Kentrosaurus
| Autorzy: | Korekta: |
| Paweł Kozek, Karol Sabath, Marcin Szermański, Mateusz Tałanda, Maciej Ziegler | Adrian Tkocz |
| Kentrosaurus (kentrozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 4-5,5 m |
| Masa: | 0,7-1,8 t |
| Miejsce występowania: | Tanzania
(formacja Tendaguru - ogniwa Middle Dinosaur i Upper Dinosaur) |
| Czas występowania | 153-145 (140?) Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa kentrozaura. Autor: Jakub Kowalski [1] | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Kentrosaurus to nieduży, zaawansowany stegozaur z późnej jury. Żył na terenie dzisiejszej Afryki w otoczeniu wielu znanych dinozaurów (zob. akapit o paleoekologii w opisie Elaphrosaurus).
Odkrycie
Kentrozaur odkryty został na obszarze dzisiejszej Tanzanii podczas słynnych wypraw organizowanych przez Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie w latach 1909-1912. Jego kości właściwie nigdy nie były w tym państwie - Tendaguru, gdzie je znaleziono, leżało przed pierwszą wojną światową w Niemieckiej Afryce Wschodniej i zaraz po wydobyciu przewieziono je do Niemiec. Kentrozaura opisał paleontolog Edwin Hennig.
Etymologia i taksonomia
Kiedy Hennig nazywał swego nowego przedstawiciela stegozaurów, chciał nazwą zwrócić uwagę na jego opancerzenie. Z greckich kentron (κεντρον), znaczącego "ostrze", lub "kolec" oraz sauros (σαυρος), znaczącego z kolei "jaszczur" utworzył nazwę Kentrosaurus. Epitet gatunkowy aethiopicus wziął od miejsca pochodzenia jego szczątków.
W związku z podobieństwem do nazwy amerykańskiego dinozaura rogatego - Centrosaurus, Hennig przemianował Kentrosaurus na Kentrurosaurus a Nopcsa na Doryphorosaurus, co jednak było niepotrzebne, gdyż w myśl zasad taksonomicznych nawet jedna literka tworzy różnicę - obie nazwy są młodszymi synonimami ważnej nazwy Kentrosaurus.
Materiał kopalny
Lektotyp (MB.R.4800.1-37) to kręgi grzbietowe, kość krzyżowa, kości biodrowe, udowe i łokciowe oraz kompletny ogon. Pozostały materiał to ok. 1200 kości ok. pięćdziesięciu osobników, zarówno młodych, jak i dorosłych. Z czaszki znane są mózgoczaszki i kość zębowa. Materiał pozaczaszkowy daje praktycznie pełny obraz tej części szkieletu zwierzęcia (o ile rzeczywiście reprezentują one jeden gatunek, gdyż kości zostały znalezione nieartykułowane w osadach z różnego wieku i lokalizacji). Większość materiału (np. pięć kości śródręcza) została zniszczona w czasie II wojny światowej.
W oryginalnym opisie Hennig nie wyznaczył holotypu. Jednak w szczegółowej monografii na temat Kentrosaurus w 1925 r., Hennig wybrał na lektotyp najbardziej kompletny z częściowych szkieletów, zawierający kręgi i kości kończyn. Nieświadomy tego wyznaczenia, Peter Galton wyselekcjonował dwa kręgi grzbietowe z materiału kopalnianego zilustrowanego przez Henniga w 1915 r., opisując je jako holotyp. Jednak jest on nieważny, gdyż lektotyp Henniga został wcześniej zdefiniowany. Dwa kręgi Galtona są do dziś czasem błędnie uważane za typowy okaz (np. w Maidment i in., 2008).
Budowa
Ten afrykański stegozaur był uzbrojony w dużą liczbę kolców i małych płyt, zazwyczaj ostro zakończonych. Kolce ciągnęły się od końca ogona do miednicy - było ich 8 (?7) par. Dalej, od miednicy do szyi, ciągnęły się dwa rzędy ostro zakończonych płyt - łącznie było ich 12 (?14). Dodatkowo miał dwa kolce na barkach.
Dzięki przeprowadzonym na początku XXI wieku badaniom nad tropami przypisywanymi stegozaurydom, naukowcy doszli do wniosku, że stegozaury przynajmniej od czasu do czasu poruszały się na dwóch tylnych kończynach. Dzięki temu mogły sięgać do znacznie wyżej rosnącej roślinności. Analizy komputerowe szkieletu wskazały, że kentrozaur po stanięciu na tylnych nogach mógł zrywać liście z wysokości ok. 3,3 m, podczas gdy na czworaka mógł dosięgnąć tylko do wysokości ok. 1,7 m. Przednie kończyny stegozaurów były bardzo podobne do zauropodzich i słoniowych - kości śródręcza były ustawione pionowo, co powodowało, że poruszały się bardzo powoli.
Długi, masywny i giętki ogon, zakończony długimi kolcami służył zapewne do obrony przed drapieżnikami. Kentrozaur mógł razić przeciwników od poziomu gruntu do wysokości ok. 3 m. Zapewne odwracał głowę do tyłu, aby dobrze wycelować cios.
Dymorfizm płciowy
Na kościach udowych tego dinozaura zauważono, że krętarz większy (ang. greater trochanter) bywa duży lub mały bez względu na wielkość osobników. Różnica ta okazała się istotna statystycznie i posłużyła paleontologom do postawienia hipotezy o istnieniu dymorfizmu płciowego u kentrozaura. Do tego krętarza przyczepiał się mięsień puboischiofemoralis externus. Postulowane różnice musiały oznaczać większy lub mniejszy rozmiar tego mięśnia, w zależności od płci. Mogło być to spowodowane większymi rozmiarami jednej z płci, albo innym sposobem lokomocji, albo przystosowaniem do kopulacji.
Ponieważ zebrane kości pochodziły z różnych stanowisk i warstw, nie da się jednak wykluczyć, że obserwowany "dymorfizm" jest efektem znajdowania osobników z różnych populacji, a nie płci.
Spis gatunków
| Kentrosaurus | Hennig, 1915 |
|---|---|
| = Kentrurosaurus | Hennig, 1916 |
| = Doryphorosaurus | Nopcsa, 1916 |
| K. aethiopicus | Hennig, 1915 |
| = Kentrurosaurus aethiopicus | (Hennig, 1915) Hennig, 1916 |
| = Doryphorosaurus aethiopicus | (Hennig, 1915) Nopcsa, 1916 |
Wybrana bibliografia
Barden, H.E., Maidment, S.C.R. 2011. Evidence for sexual dimorphism in the stegosaurian dinosaur Kentrosaurus aethiopicus from the Upper Jurassic of Tanzania. Journal of Vertebrate Paleontology, t. 31, nr 3, str. 641—651. DOI: 10.1080/02724634.2011.557112
Bussert, R., Heinrich, W.-D., Aberhan, M. 2009. The Tendaguru Formation (Late Jurassic to Early Cretaceous, southern Tanzania): definition, palaeoenvironments, and sequence stratigraphy. Fossil Record, t. 12, nr 2, str. 141-174. doi: 10.1002/mmng.200900004
Galton, P.M., Upchurch, P. 2004. Stegosauria. [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria (2nd edition)" University of California Press, Berkeley, 343–362.
Maidment, S.C.R., Norman, D.B., Barrett, P.M., Upchurch, P. 2008. Systematics and phylogeny of Stegosauria (Dinosauria: Ornithischia). Journal of Systematic Palaeontology, t. 6, nr 4, str. 367-407. doi:10.1017/S1477201908002459
Maidment, S.C.R. 2010. Stegosauria: a historical review of the body fossil record and phylogenetic relationships. Swiss Journal of Geosciences, t. 103, nr 2, str. 199-210. DOI: 10.1007/s00015-010-0023-3
Mallison, H. 2010. CAD assessment of the posture and range of motion of Kentrosaurus aethiopicus HENNIG 1915. Swiss Journal of Geosciences, t. 103, nr 2, str. 211-233. DOI: 10.1007/s00015-010-0024-2
Paul, G.S. 2010. The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
Piechowski, R., Tałanda, M., Dzik, J. 2014. Skeletal variation and ontogeny of the Late Triassic Dinosauriform Silesaurus opolensis. Journal of Vertebrate Paleontology, t. 34, nr 6, str. 1383–1393. doi:10.1080/02724634.2014.873045
Senter, P. 2010. Evidence for a sauropod−like metacarpal configuration in stegosaurian dinosaurs. Acta Palaeontologica Polonica, t. 55, nr 3, str. 427–432. doi:10.4202/app.2009.1105
