Timurlengia
| Autor: | Korekta: |
| Kamil Kamiński |
| Timurlengia (timurlengia) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 3-4 m |
| Masa: | 170-270 kg |
| Miejsce występowania: | Uzbekistan |
| Czas występowania | 92-90 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja Timurlengia. | |
Wstęp
Timurlengia była stosunkowo niewielkim tyranozauroidem, żyjącym na początku późnej kredy na terenie dzisiejszego Uzbekistanu. Stanowi takson pośredni między starszymi, bazalnymi tyranozauroidami a zaawansowanymi przedstawicielami tej grupy, znanymi z późnej kredy. Odkrycie tego zwierzęcia stanowi ważną wskazówkę dla zrozumienia ewolucji i sukcesu jego późniejszych wielkich krewniaków, których ostatnim i największym przedstawicielem był słynny Tyrannosaurus.
Odkrycie i opis
Szczątki Timurlengia znaleziono w Uzbekistanie, na terenie pustyni Kyzył-Kum. Osady te datowane są na turon (drugie piętro późnej kredy). W 2004 r. odkryto puszkę mózgową omawianego dinozaura. Następne 10 lat spędziła ona w Instytucie Zoologicznym Rosyjskiej Akademii Nauk, aż wreszcie paleontolog Stephen Brusatte zidentyfikował na podstawie tych szczątków nowy gatunek teropoda. 2 lata później, w 2016 r. Timurlengia została oficjalnie nazwana i opisana przez zespół naukowców: wspomniany Stephen Brusatte, Alexander Averianov, Hans-Dieter Sues, Amy Muir, oraz Ian Butler.
Materiał kopalny
Holotypem opisywanego teropoda jest okaz ZIN PH 1146/16. Zawiera ona puszkę mózgową. Materiał przypisany do Timurlengia obejmuje m.in.: prawą połowę puszki mózgowej, prawą kość szczękową, kość czołową, lewą kość kwadratową, fragment prawej kości szczękowej, zęby, 2 kręgi szyjne, kręg tułowiowy, 3 kręgi ogonowe, pazury przednich i tylnych łap. Szczątki te pochodzą od wielu różnych osobników.
Etymologia
Nazwa Timurlengia pochodzi od Timura, azjatyckiego zdobywcy i założyciela dynastii Timurydów. Epitet gatunkowy euotica pochodzi pochodzi z Greki i oznacza „dobrze słyszący”, odnosząc się do wyników badań puszki mózgowej tego tyranozauroida. Wskazują one, że Timurlengia miała dobrze rozwinięty słuch, zwłaszcza jeśli chodzi o niskie częstotliwości..
Budowa i filogeneza
Znaleziono tylko nieliczne kości Timurlengia, przez co dokładne odtworzenie jej wyglądu jest niemożliwe. Z pewnością była jednak dwunożnym drapieżnym teropodem wielkości konia, uzbrojonym w ostre, zakrzywione do tyłu zęby o piłkowanych krawędziach. Były one jednak węższe, niż np. u Tyrannosaurus. Czaszka Timurlengia była w mniejszym stopniu spneumatyzowana, niż u tyranozaurydów. Natomiast badania puszki mózgowej sugerują, że zwierzę to posiadało już skomplikowane ucho wewnętrzne i wyostrzone zmysły, typowe dla jego późniejszych, dalece potężniejszych krewniaków.
Odkrycie Timurlengia stanowi ważny krok do zrozumienia ewolucji tyranozauroidów. Do tej pory znane były jedynie ich wcześniejsze, bazalne formy z późnej jury i wczesnej kresy (jak Stokesosaurus, Dilong czy Guanlong), oraz zaawansowane, późnokredowe tyranozaurydy, takie jak Tyrannosaurus czy Tarbosaurus. Brakowało natomiast form pośrednich między nimi z powodu luki w zapisie kopalnym w połowie okresu kredowego. Trudno było więc zrozumieć, w jaki sposób stosunkowo niewielkie, lekko zbudowane teropody przemieniły się w gigantyczne drapieżniki, które zdominowały ekosystemy późnej kredy w Ameryce Północnej i Azji. Timurlengia pomaga wypełnić tę lukę. Jest to bowiem takson filogenetycznie i stratygraficznie pośredni między bazalnymi tyranozauroidami oraz ich zaawansowanymi potomkami z końca kredy.
Zdaniem autorów opisu Timurlengia, tyranozauroidy najpierw wykształciły dobrze rozwinięte zmysły wzroku, węchu i słuchu, pozostając jeszcze na początku późnej kredy stosunkowo niewielkimi teropodami. Dopiero w ciągu ostatnich dwudziestu milionów mezozoiku gwałtownie rozwinęły ogromne rozmiary i stały się dominującymi drapieżnikami w Ameryce Północnej i Azji. To właśnie doskonałe zmysły i stosunkowo dobrze rozwinięte mózgi były jedną z przyczyn sukcesu ewolucyjnego tej grupy zwierząt. Było to także możliwe dzięki wymarciu innych wielkich teropodów, dzięki czemu tyranozauroidy mogły stopniowo zajmować ich nisze ekologiczne.
Środowisko
Szczątki Timurlengia pochodzą z formacji Bissekty, datowanej na turon. Teropod ten współwystępował tam z licznymi krokodylomorfami, płazami, ssakami i innymi zwierzętami. Liczne są szczątki ryb. W powietrzu unosiły się pterozaury Azhdarcho. Razem z Timurlengia żyły tam również inne dinozaury: ceratopsyd Turanoceratops, hadrozauroid Levnesovia, ankylozauryd Bissektipelta oraz kilka niewielkich teropodów, w większości słabo poznanych i opisanych na podstawie bardzo skąpego materiału.
Spis gatunków
| Timurlengia | Brusatte, [Alexander Averianov i Butler, 2016 |
| Timurlengia euotica | Brusatte, [Alexander Averianov i Butler, 2016 |
Bibliografia
Stephen L. Brusatte, Alexander Averianov, Hans-Dieter Sues, Amy Muir and Ian B. Butler (2016). "New tyrannosaur from the mid-Cretaceous of Uzbekistan clarifies evolution of giant body sizes and advanced senses in tyrant dinosaurs".
Stephen Brusatte. "New Tyrannosaur Species Reveals How the King of the Dinosaurs Won Its Crown."
