Urbacodon: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Bibliografia) |
m |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | Opis w trakcie rozbudowy | ||
| + | |||
{{DISPLAYTITLE:''Urbacodon''}} | {{DISPLAYTITLE:''Urbacodon''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Kamil Kamiński]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Michał Siedlecki]] |
| − | | Korekta | + | |nazwa = ''Urbacodon'' (urbakodon) |
| − | + | |długość = 1,45 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. Wymiary podane w tabelce odnoszą się do gatunku ''U. itemirensis''. </ref> | |
| − | + | |wysokość = 62 cm (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | | | + | |masa = 11 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | | | + | |dieta = wszystożerny/ mięsożerny |
| − | </ | + | |miejsce = '''''U. itemirensis''''' i '''''U. sp''''' <br> |
| − | + | [[Uzbekistan]] - Itemir i Wilajet nawojski | |
| − | + | <small>([[formacja|formacje]] [[Dzharakuduk]] i ?[[Bissekty]])</small> | |
| − | + | <hr> | |
| − | + | '''''U. norelli''''' <br> | |
| − | + | [[Chiny]] - Mongolia Wewnętrzna | |
| − | + | <small>(formacja [[Iren Dabasu]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|99|90}} | |
| − | + | ok. 99-?90 [[Ma]] <br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] ([[cenoman]] - ?późny [[turon]])</small> | |
| − | + | |systematyka = | |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | <small>([[formacja]] [[Dzharakuduk]])</small> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | ok. | ||
| − | |||
| − | <small>[[późna kreda]] ([[cenoman]])</small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 43: | Linia 34: | ||
[[Troodontidae]] | [[Troodontidae]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | [[Troodontinae]] | |
| − | |||
| + | |grafika = Zanabazar by FunkMonk.jpg | ||
| + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa [[Zanabazar|zanabazara]]. Być może urbakodon wyglądał podobnie. Autor: Michael B.H. (Funkmonk). [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zanabazar.jpg] | ||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Urbacodon'' to niewielki teropod z rodziny [[troodontyd]]ów, który występował w | + | ''Urbacodon'' to niewielki teropod z rodziny [[troodontyd]]ów, który występował w na początku późnej kredy na terenach dzisiejszego Uzbekistanu oraz Chin. |
| − | |||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | Nazwa ''Urbacodon'' jest kombinacją akronimu URBAC (od nazw pięciu państw, z których pochodzili członkowie międzynarodowej ekspedycji) oraz greckiego słowa ''odon'', czyli „ząb”. Epitet gatunkowy nawiązuje do lokalizacji holotypu. | + | Nazwa rodzajowa ''Urbacodon'' jest kombinacją akronimu URBAC (od nazw pięciu państw [Uzbekistanu, Rosji, Wielkiej Brytanii, USA oraz Kanady], z których pochodzili członkowie międzynarodowej ekspedycji) oraz greckiego słowa ''odon'', czyli „ząb”. Epitet gatunkowy gatunku typowego nawiązuje do lokalizacji holotypu, natomiast epitet gatunkowy chińskiego urbakodona upamiętnia amerykańskiego paleontologa [[Mark Norell|Marka Norella]] w uznaniu jego zasług podczas prowadzenia ekspedycji paleontologicznych na pustynię Gobi we wczesnych latach dziewięćdziesiątych XX wieku. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (ZIN PH 944/16) to lewa kość zębowa oraz sześć zębów. | + | [[Holotyp]] ''U itemirensis'' (ZIN PH 944/16) to lewa kość zębowa oraz sześć zębów. Został znaleziony na stanowisku Itemir w osadach należących do [[formacja|formacji]] [[Dzharakuduk]]. |
| + | |||
| + | Okaz typowy ''U. norelli'' (LH PV38) to częściowa prawa kość zębowa z jedenastoma zębami wymiennymi w głębi kości oraz jednym zębem, który wypadł podczas zebrania okazu. Pochodzi on z późnokredowych osadów formacji [[Iren Dabasu]] (jego szczątki prawdopobnie pochodzą z [[turon|turonu]]). | ||
| + | |||
| + | ==Budowa i systematyka== | ||
| + | ''Urbacodon'', podobnie jak m.in. ''[[Byronosaurus]]'' i ''[[Xixiasaurus]]'' miał zęby pozbawione piłkowanych krawędzi.. Od byronozaura różnił się jednak mniejszym otworem nerwowym na bocznym rowku kości zębowej oraz budową przednich zębów w kości zębowej. Od ''[[Xixiasaurus]]'' odróżnia go prążkowanie zębów dolnej szczęki (Lü i in., 2010). Kość zębowa urbakodona była dość prosta i zawierała trzydzieści dwa zęby. U holotypu mierzyła ona 79,2 mm. Przednie zęby żuchwy miały względnie proste korony, z zakrzywionym do tyłu wierzchołkiem, natomiast tylne były silnie zakrzywione. Między pierwszymi dwudziestoma czterema zębami a kolejnymi ośmioma znajdowała się diastema. Może to być cecha diagnostyczna urbakodona, bądź efekt zmienności osobniczej (Averianov i Sues, 2007). | ||
| + | |||
| + | Oba gatunki urbakodona były prawdopodobnie bardzo podobne do siebie, przy czym różniły się detalami budowy kości zębowej. | ||
| − | + | Początkowo, sądzono iż urbakodon jest stosunkowo bazalnym troodontydem blisko spokrewnionym z prawdopodobnie zbliżonymi do niego budową i rozmiarami ''[[Byronosaurus]]'' z Mongolii i ''[[Xixiasaurus]]'' z Chin (Averianov i Sues, 2007), choć wg Averianova i Suesa (2016) nie tworzą one [[klad]]u. W analizie filogenetycznej Wanga i współpracowników (2024) oba gatunki urbakodona należą do [[Troodontinae|troodontynów]] i są blisko spokrewnione z [[Zanabazar|zanabazarem]]. | |
| − | |||
==''U.? sp.''== | ==''U.? sp.''== | ||
| − | W 2007 r. Averianov i Sues przypisali do rodzaju ''Urbacodon'' szczątki troodontydów z formacji [[Bissekty]] w Uzbekistanie, pochodzącej z późnego [[turon]]u | + | W 2007 r. Averianov i Sues przypisali do rodzaju ''Urbacodon'' szczątki troodontydów z formacji [[Bissekty]] w Uzbekistanie, pochodzącej z środkowego- późnego [[turon]]u: 2 zęby (z czego jeden z kości przedszczękowej; CCMGE 2/11822 i CCMGE 71/12455), kość zębową (ZIN PO 4608), środkowy kręg szyjny (CCMGE 475/12457), częściową puszkę mózgową (CCMGE 466/12457) oraz prawdopodobne kręgi szyjne i kość śródstopia I. Wcześniej, szczątki te klasyfikowano m.in. jako nierozpoznane teropody, deinonychozaury, [[Ichthyornithes|ichtiornisy]], ssaki czy [[Ornithomimidae|ornitomimidy]]. |
| + | W 2016 r. ci dwaj paleontolodzy przypisali do niego kolejne kości: dwa niekompletne tylne kręgi grzbietowe (SPbGU VZ Din 7/2 i ZIN PH 893/16), niekompletni przedni kręg grzbietowy (ZIN PH 2339/16) tylny kręg ogonowy (USNM 538124), niekompletny tylny kręg ogonowy (ZIN PH 2340/16) paliczek drugiego palca kończyny tylnej II-2 (ZIN PH 99/16), ząb z przodu kości zębowej (ZIN PH 265/16), ząb z przodu kości zębowej lub szczękowej (ZIN PH 893/16), częściową k. szczękową (ZIN PH 2308/16), tylne części kości śródstopia III (ZIN PH 2341/16 i ZIN PH 2342/16) oraz paliczek pazura pierwszego palca kończyny przedniej (ZIN PH 2343/16). [[Mortimer]] (online) wątpi w przynależność większości tych szczątków do rodzaju ''Urbacodon'' (z wyjątkiem zębów). | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | | {{V|''Urbacodon''}} | + | |{{V|''Urbacodon''}} |
| − | | {{Kpt|[[ Alexander Averianov|Averianov]]}} i {{Kpt|[[Hans-Dieter Sues|Sues]]}}, [[2007]] | + | |{{Kpt|[[Alexander Averianov|Averianov]]}} i {{Kpt|[[Hans-Dieter Sues|Sues]]}}, [[2007]] |
| + | |- | ||
| + | |{{V|''U. itemirensis''}} | ||
| + | |{{Kpt|Averianov}} i {{Kpt|Sues}}, 2007 | ||
|- | |- | ||
| − | | {{ | + | |{{Kpt|''U. norelli''}} |
| − | | {{Kpt| | + | |{{Kpt|Wang, Ding, Tan, Yang, Zhan}}i {{Tan}}, [[2024]] |
|} | |} | ||
| Linia 84: | Linia 86: | ||
Lü, J.C, Xu, L., Liu, Y.Q, Zhang, X.L., Jia, S.H, Ji, Q. (2010). "A new troodontid (Theropoda: Troodontidae) from the Late Cretaceous of central China, and the radiation of Asian troodontids.". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 381–388. [[doi:10.4202/app.2009.0047]]. | Lü, J.C, Xu, L., Liu, Y.Q, Zhang, X.L., Jia, S.H, Ji, Q. (2010). "A new troodontid (Theropoda: Troodontidae) from the Late Cretaceous of central China, and the radiation of Asian troodontids.". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 381–388. [[doi:10.4202/app.2009.0047]]. | ||
| − | Mortimer, M. ( | + | Wang, S., Ding, N., Tan, Q., Yang, R., Zhang, Q., Tan, L. (2024). "A new ''Urbacodon'' (Theropoda, Troodontidae) from the Upper Cretaceous Iren Dabasu Formation, China: Implications for troodontid phylogeny and tooth biology". Cladistics. [https://doi.org/10.1111%2Fcla.12592] |
| + | |||
| + | Mortimer, M. (online, 2024) [https://theropoddatabase.com/Troodontidae.htm#Urbacodonitemirensis] | ||
| + | <references/></small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 95: | Linia 100: | ||
[[Kategoria:Azja]] | [[Kategoria:Azja]] | ||
[[Kategoria:Uzbekistan]] | [[Kategoria:Uzbekistan]] | ||
| + | [[Kategoria:Chiny]] | ||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Cenoman]] | [[Kategoria:Cenoman]] | ||
[[Kategoria:Turon]] | [[Kategoria:Turon]] | ||
| + | [[Kategoria:Rodzaj wielogatunkowy]] | ||
Wersja z 15:14, 19 lip 2024
Opis w trakcie rozbudowy
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Urbacodon (urbakodon) | |
|---|---|
| Długość | 1,45 m [1] |
| Wysokość | 62 cm (w biodrach) [1] |
| Masa | 11 kg [1] |
| Dieta | wszystożerny/ mięsożerny |
| Miejsce | U. itemirensis i U. sp Uzbekistan - Itemir i Wilajet nawojski (formacje Dzharakuduk i ?Bissekty) U. norelli |
| Czas |
ok. 99-?90 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| 350px Rekonstrukcja przyżyciowa zanabazara. Być może urbakodon wyglądał podobnie. Autor: Michael B.H. (Funkmonk). [1] | |
Wstęp
Urbacodon to niewielki teropod z rodziny troodontydów, który występował w na początku późnej kredy na terenach dzisiejszego Uzbekistanu oraz Chin.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Urbacodon jest kombinacją akronimu URBAC (od nazw pięciu państw [Uzbekistanu, Rosji, Wielkiej Brytanii, USA oraz Kanady], z których pochodzili członkowie międzynarodowej ekspedycji) oraz greckiego słowa odon, czyli „ząb”. Epitet gatunkowy gatunku typowego nawiązuje do lokalizacji holotypu, natomiast epitet gatunkowy chińskiego urbakodona upamiętnia amerykańskiego paleontologa Marka Norella w uznaniu jego zasług podczas prowadzenia ekspedycji paleontologicznych na pustynię Gobi we wczesnych latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Materiał kopalny
Holotyp U itemirensis (ZIN PH 944/16) to lewa kość zębowa oraz sześć zębów. Został znaleziony na stanowisku Itemir w osadach należących do formacji Dzharakuduk.
Okaz typowy U. norelli (LH PV38) to częściowa prawa kość zębowa z jedenastoma zębami wymiennymi w głębi kości oraz jednym zębem, który wypadł podczas zebrania okazu. Pochodzi on z późnokredowych osadów formacji Iren Dabasu (jego szczątki prawdopobnie pochodzą z turonu).
Budowa i systematyka
Urbacodon, podobnie jak m.in. Byronosaurus i Xixiasaurus miał zęby pozbawione piłkowanych krawędzi.. Od byronozaura różnił się jednak mniejszym otworem nerwowym na bocznym rowku kości zębowej oraz budową przednich zębów w kości zębowej. Od Xixiasaurus odróżnia go prążkowanie zębów dolnej szczęki (Lü i in., 2010). Kość zębowa urbakodona była dość prosta i zawierała trzydzieści dwa zęby. U holotypu mierzyła ona 79,2 mm. Przednie zęby żuchwy miały względnie proste korony, z zakrzywionym do tyłu wierzchołkiem, natomiast tylne były silnie zakrzywione. Między pierwszymi dwudziestoma czterema zębami a kolejnymi ośmioma znajdowała się diastema. Może to być cecha diagnostyczna urbakodona, bądź efekt zmienności osobniczej (Averianov i Sues, 2007).
Oba gatunki urbakodona były prawdopodobnie bardzo podobne do siebie, przy czym różniły się detalami budowy kości zębowej.
Początkowo, sądzono iż urbakodon jest stosunkowo bazalnym troodontydem blisko spokrewnionym z prawdopodobnie zbliżonymi do niego budową i rozmiarami Byronosaurus z Mongolii i Xixiasaurus z Chin (Averianov i Sues, 2007), choć wg Averianova i Suesa (2016) nie tworzą one kladu. W analizie filogenetycznej Wanga i współpracowników (2024) oba gatunki urbakodona należą do troodontynów i są blisko spokrewnione z zanabazarem.
U.? sp.
W 2007 r. Averianov i Sues przypisali do rodzaju Urbacodon szczątki troodontydów z formacji Bissekty w Uzbekistanie, pochodzącej z środkowego- późnego turonu: 2 zęby (z czego jeden z kości przedszczękowej; CCMGE 2/11822 i CCMGE 71/12455), kość zębową (ZIN PO 4608), środkowy kręg szyjny (CCMGE 475/12457), częściową puszkę mózgową (CCMGE 466/12457) oraz prawdopodobne kręgi szyjne i kość śródstopia I. Wcześniej, szczątki te klasyfikowano m.in. jako nierozpoznane teropody, deinonychozaury, ichtiornisy, ssaki czy ornitomimidy.
W 2016 r. ci dwaj paleontolodzy przypisali do niego kolejne kości: dwa niekompletne tylne kręgi grzbietowe (SPbGU VZ Din 7/2 i ZIN PH 893/16), niekompletni przedni kręg grzbietowy (ZIN PH 2339/16) tylny kręg ogonowy (USNM 538124), niekompletny tylny kręg ogonowy (ZIN PH 2340/16) paliczek drugiego palca kończyny tylnej II-2 (ZIN PH 99/16), ząb z przodu kości zębowej (ZIN PH 265/16), ząb z przodu kości zębowej lub szczękowej (ZIN PH 893/16), częściową k. szczękową (ZIN PH 2308/16), tylne części kości śródstopia III (ZIN PH 2341/16 i ZIN PH 2342/16) oraz paliczek pazura pierwszego palca kończyny przedniej (ZIN PH 2343/16). Mortimer (online) wątpi w przynależność większości tych szczątków do rodzaju Urbacodon (z wyjątkiem zębów).
Spis gatunków
| Urbacodon | Averianov i Sues, 2007 |
| U. itemirensis | Averianov i Sues, 2007 |
| U. norelli | Wang, Ding, Tan, Yang, Zhani Szablon:Tan, 2024 |
Bibliografia
Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2007). "A new troodontid (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Uzbekistan, with a review of troodontid records from the territories of the former Soviet Union". Journal of Vertebrate Paleontology. 27 (1): 87–98. [[doi:10.1671/0272-4634(2007)27[87:ANTDTF]2.0.CO;2]].
Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2016) "Troodontidae (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Uzbekistan". Cretaceous Research. 59, 98-110.
Holtz, T. (2012) Dinosaurs (suplement) [2]
Lü, J.C, Xu, L., Liu, Y.Q, Zhang, X.L., Jia, S.H, Ji, Q. (2010). "A new troodontid (Theropoda: Troodontidae) from the Late Cretaceous of central China, and the radiation of Asian troodontids.". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 381–388. doi:10.4202/app.2009.0047.
Wang, S., Ding, N., Tan, Q., Yang, R., Zhang, Q., Tan, L. (2024). "A new Urbacodon (Theropoda, Troodontidae) from the Upper Cretaceous Iren Dabasu Formation, China: Implications for troodontid phylogeny and tooth biology". Cladistics. [3]
Mortimer, M. (online, 2024) [4]
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zanabazar.jpg){kind=link}