Moreno Hill

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Formacja Moreno Hill
Wiek	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 90,9-87,9 Ma późna kreda (turon-koniak)
Miejsce	USA - Nowy Meksyk
Podjednostki	dolne i górne ogniwo
Leży pod	mioceńska formacja Fence Lake
Leży nad	piaskowce Atarque
Miąższość	4,75-261,5 m
Klimat	ciepły i wilgotny
Litologia	piaskowce, mułowce, łupki, łupki węglowe i pokłady węgla

Wstęp

Formacja Moreno Hill to jednostka geologiczna, która znajduje się w stanie Nowy Meksyk na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Obecnie uważa się, że jej osady powstały pod koniec turonu oraz na początku koniaku.

Litologia

Formacja Moreno Hill znajdująca się w stanie Nowy Meksyk została zdefiniowana przez McLellana i współpracowników w 1983 roku. Początkowo uważano, stanowiła ona część grupy Mesaverde. Badacze na postawie różnic w osadach wyróżnili trzy ogniwa: dolne, środkowe i górne. Najniższe warstwy zawierają piaskowce, łupki węglowe oraz niewielkie pokłady węgla. Stykają się one również z najwyższą częścią turońskich piaskowców Atarque. W środkowym ogniwie znajdują się głownie piaskowce, zaś w górnym - łupki węglowe, piaskowce, mułowe oraz niewielkie pokłady węgla. Najwyższe warstwy formacji stykają się z mioceńską formacją Fence Lake Miąższość skał waha się od 4,75 m do 261,5 m (Cilliers i in., 2021). W 2023 roku Cilliers i wspólnicy stwierdzili, że środkowe ogniwo jest jedynie najwyższą częścią dolnego, przez co uznali, że formacja ma jedynie dwie główne warstwy: dolne oraz górne. Najniższe warstwy Moreno Hill swoim wiekiem odpowiadały formacjom Toreva, Straight Cliffs (ogniwo Smoky Hollow), piaskowcom Ferron, Funk Valley i Frontier (człon Dry Hollow) zaś górne - Wepo i Straight Cliffs (ogniwo John Henry). Kanadyjska formacja Cardium z kolei ma taki sam wiek jak cała Moreno Hill (Cilliers i in., 2023).

Wiek

W literaturze najczęściej wiek formacji Moreno Hill określano na środkowy lub póżny turon (Lucas i in., 2000; Wolfie i in., 2010). Dokładnie badanie za pomocą datowania izotopowego przeprowadzonego przez Cilliersa i in. (2021) wykazało, że wiek formacji wypada na późny turon i wczesny koniak i wynosi od 90,9 Ma do 88,6 Ma. Kolejne badanie Cilliersa i współpracowników (2023) doprecyzowało wiek formacji. Ustalili, że dolne ogniwo mieści się w przedziale 90,9-88,6 Ma, zaś górne - od 88,6 Ma do ok. 87,9 Ma.

Paleofauna

W formacji Moreno Hill odnaleziono szczątki należące do tyranozauroida, hadrozauroida,ceratopsoida, terizinozauryda oraz niezidentyfikowanego ankylozaura. Były to typowe dinozaury dla kontynentu północnoamerykańskiego z czasów turonu i koniaku. Co ciekawe, podobne grupy dinozaurów, które występowały również w azjatyckiej formacji Bissekty znajdującej się w Uzbekistanie. Obecność zbliżonych grup dinozaurów świadczy, że między Azją a Ameryką Północną istniało lądowe przejście w na początku późnej kredy, przez które fauny mogły się wymienić. Jednak w formacji Moreno Hill odnaleziono znacznie mniej dinozaurów niż w odpowiadającej jej wiekiem Bissekty (Nesbitt i in., 2019). W opisywanej formacji odnaleziono również tropy teropodów (Wolfie, 2006). Wszystkie skamieniałości kręgowców zostały odnalezione w dolnych warstwach formacji.

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Jeyawati rugoculus	dolne	MSM P4166 - nieartykulowa częściowa czaszka i fragmentaryczne pozostałości szkieletu pozaczaszkowego należące do jednego osobnika: kilka (6 lub 7) niekompletnych kręgów szyjnych, 2 grzbietowe, setki fragmentów żeber i elementy kości śródręcza (?).	Jeden z niewielu znanych hadrozauroidów z Ameryki Północnej żyjący przed kampanem.
Nothronychus mckinleyi	dolne	MSM P2106 - częściowa mózgoczaszka, dwa fragmenty czaszki, zęby (8,4 mm), osiem kręgów szyjnych (125,5; 133,5; 187; 188 mm), żebra szyjne, pierwszy kręg grzbietowy (67 mm), trzon kręgu grzbietowego, żebra, gastralia, szósty lub siódmy kręg ogonowy (64 mm), fragment szewrona, łopatka (518 mm), kości: ramieniowa (418 mm), łokciowa (302 mm), trzon kości promieniowej lub łokciowej, paliczek I-1 dystalna część kości śródręcza II, paliczek II-1, kości: kulszowa (534 mm), piszczelowa (614 mm), strzałkowa, dystalna część kości śródstopia I, paliczek I-1, pazur I (138 mm), pazur II (124 mm), paliczek III-3 (37 mm), pazur III (99 mm), paliczek IV-2 (41 mm), pazur IV (92 mm)	Pierwszy opisany przedstawiciel Therizinosauridae z Ameryki Północnej.
Suskityrannus hazelae	dolne	MSM P4754 - niekompletny szkielet, w tym częściowa czaszka (niekompletne kości przedszczękowe, przednia część i tylna końcówkę żuchwy, fragmentaryczna puszka mózgową i k. ciemieniowa oraz kawałek k. kwadratowej), dwa kręgi szyjne z fragmentami żeber szyjnych, trzon kręgu grzbietowego, niekompletny trzon kręgu krzyżowego, dalsze części kości lewego śródstopia II-IV i inne fragmenty. MSM P6178 - fragment żuchwy, lewa k. czołowa i częściowa zaoczodołowa, kilka kręgów z różnych części ciała, niekompletna łopatka, fragmenty pazurów przednich łap, fragment k. łonowych oraz większość k. tylnych kończyn (brakuje gł. kości stóp)	Początkowo został uznany za dromeozauryda, lecz z czasem stwierdzono, że jest to tyranozauroid.
Zuniceratops christopheri	dolne	MSM P2101 - podstawa kości potylicznej, częściowa prawa kość zębowa, izolowane zęby kości zębowej, prawy róg nadoczodołowy (brwiowy), 2 dobrze zachowane trzony kręgów ogonowych, dobrze zachowana prawa kość krucza i dystalna część prawej kości ramiennej. Poza wymienionym okazem typowych jest znanych wiele szkieletów zarówno dobrze i słabo zachowanych.	Najstarszy znany amerykański ceratopsoid mający wykształconą kryzę oraz rogi nadoczne.
Niezidentyfikowany ankylozaur	dolne	MSM P15742 i MSM P15743 - zęby	Niediagnostyczny takson

Żółwie

Żółwie
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Edowa zuniensis	dolne	MSM P16032 - fragmenty pancerza	Pierwszy opisany przedstawiciel Baenidae pochodzący z omawianej formacji.
Naomichelys sp.	dolne	MSM P16033, MSM P16034, MSM P106035, MSM P16037, MSM P16039- fragmenty pancerza	Pierwszy znany przedstawiciel Helochelydridae pochodzący z omawianej formacji.

Bibliografia

Adrian, B., Smith, H. F., Kelley, K., & Wolfe, D. G. (2023). "A new baenid, Edowa zuniensis gen. et sp. nov., and other fossil turtles from the Upper Cretaceous Moreno Hill Formation (Turonian), New Mexico, USA". Cretaceous Research, 144, 105422. doi:10.1016/j.cretres.2022.105422

Cilliers, C. D., Tucker, R. T., Crowley, J. L., & Zanno, L. E. (2021). "Age constraint for the Moreno Hill Formation (Zuni Basin) by CA-TIMS and LA-ICP-MS detrital zircon geochronology". PeerJ, 9, e10948. doi:10.7717/peerj.10948

Cilliers, C. D., Tucker, R. T., Freimuth, W. J., Beguesse, K. A., & Zanno, L. E. (2023). "Geological Assessment of Turonian–Coniacian Terrestrial Sedimentation Records during Climatic Recovery, Moreno Hill Formation, Zuni Basin". They Mountain Geologist. doi:10.31582/rmag.mg.60.3.103

Lucas, S.G., Heckert, A.B. & Sullivan, R.M. (2000) "Cretaceous dinosaurs in New Mexico.RETACEOUS DINOSAURS IN NEW MEXICO". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17

Kirkland, J.I. & Wolfe, D.G. (2001) "First definitive therizinosaurid (Dinosauria; Theropoda) from North America." Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3): 410-414

McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico". Journal of Vertebrate Paleontology. 30 (3), s. 799–812. doi:10.1080/02724631003763516

McLellan, M.W., Haschke, L.R., Robinson, L.N., Carter, M.D. & Medlin, A.L. (1983). "Middle Turonian and younger Cretaceous rocks, northern Salt Lake coal field, Cibola and Catron Counties, New Mexico". New Mexico Bureau of Mines and Mineral Resources Circular. 185: 41–47

Nesbitt, S.J.,. Denton Jr., R.K., Loewen, M.A., Brusatte, S.L., Smith, N.D., Turner, A.H., Kirkland, J.I., McDonald, A.T. & Wolfe, D.G. (2019). “A mid-Cretaceous tyrannosauroid and the origin of North American end-Cretaceous dinosaur assemblages.”. Nature Ecology & Evolution [1]

Wolfe, D. G. (2006). "Theropod dinosaur tracks from the Upper Cretaceous (Turonian) Moreno Hill Formation of New Mexico". Late Cretaceous Vertebrates from the Western Interior. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 115-117.

Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998) "Zuniceratops christopheri n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico". Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317

Wolfe, D.G., Kirkland, J.I., Smith, D., Poole, K., Chinnery-Allgeier, B. & McDonald, A. (2010) "Zuniceratops christopheri: The North American Ceratopsid Sister Taxon Reconstructed on the Basis of New Data" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B. & Eberth, D.A. New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010, pp. 91-97