stratygraficznie pośredni między bazalnymi tyranozauroidami oraz ich zaawansowanymi potomkami z końca kredy.

Zdaniem autorów opisu Timurlengia, tyranozauroidy najpierw wykształciły dobrze rozwinięte zmysły wzroku, węchu i słuchu, pozostając jeszcze na początku późnej kredy stosunkowo niewielkimi teropodami. Dopiero w ciągu ostatnich dwudziestu milionów mezozoiku gwałtownie rozwinęły ogromne rozmiary i stały się dominującymi drapieżnikami w Ameryce Północnej i Azji. To właśnie doskonałe zmysły i stosunkowo dobrze rozwinięte mózgi były jedną z przyczyn sukcesu ewolucyjnego tej grupy zwierząt. Było to także możliwe dzięki wymarciu innych wielkich teropodów, dzięki czemu tyranozauroidy mogły stopniowo zajmować podobne nisze ekologiczne.

Środowisko

Szczątki Timurlengia pochodzą z formacji Bissekty, datowanej na turon. Teropod ten współwystępował tam z licznymi krokodylomorfami, płazami, ssakami i innymi zwierzętami. Liczne są szczątki ryb. W powietrzu unosiły się pterozaury Azhdarcho. Razem z Timurlengia żyły tam również inne dinozaury: ceratopsyd Turanoceratops, hadrozauroid Levnesovia, ankylozauryd Bissektipelta oraz kilka niewielkich teropodów, w większości słabo poznanych i opisanych na podstawie bardzo skąpego materiału.

Spis gatunków

Timurlengia	Brusatte, Averianov, Sues, Muir i Butler, 2016
Timurlengia euotica	Brusatte, Averianov, Sues, Muir i Butler, 2016

Bibliografia

Stephen L. Brusatte, Alexander Averianov, Hans-Dieter Sues, Amy Muir and Ian B. Butler (2016). "New tyrannosaur from the mid-Cretaceous of Uzbekistan clarifies evolution of giant body sizes and advanced senses in tyrant dinosaurs".Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, nr 13 doi: 10.1073/pnas.1600140113

Stephen Brusatte, The Conversation. "New Tyrannosaur Species Reveals How the King of the Dinosaurs Won Its Crown." Scientific American [[1]]