Kategoria:Polska: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
Linia 1: Linia 1:
−
<small>
 
−
 
 
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
 
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
 
 
Linia 144: Linia 142:
  
 
===Późny trias===
 
===Późny trias===
−
W  [[późny trias|późnym triasie]] Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Ok. 230Ma , na terenie dzisiejszego [[Krasiejów|Krasiejowa]] płynęła rzeka, wokół niej znajdowały się mniejsze jeziora w których rosły ramienice- wodne rośliny, a ląd porastały iglaste z rodzaju''Pseudohirmeriella''. Środowisko to nawiedzały pory suche oraz gwałtowne powodzie. W czasie ich trwania ginęły zwierzęta, które potem stały się skamieniałościami, których szczątki odnaleźli wile lat później paleontolodzy. Na tym terenie żyły [[aetozaury]] ''Staganolepis olenkae'' - opancerzone, grzebiące w ziemi zwierzęta, olbrzymie drapieżniki z linii krokodylowej - ''Polonosuchus silesiacus'' oraz podwodne, przypominające gawiale, choć z nimi niespokrewnione ''Paleorhinus'' oraz wodne płazy tarczogłowe- temnospondyle ''Cyclotosaurus intermedius'' i ''Metoposaurus krasiejowiensis''. Nad tymi gatunkami latał ''Ozimek volans''- niewielki, enigmatyczny gad.  Jedynym gatunkiem z kladu [[Ornithodira]] odkrytym w Krasiejowie jest ''[[Silesaurus opolensis]]'' owadożerny lub roślinożerny [[Dinosauromorpha|dinozauromorf]] lub [[dinozaur]]. Poruszał się prawdopodobnie na czterech nogach, ale mógł również biegać na dwóch. Mógł być przodkiem [[Ornithischia|dinozaurów ptasiomiednicznych]], choć jego pozycja pozostaje niejasna. Wyróżniał się on znaczną zmiennością międzygatunkową, odkryto również u niego dymorfizm płciowy. Był dość niepozornym zwierzęciem, prawdopodobnie oportunistą. W skałach podobnego wieku silezaur został znaleziony w Woźnikach. Fauna jest tam bardzo podobna, aczkolwiek występuje tam dicynodont ''Woznikella triradiata'', którego próżno szukać w Krasiejowie. Znalezione zostały tam również tropy [[Silesauridae|silezaurydów]] i [[Theropoda|teropodów]] oraz zęby prassaka - ''Polonodon woznikiensis''. Kilka milionów lat później, w [[noryk|noryku]] na terenie dzisiejszej miejscowości Poręba przechadzały się dinozaury i aetozaury oraz pływały hybodonty-rekiny. Tutaj także wędrowały pierwotne żółwie z gatunku ''Proterochersis porebensis'' - miały one długi ogon i inne bazalne cechy np. kręgi krzyżowe przyczepione do karapaksu oraz dobrze rozwinięte pierwsze żebro. Lecz najciekawsze w Porębie były dinozaury. Odkryto trzy okazy : kość udową silezauryda, łopatkę i kości kończyn dolnych [[Herrerasauridae|herrerazauryda]]. Charakterystyczne cechy np. budowa części łopatki tworzącej staw ramienny, wyrostek na łopatce, wcięcie przy główce kości strzałkowej pozwalają stwierdzić, że należy on do tej rodziny, niespotkanej nigdzie indziej w Europie! Z tego stanowiska znany jest równięż [[Coelophyoidea|celofyzoid]], znany z miednicy i innych, mniej znaczących części szkieletu sklasyfikowany na podstawie budowy [[antykrętarz|antykrętarza]] i [[wyrostek nadpanewkowy|wyrostka nadpanewkowego]]. Niestety, materiał kopalny tych dinozaurów jest zbyt ubogi, aby zaklasyfikować ich do oddzielnych gatunków. Pod koniec okresu triasowego, w [[retyk|retyku]] na terenie Polski pojawiły się bardzo duże enigmatyczne zwierzęta. Istniała wtedy jakaś bariera, która odzielała niemieckie prozauropody ''[[Plateosaurus]]'', które były tam bardzo liczne od polskich dicynodontów i aetozaurów (które razem wytępują tylko w Woźnikach). W Górach Świętokrzyskich, w warunkach pustynnych swoje tropy zostawiły właśnie plateozaury (''Pseudotetrasauropus'') oraz znaleziono kość należącą do  silezauryda. Po zachodniej stronie Polski panował natomiast ''[[Smok]]'' z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod). O jego dinozaurzej naturze świadczą mn. koprolity, wspominany wcześniej w tekście antykrętarz oraz budowa mózgoczaszki. O przynależności do raizuchów świadczy np. budowa kości jarzmowej i podniebiennej. Tak duży drapieżnik musioał na coś polować. Jego ofiarą był olbrzymi, jeden z ostatnich dicynodontów ''Lisowicia bojani'', chodzący na wyprostowanych kończynach, ważący 5-6 ton ,żywił się drzewami iglastymi oraz miękkimi paprociami na pewno stanowił dla niego łakomy, ale trudny do upolownia kąsek( ślady zebów smoka znaleziono na kościach lisowicji). Lecz w tym środowisku żyły również inne zwierzęta: cyklotozaury, celofyzoidy, popozauroidy, płazy ''Gerrothorax'', prassaki ''Hallautherium'' oraz ryby dwudyszne. Środowisko porastały nagonasienne. Podobną faunę znaleziono w okolicach  Zawiercia również z tropami dinozaurów. W miejscowości [[Kocury]] odkryto nieco inną faunę z tego samego wieku :teropoda ''[[Velocipes| Velocipes guerichi]]'' znanego z bardzo niekompletnego materiału, niedawno opisanego aetozaura ''Kocyrypelta sylvestris'' oraz żółwie i ryby.  Późnotriasowe stanowisko [[Czerwone Żlebki]] w Tatrach zawiera ślady jurajskich dinozaurów np. ''[[Kayentapus]]'', ''[[Anomoepus]]'', mimo to skały są triasowe. Ten fenomen nie został do tej pory wyjaśniony.
+
====Etap "krasiejowski"([[karnik]])====
 +
W  [[późny trias|późnym triasie]] Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Ok. 230Ma , na terenie dzisiejszego [[Krasiejów|Krasiejowa]] płynęła rzeka, wokół niej znajdowały się mniejsze jeziora w których rosły ramienice- wodne rośliny, a ląd porastały iglaste z rodzaju''Pseudohirmeriella''. Środowisko to nawiedzały pory suche oraz gwałtowne powodzie. W czasie ich trwania ginęły zwierzęta, które potem stały się skamieniałościami, których szczątki odnaleźli wile lat później paleontolodzy. Na tym terenie żyły [[aetozaury]] ''Staganolepis olenkae'' - opancerzone, grzebiące w ziemi zwierzęta, olbrzymie drapieżniki z linii krokodylowej - ''Polonosuchus silesiacus'' oraz podwodne, przypominające gawiale, choć z nimi niespokrewnione ''Paleorhinus'' oraz wodne płazy tarczogłowe- temnospondyle ''Cyclotosaurus intermedius'' i ''Metoposaurus krasiejowiensis''. Nad tymi gatunkami latał ''Ozimek volans''- niewielki, enigmatyczny gad.  Jedynym gatunkiem z kladu [[Ornithodira]] odkrytym w Krasiejowie jest ''[[Silesaurus]] opolensis'' owadożerny lub roślinożerny [[Dinosauromorpha|dinozauromorf]] lub [[dinozaur]]. Poruszał się prawdopodobnie na czterech nogach, ale mógł również biegać na dwóch. Mógł być przodkiem [[Ornithischia|dinozaurów ptasiomiednicznych]], choć jego pozycja pozostaje niejasna. Wyróżniał się on znaczną zmiennością międzygatunkową, odkryto również u niego dymorfizm płciowy. Był dość niepozornym zwierzęciem, prawdopodobnie oportunistą. W skałach podobnego wieku silezaur został znaleziony w Woźnikach. Fauna jest tam bardzo podobna, aczkolwiek występuje tam dicynodont ''Woznikella'', którego próżno szukać w Krasiejowie. Prwadopodobnie przybył on w wyniku migracji z Południowej Afryki. Znalezione zostały tam również tropy [[Silesauridae|silezaurydów]] i [[Theropoda|teropodów]] oraz zęby prassaka - ''Polonodon''.
 +
====Etap "lisowicki" ([[noryk]] - [[retyk]])====
 +
Kilka milionów lat później, w [[noryk|u]] na terenie dzisiejszej miejscowości Poręba przechadzały się dinozaury i aetozaury oraz pływały hybodonty-rekiny. Tutaj także wędrowały pierwotne żółwie z gatunku ''Proterochersis porebensis'' - miały one długi ogon i inne bazalne cechy np. kręgi krzyżowe przyczepione do karapaksu oraz dobrze rozwinięte pierwsze żebro. Lecz najciekawsze w Porębie były dinozaury. Odkryto trzy okazy : kość udową silezauryda, łopatkę i kości kończyn dolnych [[Herrerasauridae|herrerazauryda]]. Charakterystyczne cechy np. budowa części łopatki tworzącej staw ramienny, wyrostek na łopatce, wcięcie przy główce kości strzałkowej pozwalają stwierdzić, że należy on do tej rodziny, niespotkanej nigdzie indziej w Europie! Z tego stanowiska znany jest równięż [[Coelophysoidea|celofyzoid]], znany z miednicy i innych, mniej znaczących części szkieletu sklasyfikowany na podstawie budowy [[antykrętarz|antykrętarza]] i [[wyrostek nadpanewkowy|wyrostka nadpanewkowego]]. Niestety, materiał kopalny tych dinozaurów jest zbyt ubogi, aby zaklasyfikować ich do oddzielnych gatunków. Pod koniec okresu triasowego, w [[retyk|u]] na terenie Polski pojawiły się bardzo duże enigmatyczne zwierzęta, część z nich była przybyszami z odległych części Pangei. Istniała wtedy jakaś bariera, która odzielała niemieckie prozauropody ''[[Plateosaurus]]'', które były tam bardzo liczne od polskich dicynodontów (Lisowicia i nienazwany gatunek z Gór Świętokrzyskich) oraz aetozaurów (które razem występują tylko w Woźnikach). W Górach Świętokrzyskich, w warunkach pustynnych swoje tropy zostawiły właśnie plateozaury (''Pseudotetrasauropus'') oraz znaleziono kość należącą do  silezauryda. Po zachodniej stronie Polski panował natomiast ''[[Smok]]'' z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod). O jego dinozaurzej naturze świadczą mn. koprolity, wspominany wcześniej w tekście antykrętarz oraz budowa mózgoczaszki. O przynależności do raizuchów świadczy np. budowa kości jarzmowej i podniebiennej. Tak duży drapieżnik musiał na coś polować. Jego ofiarą był olbrzymi, jeden z ostatnich dicynodontów ''Lisowicia bojani'', chodzący na wyprostowanych kończynach, ważący 5-6 ton ,żywił się drzewami iglastymi oraz miękkimi paprociami na pewno stanowił dla niego łakomy, ale trudny do upolownia kąsek( ślady zebów smoka znaleziono na kościach lisowicji). Lecz w tym środowisku żyły również inne zwierzęta: cyklotozaury, celofyzoidy, popozauroidy, płazy ''Gerrothorax'', prassaki ''Hallautherium'' oraz ryby dwudyszne. Środowisko porastały nagonasienne. Podobną faunę znaleziono w okolicach  Zawiercia również z tropami dinozaurów. W miejscowości [[Kocury]] odkryto nieco inną faunę z tego samego wieku :teropoda ''[[Velocipes]]'' znanego z bardzo niekompletnego materiału, niedawno opisanego aetozaura ''Kocyrypelta sylvestris'' oraz żółwie i ryby.  Późnotriasowe stanowisko [[Czerwone Żlebki]] w Tatrach zawiera ślady jurajskich dinozaurów np. ''[[Kayentapus]]'', ''[[Anomoepus]]'', mimo to skały są triasowe. Ten fenomen nie został do tej pory wyjaśniony.
 
[[Plik:Smok 1 by apsaravis.jpg|200px|thumb|right|''Smok''  Autor: [[Edyta Felcyn]]]]
 
[[Plik:Smok 1 by apsaravis.jpg|200px|thumb|right|''Smok''  Autor: [[Edyta Felcyn]]]]
 
===Wczesna jura===
 
===Wczesna jura===
Linia 221: Linia 222:
 
|}
 
|}
 
===Kenozoik===
 
===Kenozoik===
−
Potomkowie dinozaurów, ptaki są licznie reprezentowane w fliszu karpackim. Znane są stąd mn. kolibry z gatunku ''Eurotrochilus noniewiczi'', ptaki szponiaste z gatunku ''Aviraptor longicrus'' czy wróblowate ''Jamna szybiaki'', ''Resoviaornis jamrozi'', ''Winnicavis gorskii''.
+
Potomkowie dinozaurów, ptaki są licznie reprezentowane w fliszu karpackim. Znane są stąd mn. kolibry z gatunku ''Eurotrochilus noniewiczi'' czy wróblowate ''Jamna szybiaki'', ''Resoviaornis jamrozi'', ''Winnicavis gorskii''.
  
 
[[Kategoria:Europa]]
 
[[Kategoria:Europa]]
Linia 227: Linia 228:
 
<small>
 
<small>
 
Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.  
 
Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.  
 +
 +
Łukasz Czepiński, Dawid Dróżdż, Tomasz Szczygielski, Mateusz Tałanda, Wojciech Pawlak, Antoni Lewczuk, Adam Rytel, Tomasz Sulej. (2021) An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology 41:1.
 +
 +
Rafał Piechowski, Grzegorz Niedźwiedzki, Mateusz Tałanda. (2019) Unexpected bird-like features and high intraspecific variation in the braincase of the Triassic relative of dinosaurs. Historical Biology 31:8, pages 1065-1081.
 +
 +
Jerzy Dzik (2003) A beaked herbivorous archosaur with dinosaur affinities from the early Late Triassic of Poland, Journal of Vertebrate Paleontology, 23:3, 556-574, DOI: 10.1671/A1097
 +
 +
Piechowski, Rafał, and Mateusz Tałanda. "The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha." Journal of anatomy 236.6 (2020): 1044-1100.
 +
 +
Qvarnström, Martin, Per E. Ahlberg, and Grzegorz Niedźwiedzki. "Tyrannosaurid-like osteophagy by a Triassic archosaur." Scientific Reports 9.1 (2019): 1-9.
 +
 +
Skawiński, Tomasz, et al. "A re-evaluation of the historical ‘dinosaur’remains from the Middle-Upper Triassic of Poland." Historical Biology 29.4 (2017): 442-472.
 +
 +
Niedźwiedzki, G., Brusatte, S.L., Sulej, T. and Butler, R.J. (2014), Basal dinosauriform and theropod dinosaurs from the mid–late Norian (Late Triassic) of Poland: implications for Triassic dinosaur evolution and distribution. Palaeontology, 57: 1121-1142. https://doi.org/10.1111/pala.12107
 +
 +
Tomasz Szczygielski , Tomasz Sulej, Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany, Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 177, Issue 2, June 2016, Pages 395–427, https://doi.org/10.1111/zoj.12374
  
 
Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.  
 
Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.  

Wersja z 10:50, 24 maj 2023

Autor: Korekta:
Szymon Jagusztyn, Łukasz Czepiński Maciej Ziegler

Dinozaury i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski. i ich krewni żyjący na terenie obecnej Polski.

Odkrycia kopalnych krewniaków dinozaurów obejmują głównie triasowe osady Górnego Śląska oraz tropy (ichnoskamieniałości) z Gór Świętokrzyskich.

Nazwa Klasyfikacja Miejsce Wiek Uwagi
Silesaurus opolensis Dinosauromorpha: Silesauridae Krasiejów, Woźniki późny trias (karnik)
Smok wawelski Theropoda? Lisowice, Zawiercie późny trias (noryk) - (retyk) incertae sedis, teropod lub rauizuch
Velocipes guerichi Theropoda Kocury późny trias (noryk) nomen dubium, fragment kości strzałkowej
Silesauridae indet. Dinosauromorpha: Silesauridae Zawiercie późny trias bliższa część kości udowej
Silesauridae indet. Dinosauromorpha: Silesauridae Poręba późny trias (noryk)
Succinodon putzeri ślady małży Kuphus sp. opisane jako szczęka tytanozaura
Coelophysidae indet. Theropoda:Coelophysidae Lisowice Późny trias, noryk-retyk kręg szyjny
Coelophysidae indet. Theropoda:Coelophysidae Poręba Późny trias, noryk-retyk ząb, kręg ogonowy, miednica i paliczki
Herrerasauridae indet. Theropoda:Herrerasauridae Poręba Późny trias, noryk-retyk kość udowa, strzałkowa i łopatka
Dinosauromorpha indet. Dinosauromorpha Skarszyny Późny trias, retyk kość strzałkowa
Ceratosauria indet. Theropoda:Ceratosauria Sołtyków Wczesna jura,hettang kręg ogonowy i kość długa (?ramieniowa)


Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wczesny i środkowy trias

Osady wczesnotriasowe Gór Świętokrzyskich kryją ślady najstarszych dinozauromorfów na świecie - prawdopodobnie lagerpetonów: Rotodactylus, Prorotodactylus oraz późniejsze, środkowotriasowe Sphingopus i Atreipus- mogą one należeć do silezaurydów. Według najnowszych badań, lagerpetony mogą być przodkami pterozaurów, co znacznie komplikuje ewolucje kladu Ornithodira. Specyficzny sposób poruszania się twórców tych tropów to początki dwunożności dinozaurów. Zwierzęta te współwystępowały z dicynodontami, temnospondylami oraz pseudozuchami, które pozostawiły tropy Chirotherium, Synaptichium, Rhynchosauroides, Capitosauroides, Brachychirotherium i Isochirotherium oraz owadzie Diplichnites. W Wiórach i Parszowie znaleziono również fragmenty kostne tych zwierząt. Co ciekawe, na początku tropy dinozaurów były bardzo nieliczne np. Wiórach i Stryczowicach i stopniowo ich liczebność była coraz większa, co doprowadziło do ich dominacji w jurajskich i kredowych środowiskach. Znaleziska opisane przez von Huene'go jako Megalosaurus, Zanclodon iThecodontosaurus z lokalizacji: Stare Gliny, Krapkowice, Miedary i Gogolin okazały się być tanystrofami lub niemożliwymi do identyfikacji archozaurami.

Rekonstrukcja autora tropów Prorotodactylus. Autor:Caz41985

Późny trias

Etap "krasiejowski"(karnik)

W późnym triasie Polska prawie w całości była pokryta lądem. Mamy bogaty zapis kręgowców z tego okresu znanych głównie ze Śląska. Ok. 230Ma , na terenie dzisiejszego Krasiejowa płynęła rzeka, wokół niej znajdowały się mniejsze jeziora w których rosły ramienice- wodne rośliny, a ląd porastały iglaste z rodzajuPseudohirmeriella. Środowisko to nawiedzały pory suche oraz gwałtowne powodzie. W czasie ich trwania ginęły zwierzęta, które potem stały się skamieniałościami, których szczątki odnaleźli wile lat później paleontolodzy. Na tym terenie żyły aetozaury Staganolepis olenkae - opancerzone, grzebiące w ziemi zwierzęta, olbrzymie drapieżniki z linii krokodylowej - Polonosuchus silesiacus oraz podwodne, przypominające gawiale, choć z nimi niespokrewnione Paleorhinus oraz wodne płazy tarczogłowe- temnospondyle Cyclotosaurus intermedius i Metoposaurus krasiejowiensis. Nad tymi gatunkami latał Ozimek volans- niewielki, enigmatyczny gad. Jedynym gatunkiem z kladu Ornithodira odkrytym w Krasiejowie jest Silesaurus opolensis owadożerny lub roślinożerny dinozauromorf lub dinozaur. Poruszał się prawdopodobnie na czterech nogach, ale mógł również biegać na dwóch. Mógł być przodkiem dinozaurów ptasiomiednicznych, choć jego pozycja pozostaje niejasna. Wyróżniał się on znaczną zmiennością międzygatunkową, odkryto również u niego dymorfizm płciowy. Był dość niepozornym zwierzęciem, prawdopodobnie oportunistą. W skałach podobnego wieku silezaur został znaleziony w Woźnikach. Fauna jest tam bardzo podobna, aczkolwiek występuje tam dicynodont Woznikella, którego próżno szukać w Krasiejowie. Prwadopodobnie przybył on w wyniku migracji z Południowej Afryki. Znalezione zostały tam również tropy silezaurydów i teropodów oraz zęby prassaka - Polonodon.

Etap "lisowicki" (noryk - retyk)

Kilka milionów lat później, w u na terenie dzisiejszej miejscowości Poręba przechadzały się dinozaury i aetozaury oraz pływały hybodonty-rekiny. Tutaj także wędrowały pierwotne żółwie z gatunku Proterochersis porebensis - miały one długi ogon i inne bazalne cechy np. kręgi krzyżowe przyczepione do karapaksu oraz dobrze rozwinięte pierwsze żebro. Lecz najciekawsze w Porębie były dinozaury. Odkryto trzy okazy : kość udową silezauryda, łopatkę i kości kończyn dolnych herrerazauryda. Charakterystyczne cechy np. budowa części łopatki tworzącej staw ramienny, wyrostek na łopatce, wcięcie przy główce kości strzałkowej pozwalają stwierdzić, że należy on do tej rodziny, niespotkanej nigdzie indziej w Europie! Z tego stanowiska znany jest równięż celofyzoid, znany z miednicy i innych, mniej znaczących części szkieletu sklasyfikowany na podstawie budowy antykrętarza i wyrostka nadpanewkowego. Niestety, materiał kopalny tych dinozaurów jest zbyt ubogi, aby zaklasyfikować ich do oddzielnych gatunków. Pod koniec okresu triasowego, w u na terenie Polski pojawiły się bardzo duże enigmatyczne zwierzęta, część z nich była przybyszami z odległych części Pangei. Istniała wtedy jakaś bariera, która odzielała niemieckie prozauropody Plateosaurus, które były tam bardzo liczne od polskich dicynodontów (Lisowicia i nienazwany gatunek z Gór Świętokrzyskich) oraz aetozaurów (które razem występują tylko w Woźnikach). W Górach Świętokrzyskich, w warunkach pustynnych swoje tropy zostawiły właśnie plateozaury (Pseudotetrasauropus) oraz znaleziono kość należącą do silezauryda. Po zachodniej stronie Polski panował natomiast Smok z Lisowic i Marciszowa, duży (6 metrów długości) drapieżnik, którego przynależność systematyczna jest kontrowersyjna (możliwe, że jest to rauizuchowy przedstawiciel linii krokodylowej, albo teropod). O jego dinozaurzej naturze świadczą mn. koprolity, wspominany wcześniej w tekście antykrętarz oraz budowa mózgoczaszki. O przynależności do raizuchów świadczy np. budowa kości jarzmowej i podniebiennej. Tak duży drapieżnik musiał na coś polować. Jego ofiarą był olbrzymi, jeden z ostatnich dicynodontów Lisowicia bojani, chodzący na wyprostowanych kończynach, ważący 5-6 ton ,żywił się drzewami iglastymi oraz miękkimi paprociami na pewno stanowił dla niego łakomy, ale trudny do upolownia kąsek( ślady zebów smoka znaleziono na kościach lisowicji). Lecz w tym środowisku żyły również inne zwierzęta: cyklotozaury, celofyzoidy, popozauroidy, płazy Gerrothorax, prassaki Hallautherium oraz ryby dwudyszne. Środowisko porastały nagonasienne. Podobną faunę znaleziono w okolicach Zawiercia również z tropami dinozaurów. W miejscowości Kocury odkryto nieco inną faunę z tego samego wieku :teropoda Velocipes znanego z bardzo niekompletnego materiału, niedawno opisanego aetozaura Kocyrypelta sylvestris oraz żółwie i ryby. Późnotriasowe stanowisko Czerwone Żlebki w Tatrach zawiera ślady jurajskich dinozaurów np. Kayentapus, Anomoepus, mimo to skały są triasowe. Ten fenomen nie został do tej pory wyjaśniony.

Smok Autor: Edyta Felcyn

Wczesna jura

Początek okresu jurajskiego jest bogato reprezentowany w Górach Świętokrzyskich. Od północnego zachodu na teren Polski weszło morze, a na jego brzegach i w okolicznych środowiskach ślady pozostawiały po sobie dinozaury. Najstarsze tropy z tego okresu to formacja zagajska dolna, która charakteryzowała się równinami z meandrującymi rzekami. Na brzegach wód rosły paprocie nasienne, drzewa iglaste np. Hirmeriella, oraz paprocie jako niskopienna roślinność. W Sołtykowie zachowały się ślady interpretowane jako zapis polowania dilofozaurów na pierwsze zauropody. Przebywały one prawdopodobnie w grupie rodzinnej, dwójka dorosłych i czwórka młodych. W pewnym momencie ścieżki, ślady młodych osobników gwałtownie odsuwają się w jedną stronę. Miejsce to przyniosło wiele więcej znalezisk: koprolity heterodontozaurów i ich ślady, kości ceratozaurów, olbrzymie pół metrowe tropy drapieżnika ((Megalosauripus)), którego szczątków kostnych nie znamy, ślady pływających dilofozaurów (Characichnos tridactylus), a nawet tropy ssaków.

Następnie morze dotarło jeszcze dalej. W środowiskach lagunowo-deltowych tworzyły się osady formacji: zagajskiej górnej, skłobskiej i przysuskiej, w których pospolite są miłorzęby, sagowce i glejcheniowce (paprocie). Zanikają tropy dużych drapieżników, natomiast pojawiają się scelidozaury (Moyenisauropus), które wędrowały wzdłuż brzegu jurajskiego morza. Największą osobliwością znaną z tego okresu są ślady Plesiornis z Glinianego Lasu - przypominające tropy ptasie. Później doszło do powstania rozległych wydm nadbrzeżnych - na ich terenie żyły celofyzoidy, zauropody i scelidozaury. Najciekawszym tropem ze środowiska plażowego w Szydłówku jest siedzący celofyzoid oraz ponowne pojawienie się śladów Megalosauripus i tajemniczych Stenonyx (Znanych również z Sołtykowa).

Trop Prawdopodobny sprawca
Kayentapus dilofozauryd
Parabrontopodus wczesny zauropod
Kalosauropus prozauropod
Otozoum prozauropod
Delatorrichnus heterodontozaur
Eubrontes zauropod lub teropod
Grallator celofyzoid
Anchisauripus celofyzoid
Megalosauripus tetanur
Plesiornis praptak?
Chracichnos pływający teropod
Anomoepus wczesny tyreofor lub np. Lesothosaurus
Moyenisauropus scelidozaury
Stenonyx celofyzoid lub młody nieznanego gatunku teropoda
Dinosauria indet. -
Sauropoda indet. -
Szlak tropów dinozaurów z Sołtykowa. Źródło:PIG-PIB

Środkowa jura

Środkowa jura jest słabo poznana, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce znany jest tylko jeden trop dinozaura z tego okresu: w środowisku bagiennym na terenie dzisiejszej Częstochowy swój trop Carmelopodus pozostawił alwarezzauryd.

Późna jura

W późnej jurze nastąpiła transgresja morska, przez co Polska została pokryta wodą. Jednak w tym czasie pojawiła się również Wyspa Liszkowskiego, niewielki teren na którym żyły dinozaury, rosły drzewa nagonasienne i rośliny zielne np. paprocie, które pozostawiły po sobie korzenie. Wyspa graniczył z rafą - z okolic znane są koralowce, jeżowce, ślimaki i inne organizmy. Na lądzie żyły kamptozaurydy, dryozaurydy (trop Dinehichnus), stegozaury (Deltapodus), których ślady dostarczają informacje o ich prawdopodobnej dwunożności, oraz duże zauropody.

W miejscu zwanym Czarcia Stopka w Bałtowie swój trop, według dawnych przekazów miejscowej ludności, pozostawić miał diabeł. W rzeczywistości okazał się być tropem allozaura. W tym samym miejscu swój trop Wildeichnus odcisnął prymitywny celurozaur. Niedaleko, W Żydowskim Jarze zachowała się niezwykła pogoń ceratozaura za dryozaurydami. Natomiast w Wierzbicy swój ślad pozostawił wczesny tyranozauroid. Te znaleziska są dobrym przykładem karłowatości wyspowej. Dinozaury na tych wyspach były o ok. 30% mniejsze od swych kontynentalnych odpowiedników.

Wczesna kreda

Mimo iż we wczesnej kredzie Polska była nad powierzchnią wody, nie są znane z tego okresu ślady dinozaury ani ich szczątki.

Późna kreda

W późnej kredzie większość obszaru Polski zalewało płytkie morze, w północnej części nieco głębsze. Od strony dzisiejszej Ukrainy leżała wyspa, z której na teren platformy węglanowej przybyło życie lądowe, w tym dinozaury. Porastała tu różnorodna roślinność: paprocie drzewiaste, drzewa okrytonasienne i wiele innych. Na ten teren wkroczyły dinozaury roślinożerne: różne gatunki ornitopodów, możliwy ceratops, teropody terizinozaury oraz owiraptorozaury. Kompletne szlaki pozostawiły tu dromeozaurydy oraz tyranozaurydy.

Tropy Velociraptorichnus z Roztocza. Autor fot.: Gerard Gierliński, Źródło: PIG-PIB
Trop Prawdopodobny sprawca
Wakiyantanka tyranozauryd
Saurexallopus owiraptorozaur
Velociraptorichnus welociraptor
Ornithopodichnus mniejszy ornitopod
Hadrosauripus większy ornitopod
Macropodosaurus terizinozaur
Ceratopsia indet. -

Kenozoik

Potomkowie dinozaurów, ptaki są licznie reprezentowane w fliszu karpackim. Znane są stąd mn. kolibry z gatunku Eurotrochilus noniewiczi czy wróblowate Jamna szybiaki, Resoviaornis jamrozi, Winnicavis gorskii.

Bibliografia

Gierlinski, Gerard. (2015). New Dinosaur Footprints from the Upper Cretaceous of Poland in the Light of Paleogeographic Context. Ichnos. 22. 10.1080/10420940.2015.1063489.

Łukasz Czepiński, Dawid Dróżdż, Tomasz Szczygielski, Mateusz Tałanda, Wojciech Pawlak, Antoni Lewczuk, Adam Rytel, Tomasz Sulej. (2021) An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology 41:1.

Rafał Piechowski, Grzegorz Niedźwiedzki, Mateusz Tałanda. (2019) Unexpected bird-like features and high intraspecific variation in the braincase of the Triassic relative of dinosaurs. Historical Biology 31:8, pages 1065-1081.

Jerzy Dzik (2003) A beaked herbivorous archosaur with dinosaur affinities from the early Late Triassic of Poland, Journal of Vertebrate Paleontology, 23:3, 556-574, DOI: 10.1671/A1097

Piechowski, Rafał, and Mateusz Tałanda. "The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha." Journal of anatomy 236.6 (2020): 1044-1100.

Qvarnström, Martin, Per E. Ahlberg, and Grzegorz Niedźwiedzki. "Tyrannosaurid-like osteophagy by a Triassic archosaur." Scientific Reports 9.1 (2019): 1-9.

Skawiński, Tomasz, et al. "A re-evaluation of the historical ‘dinosaur’remains from the Middle-Upper Triassic of Poland." Historical Biology 29.4 (2017): 442-472.

Niedźwiedzki, G., Brusatte, S.L., Sulej, T. and Butler, R.J. (2014), Basal dinosauriform and theropod dinosaurs from the mid–late Norian (Late Triassic) of Poland: implications for Triassic dinosaur evolution and distribution. Palaeontology, 57: 1121-1142. https://doi.org/10.1111/pala.12107

Tomasz Szczygielski , Tomasz Sulej, Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany, Zoological Journal of the Linnean Society, Volume 177, Issue 2, June 2016, Pages 395–427, https://doi.org/10.1111/zoj.12374

Niedźwiedzki, Grzegorz & Remin, Zbyszek & J., Roszkowska & U., Meissner. (2009). Nowe znaleziska tropów dinozaurów z osadów liasowych Gór Świętokrzyskich (in Polish with English abstract). Przeglad Geologiczny. 57. 252-262.

Gierlinski G., Pienkowski G. (1999) -Dinosaur track assemblages from the Hettangian of Poland. Geol. Quart., 43 (3): 329-346. Warszawa. Pienkowski, Grzegorz & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2021). Borkowice – światowej klasy stanowisko paleontologiczne z tropami i kośćmi wczesnojurajskich dinozaurów. Przegląd Geologiczny. 69. 716-720. 10.7306/2021.39.

Niedźwiedzki, G., Pieńkowski, G., 2016. A dinosaur track assemblage from the Upper Hettangian (Lower Jurassic) marginal-marine deposits of Zapniów, Holy Cross Mountains, Poland. Geological Quarterly, 60 (4): 840–856, doi:10.7306/gq.1310

Gierlinski, Gerard & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2002). Enigmatic dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 46. 467-472.

Gierliñski G. and NiedŸwiedzki G. (2005) — New saurischian dinosaur footprints from the Lower Jurassic of Poland. Geol. Quart., 49 (1): 99–104. Warszawa.

Gierliński G.(1999) Tracks of a large thyreophoran dinosaur from the Early Jurassic of Poland. Acta Paleontologica Polonica

Gierlinski, Gerard & Lockley, Martin & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2009). A distinctive crouching theropod trace from the Lower Jurassic of Poland. Geological Quarterly. 53. 23-28.

Skawiński, Tomasz & Ziegler, Maciej & Czepiński, Łukasz & Szermański, Marcin & Tałanda, Mateusz & Surmik, Dawid & Niedźwiedzki, Grzegorz. (2017). A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology. 29. 442-472. 10.1080/08912963.2016.1188385.

NIEDèWIEDZKI, G. & PTASZY¡SKI, T. 2007. Large Chirotheriidae tracks in the Early Triassic of Wióry, Holy Cross Mountains, Poland. Acta Geologica Polonica, 57 (3), 325-342. Warszawa.

Ezcurra, M.D., Nesbitt, S.J., Bronzati, M. et al. Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature 588, 445–449 (2020). https://doi.org/10.1038/s41586-020-3011-4

T. Sulej, G. Niedźwiedzki, R. Niedźwiedzki, D. Surmik, M. Stachacz. 2011; Nowy zespół kręgowców z marginalno-morskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny 59: 426-430.

Tomasz Sulej, Grzegorz Niedźwiedzki & Robert Bronowicz (2012) A new Late Triassic vertebrate fauna from Poland with turtles, aetosaurs, and coelophysoid dinosaurs, Journal of Vertebrate Paleontology, 32:5, 1033-1041, DOI: 10.1080/02724634.2012.694384

G. Niedźwiedzki, T. Sulej, J. Dzik. 2012; A large predatory archosaur from the Late Triassic of Poland. Acta Palaeontologica Polonica 57 (2): 267–276.

Niedźwiedzki G., Budziszewska-Karwowska E. 2018. A new occurrence of the Late Triassic archosaur Smok in southern Poland. Acta Palaeontologica Polonica 68 (4): 703-712.

T. Sulej, R. Bronowicz, M.Tałanda and G. Niedźwiedzki. 2011; A new dicynodont-archosaur assemblage from the Late Triassic (Carnian) of Poland. Earth & Environmental Science Transactions of The Royal Society of Edinburgh 101: 261–269.

Strony w kategorii „Polska”

Poniżej wyświetlono 2 spośród wszystkich 2 stron tej kategorii.

S

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Kategoria:Polska&oldid=28429”