Scipionyx
| Autor: | Korekta |
| Maciej Ziegler | Tomasz Sokołowski |
| Scipionyx (scypionyks) | |
|---|---|
| Długość: | >50 cm
(młody osobnik) |
| Masa: | >200 g
(młody osobnik) |
| Miejsce występowania: | Włochy – Benevento
(Pietraroia Plattenkalk) |
| Czas występowania | ok. 113-110 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| |
Wstęp
Scipionyx to niewielki celurozaur żyjący we wczesnej kredzie (około 113-110 Ma) na terenie obecnych Włoch. Jego odkrycie wniosło dużo do naszej wiedzy o dinozaurach.
Scipionyx żył na lądzie pokrytym wieloma płytkimi lagunami, gdzie cyklicznie brakowało tlenu. Spowodowało to, że wiele skamieniałych ryb, krewetek i krokodyli zachowało się z odciskami tkanek miękkich.
Etymologia
Nazwa Scipionyx znaczy "pazur Scypiona" i pochodzi od łacińskiego imienia Scypion (Scipio) i greckiego onyx, oznaczającego pazur. Nazwano go na cześć Scipione Breislaka, który pierwszy opisał Pietraroia Plattenkalk (osady, w któreych znaleziono scypionyksa) oraz Publiusza Korneliusza Scypiona Afrykańskiego Starszego - consul militaris armii rzymskiej, który walczył w Regionie Śródziemnomorskim. Epitet gatunkowy (samniticus) to starożytna, łacińska nazwa regionu zawierającego Prowincję Benevento (Samnium).
Materiał kopalny
Holotyp (SBA-SA 163760) to szkielet bardzo młodego osobnika, padłego ok. 3 tygodnia życia, z zachowanymi tkankami miękkimi (nie odciskami), brakuje tylko większości pazura z drugiego palca prawej dłoni, kości nóg poniżej kolan i większości ogona.
Historia badań
Szczątki Scipionyx odnalazł w 1981 roku Giovanni Todesco - paleontolog amator - około 45 kilometrów od Neapolu. Myślał on, że odnalazł szczątki ptaka. Nieświadomy powagi odkrycia, umieścił go w piwnicy swego domu. Skamieniałość została uznana za pierwszego włoskiego nieptasiego dinozaura w 1992 roku przez dwóch paleontologów - Cristiano dal Sasso z Muzeum Historii Naturalnej z Milanu i Marco Signore z Uniwersytetu im. Fryderyka II z Neapolu. W 1998 roku ukazał się jego opis w tygodniku Nature - został nawet umieszczony na okładce magazynu.
W 2011 roku ukazała się licząca 281 stron monografia dwójki naukowców - Christiano dal Sasso i Simone'a Maganuco - poświęcona scypionyksowi, która jest prawdopodobnie najdokładniejszą deskrypcją gatunku (nieptasiego) dinozaura.
Tkanki miękkie
Zidentyfikowano świetnie zachowane - aż poniżej poziomu komórkowego(!):
- naczynia krwionośne,
- okostną,
- więzadła,
- chrząstki między kręgami i kończynami,
- mięśnie: na szyi, między kręgami grzbietowymi i okolicy miednicy; na szyi i ogonie wraz z tkanką łączną,
- część tchawicy,
- wątrobę, jelito, prawdopodobnie też serce i śledzionę,
- pazurów.
Dodatkowo dzięki znalezionym szczątkom ofiar ustalono pozycję przełyku i żołądka.
Dr. Michael J. Benton, paleontolog z Uniwersytetu w Bristolu (Anglia) skomentował: "Płuca się nie zachowały, ale pozycja wątroby pomaga ustalić ich lokalizację. Układ oddechowy krokodyli jest prymitywny i różni się znacznie od zaawansowanego układu ptaków. Włoska skamieniałość daje możliwość porównania układu oddechowego dinozaurów z tymi znanymi z ptaków i krokodyli (...). Jelita dinozaura są krótsze, niż można się spodziewać i prawdopodobnie były zdolne do efektywnego trawienia". Wątroba jest na tyle dobrze zachowana, że uważa się, że wiernie odwzorowuje jej kształt i kolor z czasów, kiedy zwierzę było żywe. Wykazano, że scypionyks nie oddychał tak, jak krokodyle. Jego odkrycie jest o tyle ważne, że wcześniej budowa wewnętrzna nieptasich dinozaurów była głównie sferą domysłów.
Dieta
Młody Scipionyx żywił się drobnymi kręgowcami. Są bezpośrednie dowody, gdyż w jego wnętrzu znaleziono:
- łuski ryb: w jelitach i na końcu przewodu pokarmowego,
- łuski gada, prawdopodobnie jaszczurki w dwunastnicy,
- kości kończyn jaszczurki w okolicy żołądka,
- nieokreślonej ofiary w przełyku.
Przypuszcza się, że jaszczurką mógł być Chometokadmon a rybą Clupavus.
Pozycja filogenetyczna
Scipionyx jest trudny do zaklasyfikowania do konkretnej grupy celurozaurów z powodu wieku osobnika i cech różnych dinozaurów. Początkowo został przypisany do Maniraptoriformes, zawierającego wg ówczesnych podglądów także Tyrannosauroidea, więc można uznać, że należy do Tyrannoraptora. Ma on plezjomorficzne cechy Coelurosauria i Ornithomimosauria (co świadczy o bazalnej pozycji wśród celurozaurów) a także zaawansowane Troodontidae i Dromaeosauridae (Dal Sasso i Signore, 1998). Analizy Holtza ( 2000) oraz Holtza i współpracowników (2004) wskazują, że nie należy do Tyrannoraptora albo jest bazalnym przedstawicielem Maniraptora. Peyer (2006) uznała go za przedstawiciela Compsognathidae, co zostało potwierdzone w analizie Sentera (2010) i dal Sasso i Maganuco (2011). Zob. więcej w artykule Compsognathidae.
Spis gatunków
| Scipionyx | Dal Sasso i Signore, 1998 |
|---|---|
| S. samniticus | Dal Sasso i Signore, 1998 |
Bibliografia
Dal Sasso, C. & Signore, M. (1998) "Exceptional soft-tissue preservation in a theropod dinosaur from Italy" Nature, 392, 383-387.
Holtz, T.R., Molnar, R.E. & Currie, P.J. (2004) "Basal Tetanurae" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 71-110.
Peyer, K. (2006) "A Reconsideration Of Compsognathus From The Upper Tithonian Of Canjuers, Southeastern France" Journal of Vertebrate Paleontology, 26, 879-896.
Senter, P. (2010) "Using creation science to demonstrate evolution: application of a creationist method for visualizing gaps in the fossil record to a phylogenetic study of coelurosaurian dinosaurs" Journal of Evolutionary Biology, 23, 1732-1743.
![[1]](http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Scipionyx_samniticus.JPG){kind=link}