Yanornis

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Yanornis (janornis)
Długość	30 cm
Wysokość	18 cm (w biodrach)
Masa	775 g
Dieta	rybożerny
Miejsce	Chiny - Liaoning (formacje Yixian i Jiufotang)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 125,7-120 Ma wczesna kreda (barrem-apt)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Avialae Pygostylia Ornithothoraces Euornithes Ornithuromorpha Yanornithidae
Rekonstrukcja przyżyciowa Yanornis. Autor: Entelognathus [4]

Wstęp

Yanornis to ptak z kladu Ornithuromorpha żyjący we wczesniej kredzie na terenie dzisiejszych Chin.

Historia taksonu

Rekonstrukcja Yanornis martini, Microraptor zhaoianus oraz "Archaeoraptor liaoningensis" jako chimery obydwu zwierząt. Autor: Entelognathus [1].

W 1999 roku na łamach czasopisma National Geographic ukazał się artykuł opisujący skamieniałość zwaną "Archaeoraptor liaoningensis". Został on okrzykięty jako forma pośrednia między nieptasimi teropodami a właściwymi ptakami. Niestety publikacja ta nie była poddanej żadnej naukowej recenzji co czyni nazwę "Archaeoraptor" nieważną. Rowe i współpracownicy (2001) przy użyciu tomografu komputerowego wykazali, że "Archaeoraptor" był chimerą złożoną z co najmniej 2-5 różnych okazów. Ogon należał do dromeozauryda, który został nazwany Microraptor. W tym samym roku dla omawianego zwierzęcia Zhou i Zhang utworyli nowy gatunek Yanornis martini. W 2002 roku Czerkas i Xu górnej części chimery "Archaeoraptor" (okaz IVPP V12444) nadali nazwę Archaeovolans repatriates, jednakże w tym samym roku Zhou i współpracownicy stwierdzili, że ten fragment szkieletu jest nieodróżnialny od janornisa. Dwa lata późnej Gong i inni opisali domniemanego przedstawiciela Enantiornithes Aberratiodontus wui. W 2008 roku został on uznany za młdoszy synonim Yanornis przez Zhou, Clarke i Zhanga. Pięć lat późnej na podstawie okazu xhmp1205 grupa naukowców pod przewodnictwem Wanga wyodrębniła nowy gatunek z rodzaju Yanornis - Y. guozhangi. O kolejnych 10 nowych okazach wspomnieli również Zheng i in. (2014). Wang i współpracownicy (2020) dokonali rewizji materiału kopalnego przypisywanego do Yanornis. Ten zespół naukowców uznał Yarnosnis guozhangi za młodszy synonim Y. martini, Aberratiodontus wui wraz z 10 okazami wspomnianych przez Zhegna i in. (2014) za nieokreślonych przedstawicieli Yanornithidae, a dla trzech pozostałych osobników utworzyli nowe rodzaje - Similiyanornis i Abitusavis Mortimer (online) ma wątpliwości co do ważności drugiego taksonu i uważa, że powineń pozostać uznany za Yanornis. Zobacz więcej: Abitusavis#Synonim Yanornis?. Tym samym do omawianego rodzaju obecnie zalicza się jedynie cztery okazy. Zobacz więcej: Materiał kopalny.

Materiał kopalny

Szkielet Yanornis sp. znajdujący się w Anhui Geological Museum. Fot. Dlyj0604 [2].

Holotyp (IVPP V12558) to kompletny i artykułowany szkielet znajdujący się na pojedynczej płycie.

Wang i współpracownicy (2020) uważają, że do rodzaju Yanornis można zaliczyć okazy IVPP V13358, IVPP V12444 (holotyp Archaeovolans repatriates) oraz xhmp1205 (holotyp Yanornis guozhangi). Badacze ci uznali również, że 12 okazów (IVPP V10996, LHV0002 [okaz typowy Aberratiodontus wui], STM9-15, STM9-18, STM9-19, STM9-26, STM9-31, STM9-37, STM9-46, STM9-49 i STM951) przypisanych do Yanornis przez Zhou i Zhanga (2001), Zhou i in. (2008) oraz Zhenga i in. (2014) najlepiej jest uznać za niezidentyfikowanych przedstawicieli Yanornithidae. Z kolei dla szkieletu IVPP V13278 utworzyli nowy rodzaj Similiyanornis, zaś dla IVPP V14606 i IVPP V13259 - Abitusavis. Do omawianego rodzaju zapewne należy też okaz IMMNH-PV00021 (Wang i in., 2020a; Monfroy i in., 2022).

Bailleul i Zhou (2021) zauważyli, że chondrocyty (komórki tkanki chrzestnej) u janornisa (okaz IVPP V13358) zachowały się dzięki procesowi krzemianowania.

Budowa

Yanornis miał długą czaszkę, w której mieściły się niewielkie zęby. Na kości przedszczękowej znajdowało się co najmniej 9 stożkowatych zębów. Kość zębowa była wyposażona w około 20 prostych zębów. Kość ta stanowiła również 2/3 całkowitej długości czaszki. Odcinek szyjny liczył co najmniej 10 heterocelicznych kręgów. Z kolei grzbietowe cechowały się długimi i głębokimi pleurocelami (otworami pneumatycznymi). Synsacrum składało się z 9 kręgów krzyżowych. Pygostyl był krótki i stanowił mniej niż 1/3 długości tarsometatarsus. Janornis miał długie skrzydła, które były o 110% dłuższe od nóg. Podobnie jak inni przedstawiciele Ornithuromorpha widełki miały kształt litery U. Kości piszczelowo-stępowa mierzyła 78 mm i była 1,5 raza dłuższa od udowej. Szpony Yanornis były stosunkowo krótkie. Omawiany rodzaj różnił się od Abitusavis i Similiyanornis szczegółami budowy kości przedszczękowej, zębowej, kruczej, ramiennej, mostkiem oraz większą liczbą kręgów krzyżowych (Zhou i Zhang, 2001; Wang i in., 2020).

Paleobiologia

Dieta

Szkielet Yanornis martini (okaz IVPP V13358). Na żółto zaznaczono hipotetyczną pozycję układu pokarmowego. Źródło: Zheng i in., 2014 [3]

Zhao i Zhang w 2001 roku przypuszczali, że Yanornis był ptakiem żyjącym w pobliżu zbiorników wodnych i polującym na ryby. Jedną z cech umożliwiających taki tryb życia była budowa stóp. Miały one długie palce oraz krótkie szpony. Jeden z okazów Yanornis (IVPP V13358) zachował kamienie żołądkowe zwane gastrolitami. Zhou i współpracownicy (2004) zauważyli, że osobnik IVPP V13259 (obecnie znany jako Abitusavis) miał resztki ryb w brzuchach. Na tej podstawie badacze ci wysunęli hipotezę, że omawiany ptak mógł sezonowo zmieniać dietę z rybnej na roślinną. Jednak Zheng i in. (2014) uważają, że ryby stanowiły główną dietę Yanornis.

Wzrost i termoregulacja

Yanornis cechował się szybkim i nieprzerwanym tempem wzrostu. Osiągał dorosłość w pierwszym lub drugim roku życia. Omawiamy ptak był zwierzęciem stałocieplnym, a jego termoregulacja była podobna jak u dzisiejszych torbaczy. Ponadto kość łonowa rosła szybciej niż piszczelowa (Wang i in., 2020a; Monfroy i in., 2022).

Etymologia

Nazwa rodzajowa Yanornis pochodzi od starożytnych dynastii Yan, które miały swoją bazę władzy w miejscu odkrycia holotypu, którym było miasto Chaoyang oraz zawiera greckie słowo ornis (ptak). Epitet gatunkowy martini honoruje Larry'ego D. Martina za wielki wkład w badaniu mezozoicznych ptaków.

Spis gatunków

Yanornis	Zhou i Zhang, 2001
= Archaeovolans	Czerkas i Xu, 2002
?= Abitusavis	Wang, Li, Liu i Zhou, 2020
Y. martini	Zhou i Zhang, 2001
= Archaeovolans repatriates	Czerkas i Xu, 2002
= Yanornis guozhangi	Wang, Ji, Teng i Jin, 2013
?= Abitusavis lii	Wang, Li, Liu i Zhou, 2020

Bibliografia

Bailleul, A. M., & Zhou, Z. (2021). "SEM analyses of fossilized Chondrocytes in the extinct birds Yanornis and Confuciusornis: insights on taphonomy and modes of preservation in the Jehol Biota". Frontiers in Earth Science, 9, 718588. doi:10.3389/feart.2021.718588

Czerkas, S. A., & Xu, X. (2002). "A new toothed bird from China." [w]: Czerkas, S. J. (red.): 'Feathered Dinosaurs and the origin of flight". The Dinosaur Museum Journal 1: 43-61.

Gong, E., Hou, L., & Wang, L. (2004). "Enantiornithine bird with diapsidian skull and its dental development in the Early Cretaceous in Liaoning, China". Acta Geologica Sinica‐English Edition, 78(1), 1-7. doi:10.1111/j.1755-6724.2004.tb00668.x

Monfroy, Q. T., Kundrát, M., Uesugi, K., & Hoshino, M. (2022). "Dichotomy in formation and growth of bones of Yanornis martini (Pygostylia, Ornithuromorpha): study of thermal regime in an extinct bird". Historical Biology, 34(6), 1039-1062. doi:10.1080/08912963.2021.1960323

Mortimer, M. (online) [5]

Rowe, T., Ketcham, R. A., Denison, C., Colbert, M., Xu, X., & Currie, P. J. (2001). "The "Archaeoraptor" forgery. Nature, 410(6828), 539-540. [6]

Wang, J., Hao, X., Kundrát, M., Liu, Z., Uesugi, K., Jurašeková, Z., Guo, B., Hoshino, M., Yaoquan, L., Monfroy, Q., Zhou, B., Fabriciová, G., Kang, A., Wang, M., Si, Y., Gao, J., Guo, X., & Li, Z. (2020a). "Bone tissue histology of the Early Cretaceous bird Yanornis: evidence for a diphyletic origin of modern avian growth strategies within Ornithuromorpha". Historical Biology, 32(10), 1422-1434. doi:10.1080/08912963.2019.1593405

Wang, M., Li, Z., Liu, Q., & Zhou, Z. (2020). "Two new Early Cretaceous ornithuromorph birds provide insights into the taxonomy and divergence of Yanornithidae (Aves: Ornithothoraces)". Journal of Systematic Palaeontology, 18(21), 1805-1827. doi:10.1080/14772019.2020.1836050

Wang, X. R., Ji, Q., Teng, F. F., & Jin, K. M. (2013). "A new species of Yanornis (Aves: Ornithurae) from the Lower Cretaceous Strata of Yixian, Liaoning Province. Geological Bulletin of China, 32(4), 601-606. [7]

Zheng, X., O'Connor, J. K., Huchzermeyer, F., Wang, X., Wang, Y., Zhang, X., & Zhou, Z. (2014). "New specimens of Yanornis indicate a piscivorous diet and modern alimentary canal". PLoS One, 9(4), e95036. doi:10.1371/journal.pone.0095036

Zhou, Z., Clarke, J. A., & Zhang, F. (2002). "'Archaeoraptor's better half'". Nature, 420(6913), 285-285. [8]

Zhou, Z., Clarke, J., & Zhang, F. (2008). "Insight into diversity, body size and morphological evolution from the largest Early Cretaceous enantiornithine bird". Journal of Anatomy, 212(5), 565-577. doi:10.1111/j.1469-7580.2008.00880.x

Zhou, Z., Clarke, J., Zhang, F., & Wings, O. (2004). "Gastroliths in Yanornis: an indication of the earliest radical diet-switching and gizzard plasticity in the lineage leading to living birds?". Naturwissenschaften, 91, 571-574. doi:10.1007/s00114-004-0567-z

Zhou, Z., & Zhang, F. (2001). "Two new ornithurine birds from the Early Cretaceous of western Liaoning, China". Chinese Science Bulletin, 46, 1258-1264. doi:10.1007/BF03184320