Timurlengia

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Timurlengia (timurlengia)
Długość:	ok. 3-4 m
Masa:	170-270 kg
Miejsce występowania:	Uzbekistan (formacja Bissekty)
Czas występowania	92-90 Ma późna kreda (turon)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Tyrannosauroidea
Rekonstrukcja Timurlengia.
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[],"imageoverlays":null}

Wstęp

Timurlengia była stosunkowo niewielkim tyranozauroidem, żyjącym na początku późnej kredy na terenie dzisiejszego Uzbekistanu. Stanowi takson pośredni między starszymi, bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi przedstawicielami tej grupy, znanymi z późnej kredy. Odkrycie tego zwierzęcia stanowi ważną wskazówkę dla zrozumienia ewolucji i sukcesu jego późniejszych wielkich krewniaków, których ostatnim i największym przedstawicielem był słynny Tyrannosaurus.

Odkrycie i opis

Szczątki Timurlengia znaleziono w Uzbekistanie, na terenie pustyni Kyzył-Kum. Osady te datowane są na turon (drugie piętro późnej kredy). W 2004 r. odkryto puszkę mózgową omawianego dinozaura. Następne 10 lat spędziła ona w Instytucie Zoologicznym Rosyjskiej Akademii Nauk, aż wreszcie paleontolog Stephen Brusatte zidentyfikował na podstawie tych szczątków nowy gatunek teropoda. 2 lata później, w 2016 r. Timurlengia została oficjalnie nazwana i opisana przez zespół naukowców: wspomniany Stephen Brusatte, Alexander Averianov, Hans-Dieter Sues, Amy Muir, oraz Ian Butler.

Materiał kopalny

Holotypem opisywanego teropoda jest okaz ZIN PH 1146/16. Zawiera ona puszkę mózgową. Materiał przypisany do Timurlengia obejmuje m.in.: prawą połowę puszki mózgowej, prawą kość szczękową, kość czołową, lewą kość kwadratową, fragment prawej kości szczękowej, zęby, 2 kręgi szyjne, kręg tułowiowy, 3 kręgi ogonowe, pazury przednich i tylnych łap. Szczątki te pochodzą od wielu różnych osobników.

Etymologia

Nazwa Timurlengia pochodzi od Timura, azjatyckiego zdobywcy i założyciela dynastii Timurydów. Epitet gatunkowy euotica pochodzi pochodzi z Greki i oznacza „dobrze słyszący”, odnosząc się do wyników badań puszki mózgowej tego tyranozauroida. Wskazują one, że Timurlengia miała dobrze rozwinięty słuch, zwłaszcza jeśli chodzi o niskie częstotliwości..

Budowa i filogeneza

Znaleziono tylko niektóre kości Timurlengia, przez co dokładne odtworzenie jej wyglądu jest niemożliwe. Z pewnością była jednak dwunożnym drapieżnym teropodem wielkości konia, uzbrojonym w ostre, zakrzywione do tyłu zęby o piłkowanych krawędziach. Były one jednak węższe, niż np. u Tyrannosaurus. Czaszka Timurlengia była w mniejszym stopniu spneumatyzowana, niż u tyranozaurydów. Natomiast badania puszki mózgowej sugerują, że zwierzę to posiadało już skomplikowane ucho wewnętrzne i wyostrzone zmysły, typowe dla jego późniejszych, dalece potężniejszych krewniaków.

Odkrycie Timurlengia stanowi ważny krok do zrozumienia ewolucji tyranozauroidów. Do tej pory znane były jedynie ich wcześniejsze, bazalne formy z późnej jury i wczesnej kresy (jak Stokesosaurus, Dilong czy Guanlong), oraz zaawansowane, późnokredowe tyranozaurydy, takie jak Tyrannosaurus czy Tarbosaurus. Brakowało natomiast form pośrednich między nimi z powodu luki w zapisie kopalnym w połowie okresu kredowego. Trudno było więc zrozumieć, w jaki sposób stosunkowo niewielkie, lekko zbudowane teropody przemieniły się w gigantyczne drapieżniki, które zdominowały ekosystemy późnej kredy w Ameryce Północnej i Azji. Timurlengia pomaga wypełnić tę lukę. Jest to bowiem takson filogenetycznie i stratygraficznie pośredni między bazalnymi tyranozauroidami oraz ich zaawansowanymi potomkami z końca kredy.

Zdaniem autorów opisu Timurlengia, tyranozauroidy najpierw wykształciły dobrze rozwinięte zmysły wzroku, węchu i słuchu, pozostając jeszcze na początku późnej kredy stosunkowo niewielkimi teropodami. Dopiero w ciągu ostatnich dwudziestu milionów mezozoiku gwałtownie rozwinęły ogromne rozmiary i stały się dominującymi drapieżnikami w Ameryce Północnej i Azji. To właśnie doskonałe zmysły i stosunkowo dobrze rozwinięte mózgi były jedną z przyczyn sukcesu ewolucyjnego tej grupy zwierząt. Było to także możliwe dzięki wymarciu innych wielkich teropodów, dzięki czemu tyranozauroidy mogły stopniowo zajmować podobne nisze ekologiczne.

Środowisko

Szczątki Timurlengia pochodzą z formacji Bissekty, datowanej na turon. Teropod ten współwystępował tam z licznymi krokodylomorfami, płazami, ssakami i innymi zwierzętami. Liczne są szczątki ryb. W powietrzu unosiły się pterozaury Azhdarcho. Razem z Timurlengia żyły tam również inne dinozaury: ceratopsyd Turanoceratops, hadrozauroid Levnesovia, ankylozauryd Bissektipelta oraz kilka niewielkich teropodów, w większości słabo poznanych i opisanych na podstawie bardzo skąpego materiału.

Spis gatunków

Timurlengia	Brusatte, Averianov, Sues, Muir i Butler, 2016
Timurlengia euotica	Brusatte, Averianov, Sues, Muir i Butler, 2016

Bibliografia

Stephen L. Brusatte, Alexander Averianov, Hans-Dieter Sues, Amy Muir and Ian B. Butler (2016). "New tyrannosaur from the mid-Cretaceous of Uzbekistan clarifies evolution of giant body sizes and advanced senses in tyrant dinosaurs". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, t. 113, nr 13, str. 3447–3452. doi: 10.1073/pnas.1600140113

Stephen Brusatte. "New Tyrannosaur Species Reveals How the King of the Dinosaurs Won Its Crown." Scientific American, The Conversation. [1]