Deinocheirus
| Poniższe hasło wymaga korekty. Lee et al., 2014 [1] |
| Autor: | Korekta: |
| Sebastian Oziemski | Witek Napierała |
| Deinocheirus (deinocheir) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 11 m (do 13,5? m) |
| Masa: | ok. 6,6 t (do 11,8? t) |
| Miejsce występowania: | Mongolia - Ajmak południowogobijski |
| Czas występowania | 83-66 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa deinocheira. Autor: FunkMonk (Michael B. H.) | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Deinocheirus to duży i specyficzny teropod z późnej kredy Mongolii. Przez lata uchodził za jednego z najbardziej tajemniczych dinozaurów. Dopiero niedawne odkrycia pozwoliły na zrekonstruowanie jego wyglądu. Deinocheirus okazał się wielkim ornitomimozaurem o długiej, bezzębnej czaszce, wielkich kończynach przednich i względnie krótkich kończynach tylnych.
Odkrycie i etymologia
Skamieniałości odkryła polsko-mongolska ekspedycja paleontologiczna w Kotlinie Nemegt na pustyni Gobi (Mongolia). Deinocheirus został nazwany i opisany przez zmarłą prof. dr hab. Halszkę Osmólską i Ewę Roniewicz w 1970 roku. Nazwa gatunkowa tego teropoda - „mirificus” znaczy „specyficzny/nietypowy”. Nazwa rodzajowa dinozaura oznacza „strasznoręki” i odnosi się do nadzwyczaj długich kończyn przednich zakończonych ostrymi pazurami.
Odkrycie deinocheira było szokiem dla badaczy. Kończyny przednie teropodów zazwyczaj są nieduże, deinocheira były natomiast ogromne! Brak reszty szkieletu przez długie lata czynił deinocheira jednym z najbardziej tajemniczych dinozaurów w historii paleontologii. Rozbudzał on wyobraźnię badaczy, co zaowocowało licznymi spekulacjami na jego temat.
W 2013 r. ujawniono, że odkryto dwa nowe szkielety. Jeden z nich (IGM 100/128) został odkryty w 2006 r. przez członków Korea-Mongolia International Dinosaur Expedition. Wcześniej jednak poważnie uszkodzili go handlarze skamieniałości. Fragmenty drugiego, większego okazu (IGM 100/127) odkryto w 2009 r. On również został wcześniej zdekompletowany przez handlarzy (prawdopodobnie przed 2002 r.), którzy zabrali czaszkę oraz kończyny. W 2011 r. pojawiła się informacja, że brakujące elementy szkieletu znajdują się w prywatnej kolekcji w Europie. Okazało się, że z Mongolii trafiły do Japonii, skąd następnie sprzedano je do Niemiec. Zostały one zidentyfikowane jako niewątpliwie należące do okazu IGM 100/127. Prawy paliczek stopy II-2, zebrany przez naukowców w 2009 r. doskonale pasował do paliczka II-1 odzyskanego okazu. O tym, że są to pozostałości jednego osobnika świadczył też ten sam biały kolor kości i brak pokrywających się elementów (Lee i in., 2014). Odkrycia te pozwoliły na niemal kompletną rekonstrukcję osteologii deinocheira. W 2014 r. na łamach Nature ukazał się artykuł, prezentujący wyniki badań tych dwóch okazów. W pracach uczestniczyli m.in. Yuong-Nam Lee, Rinchen Barsbold, Yoshitsugu Kobayashi i Philip Currie.
Budowa i paleobiologia
Deinocheira wyróżniało wiele cech, czyniąc go jednym z najdziwniejszych teropodów. Czaszka była niska, z wydłużoną przedoczodołową częścią, wysoką żuchwą. Przód jego pyska przypominał „kaczy dziób” hadrozaurydów.
Na grzbiecie, tuż przed miednicą, deinocheir miał „żagiel”, oparty na wyrostkach ościstych kręgów, które były ok. 8,5 razy wyższe od ich podstaw, pomimo długich żeber cały zwierz miał wąskie ciało. Miał pygostyl i unikalne, tępe pazury kończyn tylnych.
Deinocheir charakteryzował się długą i wysmukłą łopatką, masywną kością kruczą i wyraźnym grzebieniem naramiennym na kości ramieniowej. Dłoń była bardzo duża i wydłużona z dobrze rozwiniętymi trzema palcami.
Lambert opisał szponiaste dłonie deinocheira jako "przerażającą broń służącą do atakowania dinozaurów prawie każdej wielkości, zdolne rozpruć miękkie podbrzusze zauropoda. Paul nie zgadza się z tym twierdzeniem. Sądzi, iż pazury te są zbyt tępe do zabijania. Mogły najwyżej służyć jako dobry rodzaj obrony przed drapieżnikami lub do walk z innymi osobnikami gatunku. Nie zachowały się jednak keratynowe osłony pazurów deinocheira, toteż nie ma żadnych podstaw, by oceniać ich ostrość. Rosyjski paleontolog - Rozhdestvensky, zauważył, że kończyny przednie Deinocheirus są podobne do łap leniwców. Zasugerował więc, że dinozaur ten specjalizował się we wspinaniu na drzewa w poszukiwaniu owoców, młodych pędów oraz jaj nadrzewnych gadów i praptaków. Wyjaśnia również, że teropod ten osiągał znacznie mniejsze rozmiary, a jego długie i umięśnione łapy umożliwiały sprawną wspinaczkę. Poglądy Rozhdestvenskiego są jednak nieuzasadnione z uwagi na ogromne rozmiary teropoda.
Materiał kopalny
Holotypem ZPAL MgD-1/6 są kompletne kończyny przednie i fragment tułowia z obręczą barkową. Z tułowia zachowały się fragmenty żeber, gastralia, niekompletne trzy kręgi i kilka nieidentyfikowalnych kości. Całość została znaleziona w jednym miejscu i prawdopodobnie należała do jednego osobnika. Kości były tylko nieznacznie poprzemieszczane względem siebie. W tej chwili materiał kopalny tego zwierzęcia znajdują się w Ułan Bator w Mongolii. Jednak w Muzeum Ewolucji w Warszawie, Muzeum Historii Naturalnej w Londynie i w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku można zobaczyć kopie "strasznych rąk". Świadczy to o dużym zainteresowaniu tym zwierzęciem i ogromnych walorach wystawowych holotypu Deinocheirus.
Materiał przypisany, opisany w 2014 r., obejmuje dwa kolejne okazy. IGM 100/127 to niemal kompletny szkielet większy od holotypu o ok 6%, zawierający czaszkę wraz z z żuchwą oraz większość szkieletu pozaczaszkowego, w tym kręgi szyjne, grzbietowe (brakuje środkowych kręgów), niekompletną kość krzyżową, kilkanaście kręgów ogonowych, żebra oraz większość kości kończyn (brakuje prawej kończyny górnej). IGM 100/128 to niekompletny szkielet nie w pełni wyrośniętego osobnika bez czaszki, o rozmiarach stanowiących ok. 74% wielkości okazu IGM 100/127. Obejmuje on większość kręgów grzbietowych, kość krzyżową, większość kręgów ogonowych, niekompletną miednicę i kości lewej kończyny dolnej (Lee i in., 2014). Łącznie oba okazy wraz z holotypem umożliwiają odtworzenie prawie całego szkieletu deinocheira.
Klasyfikacja
Osmólska i Roniewicz utworzyły dla tego nietypowego dinozaura nową rodzinę - Deinocheiridae. Rodzina ta została początkowo zaliczona do dużych karnozaurów. W 1976 roku Barsbold zaproponował utworzenie dla Deinocheirus oraz Therizinosaurus nowy takson o nazwie Deinocheirosauria. Swój pogląd oparł na budowie kończyn przednich tych teropodów. Ostatecznie odrzucono jego propozycję. Deinocheirus jest obecnie uznawany za ornitomimozaura, choć nie ma co do tego stuprocentowej pewności.
Deinocheir musiał raczej wcześnie oddzielić się od pozostałych ornitomimozaurów, skoro brak u niego wielu typowych cech dla tej grupy. Jedna z przeprowadzonych przez Kobayashiego i Barsbolda (2006) analiz filogenetycznych teropodów (na podstawie matrycy Maryańskiej i in., 2002) nie stwierdza, że Deinocheirus nie należy do Coelurosauria, dwie inne (na podstawie Makovicky i in., 2005 oraz Holtz, 2000) wykazują natomiast, że Deinocheirus jest celurozaurem i wchodzi w skład Ornithomimosauria.
Ślady ugryzień
Na żebrach brzusznych deinocheira zidentyfikowano ślady ugryzień w postaci równoległych bruzd. Porównanie tych śladów do zębów różnych teropodów ujawniło, że prawdopodobnym sprawcą ugryzień był Tarbosaurus. Ślady nie noszą oznak regeneracji, toteż ugryzienia powstały po śmierci zwierzęcia lub w chwili śmierci zwierzęcia. Prawdopodobnie tarbozaur pożywiał się martwym deinocheirem. To tłumaczyłoby też, dlaczego szczątki deinocheira nie były artykułowane.
Wymiary
Nowe, niepublikowane dane (Lee i in., 2013) wskazują, że Deinocheirus miałby mieć ok. 11 m długości i ok. 5 m wysokości (Switek, online 2013A; online 2013B). Wcześniej opublikowane dane wskazywały, że Deinocheirus był najwyższym z teropodów - długość kończyn tylnych została oszacowana na ok. 3,3-3,6 m (Senter i Robins, 2010). Większy z dwóch niepublikowanych okazów (MPC-D 100/127) ma kość ramienną długości 99,3 cm, w porównaniu do 93,8 cm u holotypu. W zbiorach Wydziału Geologii UW znajduje się prawie kompletna kość łokciowa Deinocheirus, należąca do osobnika większego o około 30% od holotypu (Singer, prywatna wiadomość do MZ). Zakładając, że podane wymiary dotyczą MPC-D 100/127, długość osobnika z UW wynosić powinna ok. 13,5 m (i ok. 6 m. wysokości).
Porównania długości kości kończyn przednich, mierzących 2,4 m, z innymi ornitomimozaurami wskazywały, że okaz typowy miałby aż 12-13 m długości (oszacowanie MZ), co zgadzało się z twierdzeniem Osmólskiej i Roniewicz (1970), które podały, że wymiary kości łopatkowo-kruczej i żeber wskazują na rozmiary, jakie miał największy Tyrannosaurus.
Spis gatunków
| Deinocheirus | Osmólska i Roniewicz, 1970 |
| Deinocheirus mirificus | Osmólska i Roniewicz, 1970 |
Literatura
Osmólska, H. & E. Roniewicz, 1970. Deinocheiridae, a new family of theropod dinosaurs. Palaeontologica Polonica 21: 5-19.
Paul, G.S., 1988. Predatory Dinosaurs of the World. Simon & Schuster, New York.
Makovicky, P.J., Y. Kobayashi & P.J. Currie, 2004. Ornithomimosauria. in D.B. Weishampel, P. Dodson & H. Osmólska (eds.), The Dinosauria, Second Edition. University of California Press, Berkeley.
Kobayashi, Y. & R. Barsbold, 2006. Ornithomimids from the Nemegt Formation of Mongolia. J. Paleont. Soc. Korea 22 (1): 195-207.
Kobayashi, Y. & Barsbold, R. 2005. Reexamination of a primitive ornithomimosaur, Garudimimus brevipes Barsbold, 1981 (Dinosauria: Theropoda), from the Late Cretaceous of Mongolia Canadian Journal of Earth Sciences, 42, 1501–1521.
Senter, P. & Robins, H.J. 2010. Hip heights of the gigantic theropod dinosaurs Deinocheirus mirificus and Therizinosaurus cheloniformis, and implications for museum mounting and paleoecology Bulletin of the Gunma Museum of Natural History, 14, 1-10.
Bell, P.R., P.J. Currie, & Y. Lee. 2012. Tyrannosaur feeding traces on Deinocheirus (Theropoda:?Ornithomimosauria) remains from the Nemegt Formation (Late Cretaceous), Mongolia. Cretaceous Research in press doi: 10.1016/j.cretres.2012.03.018
http://home.comcast.net/~eoraptor/Ornithomimosauria.htm#Ornithomimosauria
Switek, online 2013A https://twitter.com/Laelaps/status/396319329181921280
Switek, online 2013 Switek, online 2013B http://news.nationalgeographic.com/news/2013/11/131104-dinosaur-hands-arms-body-mongolia/
Lee, Y.-N., Barsbold, R., Currie, P.J., Kobayashi, Y., Lee, H.-J., Godefroit, P., Escuillié, F. & Chinzorig T. (2014) "Resolving the long-standing enigmas of a giant ornithomimosaur Deinocheirus mirificus" Nature. doi:10.1038/nature13874
