Gigantoraptor

Autor:	Sebastian Oziemski, Maciej Ziegler
Korekta:	Marcin Szermański, Adrian Tkocz, Kamil Kamiński, Paweł Konarzewski

---

Gigantoraptor (gigantoraptor)
Długość	8 m
Wysokość	3,2 m (w biodrach)
Masa	2 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Chiny - Region Autonomiczny Mongolii Wewnętrznej (formacja Iren Dabasu)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 96 Ma późna kreda (cenoman)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Oviraptorosauria Caenagnathoidea Caenagnathidae
Rekonstrukcja przyżyciowa Gigantoraptor. Autor: PaleoNeolitic [2]

Wstęp

Gigantoraptor erlianensis to gatunek dużego, bardzo ptakopodobnego teropoda z grupy owiraptorozaurów żyjacego w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Chin.

Etymologia

Nazwa rodzajowa odnosi się do wielkości tego "raptora". Epitet gatunkowy nadano od miejsca znalezienia - basenu Erlian. Pełna nazwa zwierzęcia oznacza więc "gigantyczny rabuś z Erlian".

Odkrycie, materiał kopalny i wzrost

Rekonstrukcja szkieletu Gigantoraptor. Na biało zostały zaznaczone odnalezione kości. Autor: Ivan Iofrida [1]

Pierwszą skamieniałość - kość udową - odkrył przez przypadek Xu Xing w Saihangaobi (Sunitezuoqi, pustynia Gobi, Chiny) w kwietniu 2005 r., podczas kręcenia japońskiego dokumentu o jednym z jego wcześniejszych odkryć - Sonidosaurus. Początkowo pomyślano, że jest to kość wcześniej odkrytego tam zauropoda, lecz Xu szybko stwierdził, że pochodzi ona od teropoda. Jej rozmiary wskazywały, że chodzi o tyranozauroida (w informacjach prasowych mowa o "tyranozaurze", zapisywanym jako "Tyrannosaur"). Później okazało się, że wydobyte kości należały do ogromnego gatunku owiraptorozaura.

Holotyp oznaczony LH V0011 to niekompletny szkielet zawierający prawie całą żuchwę, części kręgów przedkrzyżowych (głównie grzbietowych), większość ogona, niemal kompletną prawą łopatkę oraz kończyny, część kości biodrowej i prawie kompletne kości łonowe.

Tsuihiji i wspólnicy w 2015 roku opisali dużą i niekompletną kość zębową (MPC-D 107/17) przedstawiciela Caenagnathidae z formacji Bayan Shireh. Rozmiarami i morfologią jest zbliżona do Gigantoraptor. Molina-Perez i Larramendi (2019) przypisali ją do omawianego rodzaju.

Gigantoraptor osiągał mniej więcej 8 m długości, 3,5 m wysokości w biodrach oraz 1,4-3,2 t masy (w zależności od metody obliczenia masy). Był to młody dorosły osobnik w wieku 11 lat, który osiągnął rozmiary dorosłe mając 7 lat. Rósł szybciej niż inne celurozaury osiągające takie rozmiary (Albertosaurus i Gorgosaurus).

Budowa i znaczenie odkrycia

Żuchwa Gigantoraptor mierzy 46 cm i jest bezzębna, a jej budowa jest unikatowa. Kości zębowe są głębokie, a na swoich górnych krawędziach ma parę mocno wykształconych półek, które są dość płaskie. Kość stawowa, kątowa górna oraz wyrostek dziobiasty zą ze sobą zrośnięte tworząc tzw. kompleks ASC (articular-surangular-coronoid). Kość kątowa jest połączona ze zrośniętymi kośćmi tworzącymi kompleks ASC oraz nadaje kształt dolnemu otworowi żuchwy. Kość kątowa ma kształt łukowaty, zaś wyrostek dziobiasty jest niski i okrągły. Ma i in. (2017) zauważyli, że różnice w budowie żuchwy przedstawicieli Caenagnathidae i Oviraptoridae wynikały z odmiennej diety.

Gigantoraptor miał najdłuższe proporcjonalnie kończyny przednie wśród owiraptorozaurów - ich długość stanowi 60% długości tylnych, które także były bardzo długie. Co nietypowe wśród teropodów, miały podobne proporcje do jego mniejszych kuzynów. Były też wyjątkowo smukłe i "ptasie", co sugeruje, że był najlepszym biegaczem wśród podobnej wielkości teropodów. Miał wiele cech niespotykanych u owiraptorozaurów, ale za to znanych u bardziej zaawansowanych maniraptorów. Budową dłoni przypominał bazalne eumaniraptory, a kręgów ogonowych… tytanozaury! Gigantoraptor wykazuje wiele cech ptasich nieobecnych u mniejszych owiraptorozaurów, co stoi w sprzeczności z trendem zaobserwowanym u innych grup celurozaurów. Wyróżnia się on także mocno wyspecjalizowaną budową (ma bardzo dużą liczbą autapomorfii). Ma dziwaczną i niespotykaną u innych dinozaurów budowę kręgów ogonowych i kości udowej.

Dlaczego gigantoraptor osiągnął aż takie rozmiary? Nie wiemy. Większe zwierzęta potrzebują więcej pożywienia oraz terytorium. Jest ich także mniej, ponieważ reprodukcja zachodzi u nich rzadziej (na przestrzeni czasu) niż u mniejszych zwierząt. Caudipteryx i Gigantoraptor, pomimo różnych rozmiarów zamykają wspólnie grupę owiraptorów. Pomimo groźnie wyglądających, niemal 20-centymetrowych szponów, Gigantoraptor niekoniecznie mógł być drapieżnikiem. W jego menu znajdowały się być może także mięczaki, owoce i nasiona oraz jaja innych dinozaurów.

Dzięki odkryciom takim jak gigantoraptor (czy owiraptorozaur z Hell Creek - Anzu), wiemy, iż ptakopodobne teropody nie zawsze były małe, lecz mogły osiągać większe rozmiary. "Odkrycie to dostarcza nam bardzo wielu cennych informacji na temat przebiegu ewolucji ptaków. Dodatkowo skomplikowało ono ten obraz" - mówi Xu Xing.

Początkowe analizy filogenetyczne wskazywały, że Gigantoraptor to bazalny przedstawiciel Oviraptoridae, lecz wg wielu późniejszych jest to bazalny Caenagnathidae.

Spis gatunków

Gigantoraptor	Xu, Tan, Wang, Zhao i Tan, 2007
G. erlianensis	Xu, Tan, Wang, Zhao i Tan, 2007

Bibliografia

Funston, G.F., Persons, W.S., Bradley, G.J. & Currie, P.J. (2015). "New material of the large-bodied caenagnathid Caenagnathus collinsi from the Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada" Cretaceous Research, 54, 179-187. doi:10.1016/j.cretres.2014.12.002.

Lamanna, M.C., Sues, H.-D., Schachner, E.R. & Lyson, T.R. (2014) "A New Large-Bodied Oviraptorosaurian Theropod Dinosaur from the Latest Cretaceous of Western North America" PLoS ONE, 9(3), e92022. doi:10.1371/journal.pone.0092022

Longrich, N.R., Currie, P.J. & Dong, Z.-M. (2010) "A new oviraptorid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Bayan Mandahu, Inner Mongolia" Palaeontology, 53 (5), 945–960. DOI:10.1111/j.1475-4983.2010.00968.x

Ma, W., Wang, J., Pittman, M., Tan, Q., Tan, L., Guo, B., & Xu, X. (2017). "Functional anatomy of a giant toothless mandible from a bird-like dinosaur: Gigantoraptor and the evolution of the oviraptorosaurian jaw". Scientific reports, 7(1), 16247. [3]

Prieto-Márquez, A. & Norell, M. (2010) "Anatomy and relationships of Gilmoreosaurus mongoliensis (Dinosauria, Hadrosauroidea) from the late Cretaceous of Central Asia" American Museum novitates 3694, 1-49.

Tsuihiji, T., Watabe, M., Barsbold, R., & Tsogtbaatar, K. (2015). "A gigantic caenagnathid oviraptorosaurian (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of the Gobi Desert, Mongolia". Cretaceous Research, 56, 60-65. doi:10.1016/j.cretres.2015.03.007

Yu, Y., Wang, K., Chen, S., Sullivan, C., Wang, S., Wang, P., Xu, X. (2018) "A new caenagnathid dinosaur from the Upper Cretaceous Wangshi Group of Shandong, China, with comments on size variation among oviraptorosaurs". Scientific Reports, 8. doi:10.1038/s41598-018-23252-2.

Xu, X., Tan, Q., Wang, J., Zhao, X., and Tan, L. (2007). "A gigantic bird-like dinosaur from the Late Cretaceous of China." Nature, 447(7146): 844-847.

http://www.cosmosmagazine.com/node/1387

http://palaeoblog.blogspot.com/2007/06/gigantoraptor-erlianensis-from-china.html

http://www.carnegiemnh.org/news/04-oct-dec/121404oviunveil..htm