Byronosaurus

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Byronosaurus (byronozaur)
Długość:	ok. 1,5 m
Masa:	? kg
Miejsce występowania:	Mongolia – Ukhaa Tolgod (formacja Djadochta)
Czas występowania	ok. 80-72 Ma późna kreda (późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Troodontidae
Rekonstrukcja. Autor: FunkMonk (Michael B. H.) [2].

Wstęp

Byronosaurus to niewielki teropod z rodziny troodontydów, który występował w późnej kredzie na terenach dzisiejszej Mongolii. Znany jest z dwóch niekompletnych szkieletów dorosłych osobników oraz kilku młodych, być może jednak nienależących do tego rodzaju.

Etymologia

Nazwa Byronosaurus jaffei honoruje Byrona Jaffe w uznaniu dla jego rodziny za wsparcie ekspedycji paleontologicznych Mongolskiej Akademii Nauk i Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej (Norell i in., 2000).

Materiał kopalny

Holotyp (IGM 100/983) to niekompletna czaszka z fragmentaryczną żuchwą, złamana na wysokości przedniej krawędzi oczodołów, bez dachu, oraz elementy szkieletu pozaczaszkowego: obrotnik (axis), dwa przednie kręgi szyjne, kilka kręgów grzbietowych, ?kręg krzyżowy, cztery ogonowe (wszystkie kręgi niekompletne), żebro szyjne i brzuszne oraz fragmenty tylnych kończyn (dalsza część kości udowe, bliższa część k. piszczelowej i strzałkowej, dalsza część II k. śródstopia, fragmenty trzech paliczków) (Norell i in., 2000); [[Peter Makovicky|Makovicky i in., 2003; Michael Mortimer”Mortimer, online).

Paratyp (IGM 100/984) to niekompletna przednia część czaszki.

Do Byronosaurus mogą też należeć fragmentaryczne szczątki kilku młodych osobników. Dwie niekompletne czaszki bardzo młodych okazów początkowo przypisano do rodzaju Velociraptor. Później Bever i Norell (2009) stwierdzili, że mogą one należeć do Byronosaurus, opierając się na budowie zębów (pozbawionych ząbkowania) i kości szczękowej. Wykazano jednak, że brak piłkowania może być cechą bardzo młodych osobników innych rodzajów troodontydów. Następnie Pei i Noerll (2011) uznali, że oba okazy bardziej przypominają nowy, nienazwany gatunek troodontyda (być może jest to młody osobnik Gobivenator) z formacji Djadochta. Miał o tym świadczyć kształt pyska oraz mniejsza liczba zębów szczękowych.

Historia odkryć i badań

Szczątki Byronosaurus odkryto na terenie pustyni Gobi w 1993 r. przez Michaela Novacka, członka ekspedycji Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. W ciągu dwóch kolejnych lat zostały one wydobyte. W 2000 r. Byronosaurus został oficjalnie nazwany i opisany przez zespół paleontologów pod kierunkiem Marka Norella. Trzy lata później ukazał się dokładniejszy opis zebranych szczątków.

Szczątki młodych osobników, być może należące do byronozaura. Autor zdjęcia: Smokeybjb [1].

Budowa

Jak wszystkie troodontydy, Byronosaurus był raczej niewielkim dinozaurem. Czaszka była dość długa i niska. W kościach przedszczękowych znajdowały się cztery zęby. Liczba zębów w kościach szczękowych i zębowych jest nieznana, ale szacuje się, że było ich co najmniej trzydzieści w każdej z wymienionych kości (Makovicky i in., 2003). Na kości szczękowej i zębowej, wzdłuż rzędu zębów, rozciągały się płytkie rowki. Jak u innych troodontydów, przednie zęby były niewielkie i gęsto upakowane. Położone bardziej z tyłu były większe i szerzej rozstawione, a skraje tylne – bardzo małe. Zarówno przednia, jak i tylna krawędź zębów byronozaura pozbawiona byłą ząbkowania (Norell i in., 2000). Cecha ta była obecna także u Xixiasaurus, który może być najbliższym krewnym byronozaura (Lü i in., 2010). Okno przedoczodołowe było stosunkowo duże i wydłużone, przyjmując niemal trapezoidalny kształt (Makovicky i in., 2003). Puszka mózgowa cechowała się budową typową dla przedstawicieli Troodontidae, z rozległymi przestrzeniami pneumatycznymi, a sam mózg odznaczał się dużym kresomózgowiem.

Szkielet pozaczaskowy jest poznany jedynie częściowo, a odkryte kości – zachowane fragmentarycznie. Kręgi miały wydłużone i bocznie spłaszczone trzony. Nieliczne znane kości tylnych były podobne jaku innych troodontydów (Norell i in., 2000).

Spis gatunków

Byronosaurus	Norell, Makovicky i Clark, 2000
B. jaffei	Norell, Makovicky i Clark, 2000

Bibliografia

Bever, G., Norell, M. (2009). "The perinate skull of Byronosaurus (Troodontidae) with observations on the cranial ontogeny of paravian theropods". American Museum Novitates. 3657, 51.

Holtz, T. (2012) Dinosaurs (suplement) [3]

Lü, J., Xu, L., Liu, Y., Zhang, X., Jia, S., Ji, Q. (2010). "A new troodontid (Theropoda: Troodontidae) from the Late Cretaceous of central China, and the radiation of Asian troodontids.". Acta Palaeontologica Polonica. 55 (3): 381–388. doi:10.4202/app.2009.0047.

Makovicky, P.J., Norell, M.A., Clark, J.M., Rowe, T.E. (2003). "Osteology and relationships of Byronosaurus jaffei (Theropoda: Troodontidae)". American Museum Novitates. 3402: 1–32. [[doi:10.1206/0003-0082(2003)402<0001:oarobj>2.0.co;2]].

Mortimer, M. (2008 online) [4]

Norell, M.A., Makovicky, P.J., Clark, J.M., 2000, "A new troodontid theropod from Ukhaa Tolgod, Mongolia", Journal of Vertebrate Paleontology 20 (1): 7-11

Pei, R., Norell, M. (2011). "A new troodontid (Dinosauria: Theropoda) from the Late Cretaceous Djadokhta Formation of Mongolia”. Journal of Vertebrate Paleontology. Program and Abstracts 2011, 172.