Raptorex: Różnice pomiędzy wersjami
m (lit.) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
do aktualizacji | do aktualizacji | ||
| + | {{DISPLAYTITLE:''Raptorex''}} | ||
<small> | <small> | ||
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | {| class="wikitable" style="background-color:CornSilk" | ||
| Linia 25: | Linia 26: | ||
|- | |- | ||
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''': | ! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''': | ||
| − | | ?[[Chiny]] - ? | + | | ?[[Chiny]] - ?Liaoning/?Mongolia Wewnętrzna |
| − | <small>(?[[formacja Yixian]] - warstwy ?Lujiatun)</small> | + | <small>(?[[formacja]] [[Yixian]] - warstwy ?Lujiatun)</small> |
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | ?130-?120 Ma | + | | ?130-?120 [[Ma]] |
|- | |- | ||
! '''Systematyka''' | ! '''Systematyka''' | ||
| Linia 52: | Linia 53: | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Raptorex'' został opisany jako rodzaj niewielkiego i wczesnego, ale bardzo zaawansowanego | + | ''Raptorex'' został opisany jako rodzaj niewielkiego i wczesnego, ale bardzo zaawansowanego [[tyranozauroid]]a z dolnej kredy Azji, może jednak być młodym jakiegoś z dużych, późnokredowych przedstawicieli tej grupy, np. ''[[Tarbosaurus]]''. |
==Odkrycie== | ==Odkrycie== | ||
| − | Szczątki raptoreksa, pochodzące z nieznanej lokalizacji, prawdopodobnie zostały wydobyte i wywiezione z Mongolii albo Chin nielegalnie, po czym trafiły do Arizony, gdzie Henry Kriegstein (okulista i kolekcjoner skamielin) kupił je podczas pokazu skamieniałości. Najpierw uznano je za młodego ''[[Tarbosaurus]]'', lecz później stwierdzono (choć prawdopodobnie błędnie), że jest to okaz bliski osiągnięcia swoich maksymalnych rozmiarów. Wtedy do akcji wkroczył znany (acz kontrowersyjny) paleontolog - | + | Szczątki raptoreksa, pochodzące z nieznanej lokalizacji, prawdopodobnie zostały wydobyte i wywiezione z Mongolii albo Chin nielegalnie, po czym trafiły do Arizony, gdzie Henry Kriegstein (okulista i kolekcjoner skamielin) kupił je podczas pokazu skamieniałości. Najpierw uznano je za młodego ''[[Tarbosaurus]]'', lecz później stwierdzono (choć prawdopodobnie błędnie), że jest to okaz bliski osiągnięcia swoich maksymalnych rozmiarów. Wtedy do akcji wkroczył znany (acz kontrowersyjny) paleontolog - [[Paul Sereno]]. Z kilkoma współpracownikami (w tym Kriegsteinem) zajął się badaniem okazu. Henry Kriegstein podarował typowy okaz raptoreksa Uniwersytetowi Chicagowskiemu, a w przyszłości ma on zostać przekazany do swojej ojczyzny i ma spocząć ostatecznie w muzeum w Mongolii Wewnętrznej. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 61: | Linia 62: | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (LH PV18) to częściowo artykułowany szkielet młodocianego (takiego, który nie zakończył jeszcze wzrostu) lub młodego dorosłego osobnika. Wg Sereno i współpracowników zginął prawdopodobnie w szóstym roku życia, osiągnąwszy 2,5 m długości (ich zdaniem w pełni wyrośnięty okaz mógł osiągać ok. 20 % więcej - ok. 3 m). Fowler i in. (2011) uznali jednak, że jest to okaz sporo młodszy - prawdopodobnie dwu-trzyletni. | + | [[Holotyp]] (LH PV18) to częściowo artykułowany szkielet młodocianego (takiego, który nie zakończył jeszcze wzrostu) lub młodego dorosłego osobnika. Wg Sereno i współpracowników zginął prawdopodobnie w szóstym roku życia, osiągnąwszy 2,5 m długości (ich zdaniem w pełni wyrośnięty okaz mógł osiągać ok. 20 % więcej - ok. 3 m). Fowler i in. ([[2011]]) uznali jednak, że jest to okaz sporo młodszy - prawdopodobnie dwu-trzyletni. |
Na [[holotyp]] składają się nieartykułowane kości czaszki (p. [=prawa] k. [=kość] przedszczękowa, l. [=lewa] k. szczękowa, l. k. łzowa, l. i p. k. nosowa, p. k. przedczołowa, p. i l. kk [=kości] czołowe, cz. [=część] l. k. ciemieniowa, l. k. zaoczodołowa, l. dystalna k. kwadratowa, cz. l. k. podniebienna, l. strona trzonu k. klinowej, k. paroklinowa, l. epipterygoid), żuchwy (p. i cz. l. k. zębowej, l. i cz. p. k. kątowej górnej, l. i cz. p. k. kątowej, l. i fragment p. k. przedstawowej, cz. p. k. płatowej, l. k. stawowej), zęby i dość kompletny szkielet pozaczaszkowy (nie zawierający cz. kończyny przedniej i dystalnej połowy ogona - od 12 kręgu), na który składają się kręgi (szyjne 1-10, grzbietowe 1-13, krzyżowe 1-5, ogonowe 1-11), niekompletne żebra szyjne, 18 częściowych lub całych żeber, para zrośniętych przednich środkowych gastralii i proksymalne części 5 kolejnych, kk. kończyn przednich i obręczy barkowej (l. k. krucza, l. łopatka, p. i l. k. ramienna, l. k. promieniowa, l. k. łokciowa, l. palec I, paliczki II-1 i II-2), kk. kończyn tylnych i obręczy miednicznej (prawie kompletna p. i l. k. biodrowa, proksymalna p. i l. k. kulszowa, końce p. k. łonowej, l. k. łonowa bez "stopki" (foot), p. i l. k. udowa, l. i proksymalna końcówka p. k. strzałkowej, proksymalna i najbardziej dystalna końcówka l. k. piszczelowej, l. k. skokowa, l. kk śródstopia - 2 i 4, dystalna końcówka p. k. śródstopia - 3, 5 paliczków i 3 pazury). | Na [[holotyp]] składają się nieartykułowane kości czaszki (p. [=prawa] k. [=kość] przedszczękowa, l. [=lewa] k. szczękowa, l. k. łzowa, l. i p. k. nosowa, p. k. przedczołowa, p. i l. kk [=kości] czołowe, cz. [=część] l. k. ciemieniowa, l. k. zaoczodołowa, l. dystalna k. kwadratowa, cz. l. k. podniebienna, l. strona trzonu k. klinowej, k. paroklinowa, l. epipterygoid), żuchwy (p. i cz. l. k. zębowej, l. i cz. p. k. kątowej górnej, l. i cz. p. k. kątowej, l. i fragment p. k. przedstawowej, cz. p. k. płatowej, l. k. stawowej), zęby i dość kompletny szkielet pozaczaszkowy (nie zawierający cz. kończyny przedniej i dystalnej połowy ogona - od 12 kręgu), na który składają się kręgi (szyjne 1-10, grzbietowe 1-13, krzyżowe 1-5, ogonowe 1-11), niekompletne żebra szyjne, 18 częściowych lub całych żeber, para zrośniętych przednich środkowych gastralii i proksymalne części 5 kolejnych, kk. kończyn przednich i obręczy barkowej (l. k. krucza, l. łopatka, p. i l. k. ramienna, l. k. promieniowa, l. k. łokciowa, l. palec I, paliczki II-1 i II-2), kk. kończyn tylnych i obręczy miednicznej (prawie kompletna p. i l. k. biodrowa, proksymalna p. i l. k. kulszowa, końce p. k. łonowej, l. k. łonowa bez "stopki" (foot), p. i l. k. udowa, l. i proksymalna końcówka p. k. strzałkowej, proksymalna i najbardziej dystalna końcówka l. k. piszczelowej, l. k. skokowa, l. kk śródstopia - 2 i 4, dystalna końcówka p. k. śródstopia - 3, 5 paliczków i 3 pazury). | ||
==Pokrewieństwo z innymi tyranozauroidami== | ==Pokrewieństwo z innymi tyranozauroidami== | ||
| − | ''Raptorex'' wykazuje budowę pośrednią między bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi tyranozaurydami, co jednak może wynikać z młodego wieku. W analizie kladystycznej | + | ''Raptorex'' wykazuje budowę pośrednią między bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi tyranozaurydami, co jednak może wynikać z młodego wieku. W analizie kladystycznej Sereno i in. i Sentera ([[2010]]) raptoreks okazał się być kladem siostrzanym późnokredowych [[Tyrannosauridae]]. Najwcześniejsze znane tyranozaurydy i raptoreksa miało więc dzielić ok. 50 milionów lat. |
Jeśli raptoreks rzeczywiście pochodzi z warstw Lujiatun, to żył obok ''[[Dilong]]'' - mniejszego, prymitywniejszego krewniaka. | Jeśli raptoreks rzeczywiście pochodzi z warstw Lujiatun, to żył obok ''[[Dilong]]'' - mniejszego, prymitywniejszego krewniaka. | ||
==Młody ''[[Tarbosaurus]]''?== | ==Młody ''[[Tarbosaurus]]''?== | ||
| − | Nie jest pewne, z jakich osadów pochodzi ''Raptorex''. Oględziny skał przez | + | Nie jest pewne, z jakich osadów pochodzi ''Raptorex''. Oględziny skał dokonane przez Sereno i in. wskazują, że chodzi o dolne warstwy formacji Yixian. W pobliżu [[holotyp]]u odnaleziono szczątki małży oraz ryb ''Lycoptera'', charakterystycznych dla osadów grupy Jehol, do której należy Yixian - zostało to jednak podważone. |
| − | W [[2010]] roku niektórzy naukowcy ( | + | W [[2010]] roku niektórzy naukowcy (Larson, Hurum) nieoficjalnie przyznali, że ''Raptorex'' wygląda na młodego tarbozaura. Stwierdzili także, że "skamieliny ryb i małży są rozpowszechnione geograficznie i czasowo", podważając tym samym uznanie, że chodzi o wczesnokredowe osady, nie proponując jednak nic w zamian ([[Corbyn]], online). Było to jednak zdecydowanie za mało aby wątpić w ważność omawianego rodzaju. |
| − | Ostatecznie publikacja grupy naukowców (w tym Larsona) pod przewodnictwem Fowlera ukazała się w kolejnym roku. Wg nich ''Raptorex'' to bardzo młody osobnik jakiegoś zaawansowanego tyranozauroida (niekoniecznie, jak piszą | + | Ostatecznie publikacja grupy naukowców (w tym Larsona) pod przewodnictwem Fowlera ukazała się w kolejnym roku. Wg nich ''Raptorex'' to bardzo młody osobnik jakiegoś zaawansowanego tyranozauroida (niekoniecznie, jak piszą Fowler i in., tyranozauryda). Różnice w budowie raptoreksa i młodych tarbozaurów mogą wynikać ze zmienności osobniczej (Tsuihiji i in., [[2011]]). Początkowo podawano, że okaz pochodzi z Mongolii, dopiero ekipa Sereno stwierdziła, że chodzi o [[Chiny]]. |
| − | Należy zauważyć, że nie zostały podważone wyniki oględzin skały, w których zachował się okaz raptoreksa, które zdaniem | + | |
| + | Należy zauważyć, że nie zostały podważone wyniki oględzin skały, w których zachował się okaz raptoreksa, które zdaniem Sereno i in. wskazują na wczesnokredowe warstwy Lujiatun. Nawet jeśli ''R. kriegsteini'' to [''[[nomen dubium]]'', to jeśli pochodzi z Yixian, ma wielkie znaczenie dla ewolucji tyranozauroidów. | ||
Jak się wydaje, sprawa ''Raptorex kriegsteini'' nie jest jeszcze zamknięta i jego ostateczny status jako ważnego gatunku, ''[[nomen dubium]]'' czy młodszego synonimu innego tyranozauroida jest kwestią kolejnych badań. | Jak się wydaje, sprawa ''Raptorex kriegsteini'' nie jest jeszcze zamknięta i jego ostateczny status jako ważnego gatunku, ''[[nomen dubium]]'' czy młodszego synonimu innego tyranozauroida jest kwestią kolejnych badań. | ||
| Linia 82: | Linia 84: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! ''Raptorex'' | ! ''Raptorex'' | ||
| − | | [[Sereno]], [[Tan]], [[Brusatte]], [[Kriegstein]], [[Zhao]] i [[Cloward]], [[2009]] | + | | {{Kpt|[[Paul Sereno|Sereno]], [[Tan Lin|Tan]], [[Stephen Brusatte|Brusatte]], [[Henry Kriegstein|Kriegstein]], [[Zhao Xijin|Zhao]]}} i {{Kpt|[[Karen Cloward|Cloward]]}}, [[2009]] |
| ''[[nomen dubium]]''? | | ''[[nomen dubium]]''? | ||
| ?= ''[[Tarbosaurus]]'' | | ?= ''[[Tarbosaurus]]'' | ||
|- | |- | ||
! ''R. kriegsteini'' | ! ''R. kriegsteini'' | ||
| − | | | + | | {{Kpt|Sereno, Tan, Brusatte, Kriegstein, Zhao}} i {{Kpt|Cloward}}, 2009 |
| − | | '' | + | | ''nomen dubium''? |
| ?= ''[[Tarbosaurus]] bataar'' | | ?= ''[[Tarbosaurus]] bataar'' | ||
|} | |} | ||
Wersja z 16:47, 25 paź 2015
do aktualizacji
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Dawid Mika |
| Raptorex (raptoreks) | |
|---|---|
| Długość: | >2,5 m* |
| Masa: | >65 kg*
* osobnik młody ewentualnie młody dorosły |
| Miejsce występowania: | ?Chiny - ?Liaoning/?Mongolia Wewnętrzna |
| Czas występowania | ?130-?120 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Raptorex i Protarchaeopteryx. Autorka: Edyta Felcyn. | |
Wstęp
Raptorex został opisany jako rodzaj niewielkiego i wczesnego, ale bardzo zaawansowanego tyranozauroida z dolnej kredy Azji, może jednak być młodym jakiegoś z dużych, późnokredowych przedstawicieli tej grupy, np. Tarbosaurus.
Odkrycie
Szczątki raptoreksa, pochodzące z nieznanej lokalizacji, prawdopodobnie zostały wydobyte i wywiezione z Mongolii albo Chin nielegalnie, po czym trafiły do Arizony, gdzie Henry Kriegstein (okulista i kolekcjoner skamielin) kupił je podczas pokazu skamieniałości. Najpierw uznano je za młodego Tarbosaurus, lecz później stwierdzono (choć prawdopodobnie błędnie), że jest to okaz bliski osiągnięcia swoich maksymalnych rozmiarów. Wtedy do akcji wkroczył znany (acz kontrowersyjny) paleontolog - Paul Sereno. Z kilkoma współpracownikami (w tym Kriegsteinem) zajął się badaniem okazu. Henry Kriegstein podarował typowy okaz raptoreksa Uniwersytetowi Chicagowskiemu, a w przyszłości ma on zostać przekazany do swojej ojczyzny i ma spocząć ostatecznie w muzeum w Mongolii Wewnętrznej.
Etymologia
Nazwa Raptorex to połączenie greckich słów raptor (rabuś) i rex (król). Epitet gatunkowy nadano na cześć Romana Kriegsteina, dzięki któremu okaz typowy stał się dostępny dla nauki.
Materiał kopalny
Holotyp (LH PV18) to częściowo artykułowany szkielet młodocianego (takiego, który nie zakończył jeszcze wzrostu) lub młodego dorosłego osobnika. Wg Sereno i współpracowników zginął prawdopodobnie w szóstym roku życia, osiągnąwszy 2,5 m długości (ich zdaniem w pełni wyrośnięty okaz mógł osiągać ok. 20 % więcej - ok. 3 m). Fowler i in. (2011) uznali jednak, że jest to okaz sporo młodszy - prawdopodobnie dwu-trzyletni.
Na holotyp składają się nieartykułowane kości czaszki (p. [=prawa] k. [=kość] przedszczękowa, l. [=lewa] k. szczękowa, l. k. łzowa, l. i p. k. nosowa, p. k. przedczołowa, p. i l. kk [=kości] czołowe, cz. [=część] l. k. ciemieniowa, l. k. zaoczodołowa, l. dystalna k. kwadratowa, cz. l. k. podniebienna, l. strona trzonu k. klinowej, k. paroklinowa, l. epipterygoid), żuchwy (p. i cz. l. k. zębowej, l. i cz. p. k. kątowej górnej, l. i cz. p. k. kątowej, l. i fragment p. k. przedstawowej, cz. p. k. płatowej, l. k. stawowej), zęby i dość kompletny szkielet pozaczaszkowy (nie zawierający cz. kończyny przedniej i dystalnej połowy ogona - od 12 kręgu), na który składają się kręgi (szyjne 1-10, grzbietowe 1-13, krzyżowe 1-5, ogonowe 1-11), niekompletne żebra szyjne, 18 częściowych lub całych żeber, para zrośniętych przednich środkowych gastralii i proksymalne części 5 kolejnych, kk. kończyn przednich i obręczy barkowej (l. k. krucza, l. łopatka, p. i l. k. ramienna, l. k. promieniowa, l. k. łokciowa, l. palec I, paliczki II-1 i II-2), kk. kończyn tylnych i obręczy miednicznej (prawie kompletna p. i l. k. biodrowa, proksymalna p. i l. k. kulszowa, końce p. k. łonowej, l. k. łonowa bez "stopki" (foot), p. i l. k. udowa, l. i proksymalna końcówka p. k. strzałkowej, proksymalna i najbardziej dystalna końcówka l. k. piszczelowej, l. k. skokowa, l. kk śródstopia - 2 i 4, dystalna końcówka p. k. śródstopia - 3, 5 paliczków i 3 pazury).
Pokrewieństwo z innymi tyranozauroidami
Raptorex wykazuje budowę pośrednią między bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi tyranozaurydami, co jednak może wynikać z młodego wieku. W analizie kladystycznej Sereno i in. i Sentera (2010) raptoreks okazał się być kladem siostrzanym późnokredowych Tyrannosauridae. Najwcześniejsze znane tyranozaurydy i raptoreksa miało więc dzielić ok. 50 milionów lat. Jeśli raptoreks rzeczywiście pochodzi z warstw Lujiatun, to żył obok Dilong - mniejszego, prymitywniejszego krewniaka.
Młody Tarbosaurus?
Nie jest pewne, z jakich osadów pochodzi Raptorex. Oględziny skał dokonane przez Sereno i in. wskazują, że chodzi o dolne warstwy formacji Yixian. W pobliżu holotypu odnaleziono szczątki małży oraz ryb Lycoptera, charakterystycznych dla osadów grupy Jehol, do której należy Yixian - zostało to jednak podważone.
W 2010 roku niektórzy naukowcy (Larson, Hurum) nieoficjalnie przyznali, że Raptorex wygląda na młodego tarbozaura. Stwierdzili także, że "skamieliny ryb i małży są rozpowszechnione geograficznie i czasowo", podważając tym samym uznanie, że chodzi o wczesnokredowe osady, nie proponując jednak nic w zamian (Corbyn, online). Było to jednak zdecydowanie za mało aby wątpić w ważność omawianego rodzaju.
Ostatecznie publikacja grupy naukowców (w tym Larsona) pod przewodnictwem Fowlera ukazała się w kolejnym roku. Wg nich Raptorex to bardzo młody osobnik jakiegoś zaawansowanego tyranozauroida (niekoniecznie, jak piszą Fowler i in., tyranozauryda). Różnice w budowie raptoreksa i młodych tarbozaurów mogą wynikać ze zmienności osobniczej (Tsuihiji i in., 2011). Początkowo podawano, że okaz pochodzi z Mongolii, dopiero ekipa Sereno stwierdziła, że chodzi o Chiny.
Należy zauważyć, że nie zostały podważone wyniki oględzin skały, w których zachował się okaz raptoreksa, które zdaniem Sereno i in. wskazują na wczesnokredowe warstwy Lujiatun. Nawet jeśli R. kriegsteini to [nomen dubium, to jeśli pochodzi z Yixian, ma wielkie znaczenie dla ewolucji tyranozauroidów.
Jak się wydaje, sprawa Raptorex kriegsteini nie jest jeszcze zamknięta i jego ostateczny status jako ważnego gatunku, nomen dubium czy młodszego synonimu innego tyranozauroida jest kwestią kolejnych badań.
Spis gatunków
| Raptorex | Sereno, Tan, Brusatte, Kriegstein, Zhao i Cloward, 2009 | nomen dubium? | ?= Tarbosaurus |
|---|---|---|---|
| R. kriegsteini | Sereno, Tan, Brusatte, Kriegstein, Zhao i Cloward, 2009 | nomen dubium? | ?= Tarbosaurus bataar |
Bibliografia
Benson RBJ, Carrano MT & Brusatte SL (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften 97 (1) 71-78 opublikowane online przed drukiem 14.10.2009
Hocknull SA, White MA, Tischler TR, Cook AG, Calleja ND, Sloan T & Elliott DA (2009) "New mid-Cretaceous (latest Albian) dinosaurs from Winton, Queensland, Australia" PLoS ONE 4 (7).
