Deinocheirus
| Autor: | Korekta: |
| Sebastian Oziemski | Witek Napierała |
| Deinocheirus (deinocheir) | |
|---|---|
| Długość: | 12-13 (?15,5-17) m |
| Masa: | ? t |
| Miejsce występowania: | Mongolia - Ajmak południowogobijski |
| Czas występowania | 83-65 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| 400px
Rekonstrukcja przyżyciowa harpymima. Być może deinocheir wyglądał podobnie. Autor: Brian Franczak [1]. | |
Wstęp
Deinocheirus to duży, tajemniczy teropod z późnej kredy.
Odkrycie i etymologia
Skamieniałości odkryła polsko-mongolska ekspedycja paleontologiczna w Kotlinie Nemegt na pustyni Gobi (Mongolia). Deinocheirus został nazwany i opisany przez zmarłą prof. dr hab. Halszkę Osmólską i Ewę Roniewicz w 1970 roku. Nazwa gatunkowa tego teropoda - „mirificus” znaczy „specyficzny/nietypowy”. Nazwa rodzajowa dinozaura oznacza „strasznoręki” i odnosi się do nadzwyczaj długich kończyn przednich zakończonych ostrymi pazurami.
Odkrycie deinocheira było szokiem dla badaczy. Kończyny przednie teropodów zazwyczaj są nieduże, deinocheira były natomiast ogromne! Brak reszty szkieletu czyni deinocheira jednym z najbardziej tajemniczych dinozaurów w historii paleontologii. Deinocheir rozbudza wyobraźnię badaczy, co zaowocowało licznymi spekulacjami na jego temat.
Budowa i paleobiologia
Deinocheir charakteryzował się długą i wysmukłą łopatką, masywną kością kruczą i wyraźnym grzebieniem naramiennym na kości ramieniowej. Dłoń była bardzo duża i wydłużona z dobrze rozwiniętymi trzema palcami.
Lambert opisał szponiaste dłonie deinocheira jako "przerażającą broń służącą do atakowania dinozaurów prawie każdej wielkości, zdolne rozpruć miękkie podbrzusze zauropoda. Paul nie zgadza się z tym twierdzeniem. Sądzi, iż pazury te są zbyt tępe do zabijania. Mogły najwyżej służyć jako dobry rodzaj obrony przed drapieżnikami lub do walk z innymi osobnikami gatunku. Rosyjski paleontolog - Rozhdestvensky, zauważył, że kończyny przednie Deinocheirus są podobne do łap leniwców. Zasugerował więc, że dinozaur ten specjalizował się we wspinaniu na drzewa w poszukiwaniu owoców, młodych pędów oraz jaj nadrzewnych gadów i praptaków. Wyjaśnia również, że teropod ten osiągał znacznie mniejsze rozmiary, a jego długie i umięśnione łapy umożliwiały sprawną wspinaczkę. Poglądy Rozhdestvenskiego są jednak nieuzasadnione z uwagi na ogromne rozmiary teropoda.
Materiał kopalny
Holotypem ZPAL MgD-1/6 są kompletne kończyny przednie i fragment tułowia z obręczą barkową. Z tułowia zachowały się fragmenty żeber, gastralia, niekompletne trzy kręgi i kilka nieidentyfikowalnych kości. Całość została znaleziona w jednym miejscu i prawdopodobnie należała do jednego osobnika. Kości były tylko nieznacznie poprzemieszczane względem siebie.
Klasyfikacja
Osmólska i Roniewicz utworzyły dla tego nietypowego dinozaura nową rodzinę - Deinocheiridae. Rodzina ta została początkowo zaliczona do dużych karnozaurów. W 1976 roku Barsbold zaproponował utworzenie dla rodziny Deinocheiridae oraz nadrodziny Therizinosauroidea nowy klad o nazwie Deinocheirosauria. Swój pogląd oparł na budowie kończyn przednich tych teropodów. Ostatecznie odrzucono jego propozycję, tworząc jednocześnie dla terizinozauroidów klad Segnosauria (Therizinosauria). Deinocheirus jest obecnie uznawany za ornitomimozaura.
Makovicky wyraźnie stwierdza, iż deinocheir to raczej prymitywny ornitomimozaur, skoro brak u niego jakichkolwiek typowych cech dla tej grupy. Mimo to, nie ma co do tego stuprocentowej pewności. Nawet przeprowadzona analiza filogenetyczna teropodów (Kobayashi i Barsbold) nie stwierdza jednoznacznie, czy rodzina Deinocheiridae należy do Ornithomimosauria. Według niektórych, takson ten jest nieaktywny, a samego dinozaura klasyfikują w obrębie kladu Ornithomimosauriformes.
Ślady ugryzień
Na żebrach brzusznych deinocheira zidentyfikowano ślady ugryzień w postaci równoległych bruzd. Porównanie tych śladów do zębów różnych teropodów ujawniło, że prawdopodobnym sprawcą ugryzień był Tarbosaurus. Ślady nie noszą oznak regeneracji, toteż ugryzienia powstały po śmierci zwierzęcia lub w chwili śmierci zwierzęcia. Prawdopodobnie tarbozaur pożywiał się martwym deinocheirem. To tłumaczyłoby też, dlaczego szczątki deinocheira nie były artykułowane.
Wymiary
Porównania długości kości kończyn przednich z innymi ornitomimozaurami wskazują, że okaz typowy miał ok. 12-13 m długości (oszacowanie MZ), co zgadza się z twierdzeniem Osmólskiej i Roniewicz (1970), które piszą, że wymiary kości łopatkowo-kruczej i żeber wskazują na rozmiary, jakie miał największy Tyrannosaurus. Deinocheirus był też najwyższym z teropodów - długość kończyn tylnych została oszacowana na ok. 3,3-3,6 m (Senter i Robins, 2010). W zbiorach Wydziału Geologii UW znajduje się prawie kompletna kość łokciowa Deinocheirus, należąca do osobnika większego o około 30% (Singer, prywatna wiadomość do MZ), co daje ok. 15,5-17 m długości!
Spis gatunków
| Deinocheirus | Osmólska i Roniewicz, 1970 |
|---|---|
| D. mirificus | Osmólska i Roniewicz, 1970 |
Literatura
Osmólska, H. & E. Roniewicz, 1970. Deinocheiridae, a new family of theropod dinosaurs. Palaeontologica Polonica 21: 5-19.
Makovicky, P.J., Y. Kobayashi & P.J. Currie, 2004. Ornithomimosauria. in D.B. Weishampel, P. Dodson & H. Osmólska (eds.), The Dinosauria, Second Edition. University of California Press, Berkeley.
Kobayashi, Y. & R. Barsbold, 2006. Ornithomimids from the Nemegt Formation of Mongolia. J. Paleont. Soc. Korea 22 (1): 195-207.
Lambert, D., 1983. A Field Guide to Dinosaurs. Avon Books, New York.
Paul, G.S., 1988. Predatory Dinosaurs of the World. Simon & Schuster, New York.
Rozhdestvensky, A.K., 1970. Giant claws of enigmatic Mesozoic reptiles. Paleontological Journal 1970 (1): 117-125.
Bell, P.R., P.J. Currie, & Y. Lee. 2012. Tyrannosaur feeding traces on Deinocheirus (Theropoda:?Ornithomimosauria) remains from the Nemegt Formation (Late Cretaceous), Mongolia. Cretaceous Research in press.
