Pelecanimimus

Autor:	Dawid Mika
Korekta:	Maciej Ziegler, Tomasz Singer, Marcin Szermański, Dawid Mazurek, Tomasz Skawiński, Kamil Kamiński

---

Pelecanimimus (pelekanimim)
Długość	1,9-2,5 m
Masa	17-30 kg
Dieta	mięsożerny / wszystkożerny
Miejsce	Hiszpania, Cuenca (formacja La Huérguina)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 126-123 Ma wczesna kreda (późny barrem)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Ornithomimosauria
Rekonstrukcja. Autor: El fosilmaniaco [3].

Wstęp

Pelekanimim (Pelecanimimus) to wczesnokredowy prymitywny przedstawiciel ornitomimozaurów z terenów dzisiejszej Hiszpanii.

Etymologia

Nazwa Pelecanimimus pochodzi od łacińskiego słowa pelecanus - pelikan i greckiego mimic - naśladować. Odnosi się ona do pokaźnej długości pyska tego teropoda oraz znalezionego odcisku skórnego tworu przypominające torbę służąca pelikanom do przynoszenia złapanych ryb pisklętom. Epitet gatunkowy - polydon - pochodzi zaś w całości z greki (polys - wiele, odus - ząb) i oznacza tyle co "wielozębny". Jest to nawiazanie do ogromnej ilości zębów tego zwierzęcia (o czym dalej).

Materiał kopalny

Holotyp Pelecanimimus polydon w Muzeum Paleontologicznym w Cuenca (Hiszpania).
Zdjęcie: Łukasz Czepiński

Znany jest jedynie holotyp (LH 7777) zawierający: czaszkę (ok. 190 mm długości) z żuchwą, kość gnykową, dziesięć kręgów szyjnych, żebra szyjne, niekompletne kręgi grzbietowe, żebra grzbietowe, łopatkę, kość kruczą, płyty mostkowe, kość ramieniową, kość promieniową, kość łokciową, kości przyłokciową, dystalną pierwszą i trzecią kość nadgarstka, pierwszą kość śródręcza, pierwszy paliczek pierwszego palca, pazur pierwszego palca "dłoni", drugą kość śródręcza, pierwszy paliczek drugiego palca, drugi paliczek drugiego palca, pazur drugiego palca dłoni, trzecią kość śródręcza, pierwszy, drugi i trzeci paliczek trzeciego palca "dłoni" oraz jego pazura. Zachowały się odciski zbudowanej ze skóry struktury znajdującej się pod gardłem i włókien mięśniowych.

Budowa

Pelekanimim osiągał ok. 2-2,5 m długości i miał wyjątkowo długą i niską czaszkę (maksymalna długość jest ok. 4,5 razy większa od maksymalnej jej wysokości). Bohater tego opisu miał około 220 zębów, z czego 7 w kości przedszczękowej, około 30 w kości szczękowej i prawdopodobnie 75 w kości zębowej. Wszystkie one były bardzo drobne. Występuje widoczny heterodontyzm: zęby w przedniej części górnej szczęki mają w przekroju kształt litery D, podczas gdy położone bardziej z tyłu przypominają sztylety, ponadto zęby górnej szczęki są większe niż te dolnej. Jak na razie jedynym niewątpliwym ornitomimozaurami, u których stwierdzono obecność zębów oprócz "naśladowcy pelikana" są Harpymimus i Shenzhousaurus (choć inne bazalne formy na pewno je miały, tylko nie zachowały się one w materiale kopalnym). Pelekanimim szczyci się również mianem pierwszego przedstawiciela Ornithomimosauria, u którego stwierdzono obecność kości gnykowej. Nad oczami znajdowały się niewielkie rogi, tworzone przez kości łzowe. Pelecanimimus prawdopodobnie nie miał keratynowego dzioba, lecz podobna do niego funkcję mogło pełnić specyficzne uzębienie (Makovicky i in., 2004).

Szyja była ok. 2 razy dłuższa niż czaszka. Kręgi wykazywały budowę typową dla ornitmomimozaurów. Żebra szyjne nie zrastały się z kregami (Pérez-Moreno i in., 1994). Pelekanimim wykazywał pewne cechy łączące go z zaawansowanymi ornitomimozaurami, takie jak długa I kość śródręcza i wydłużone dystalne paliczki dłoni (Cuesta i in., 2022). Palce dłoni miały podobną długość i były uzbrojone w nemal proste pazury (Paul, 2016).

Paleobiologia

Specyficzna budowa szczęk "naśladowcy pelikana" została przez autorów jego opisu zinterpretowana jako adaptacja do cięcia i rozrywania. Inni sugerują, że omawiany teropod prowadził tryb życia podobny do czapli, brodząc w jeziorach i łapiąc ryby. Podstawą do tych przypuszczeń jest znalezienie odcisku podgardłowej torby, analogicznej do tej znanej u pelikana. Jeżeli ta hipoteza jest prawdziwa, bohater tego opisu mógł łapać ryby przednimi kończynami bądź szczękami i przetrzymywać je w wspomnianej wyżej strukturze. Są też teorie sugerujące planktonożerny sposób odżywiania (drobne zęby mogły tworzyć funkcjonalne sito). Odciski sugerują obecność miękkiego keratynowego grzebienia z tyłu czaszki. Perez-Moreno i inni (1994) opisali znalezione wokół szczątków pelekanimima włókniste struktury. Początkowo zinterpretowane je jako pióra, jednak trzy lata później Briggs i współpracownicy wykazali, że są one naprawdę odciskami włókien mięśniowych.

Stadko pelekanimimów ucieka w popłochu, gdy dwa osobniki Concavenator atakują dużego uguanodonta. Autor: Abelov2014. [1].

W kilku miejscach głowy zachowały się odciski nagiej, pozbawionej łusek czy piór skóry. Nie świadczą one jednak, że cała powszechnie ciała naszego teropoda tak wyglądała - sępy mają np. pokryte nagą skórą głowy i szyje, a resztę ciała opierzoną.

Badania histologiczne wskazują na relatywnioe szybkie tempo wzrostu pelekanimima (Bailleul i in., 2011).

Pozycja systematyczna

Pelekanimim jest bazalnym ornitomimozaurem i na taką jego pozycję wskazuje większość analiz filogenetycznych. Taquet i Russel (1998) uznali go za spinozauryda w oparciu o cechy czaszki. Hipotezę tę jednak należy wykluczyć - wymienione przez nich cechy w większości mają większy zasięg u Theropoda bądź ich obecność u pelekanimina nie jest pewna. Ponadto tezę tę obala fakt, że pozaczaszkowy szkielet "naśladowcy pelikana" jest bardzo podobny do szkieletów ornitomimozaurów. Jego odkrycie jest bardzo ważne dla zgłębienia ewolucji tych zwierząt. Wg analizy Hartmana i in. (2019) był to alwarezzauroid.

Rekonstrukcja głowy pelekanimim. Autor: pilsator. [2].

Środowisko

Holotyp pelekanimima odkryto w datowanych na barrem łupkach hiszpańskiej formacji Calizas de La Huerguina. Znana jest ona z wielu, często świetnie zachowanych skamielin, wśród których znajdują się między innymi szczątki należących do Enantiornithes ptaków jak Iberomesornis, Concornis, Eoalulavis, dziwaczny karnozaur Concavenator, zęby innych nieptasich teropodów, kości zauropodów i iguanodonta. Z innych zwierząt odkryto tam m.in. pterozaury, liczne salamandry, żaby i ssaki. Wśród roślinności dominowały drzewa iglaste i paprocie, tworzące bagienne lasy , rosnące wokół słodkowodnych stawów. Występowały też bardziej otwarte tereny podobne do sawann (Buscalioni i Poyato-Ariza).

Spis gatunków

Pelecanimimus	Perez-Moreno, Sanz, Buscalioni, Moratalla, Ortega i Rasskin-Gutman, 1994
P. polydon	Perez-Moreno, Sanz, Buscalioni, Moratalla, Ortega i Rasskin-Gutman, 1994

Bibliografia

Bailleul, A., Ségalen, L., Buscalioni, A.D., Cambra-Moo, O. & Cubo, J. (2011). “Palaeohistology and preservation of tetrapods from Las Hoyas (Lower Cretaceous, Spain).” Comptes Rendus Palevol, 10, (5–6), 367-380.

Briggs, D.E.G., Wilby, P.R., Pérez-Moreno, B., Sanz, J.L. & Fregenal-Martinez, M. (1997). "The mineralization of dinosaur soft tissue in the Lower Cretaceous of Las Hoyas, Spain." Journal of the Geological Society of London, 154: 587-588.

Buscalioni, A.D. & Poyato-Ariza, F.J. (2016). “Las Hoyas: A Unique Cretaceous Ecosystem.” [w:] Khosla, A. & Lucas, S.G. “Cretaceous Period: Biotic Diversity and Biogeography.” New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 71.

Cuesta, E., Vidal, D., Ortega, F., Shibata, M. & Sanz, J.L. (2022). “Pelecanimimus (Theropoda: Ornithomimosauria) postcranial anatomy and the evolution of the specialized manus in Ornithomimosaurs and sternum in maniraptoriforms.” Zoological Journal of the Linnean Society. 194(2), 553-591.

Makovicky, P., Kobayashi, Y. & Currie, P.J. (2004) "Ornithomimosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 137-150.

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.

Mortimer, M. (online) [4]

Paul, G.S. (2016). “Princeton Field Guide to Dinosaurs.” wyd. Princeton University

Pérez-Moreno, B.P., Sanz, J.L., Buscalioni, A.D., Moratalla, J.J., Ortega, F. & Rasskin-Gutman, D. (1994). "A unique multitoothed ornithomimosaur dinosaur from the Lower Cretaceous of Spain". Nature. 370 (6488): 363−367. doi:10.1038/370363a0.

Taquet, P. & Russell, D.A. (1998). “New data on spinosaurid dinosaurs from the early cretaceous of the Sahara.” Comptes Rendus de l'Académie des Sciences - Series IIA - Earth and Planetary Science, 327 95). 347-353.