Leptorhynchos

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Leptorhynchos (leptorynch)
Długość:	ok. ? m
Masa:	? kg
Miejsce występowania:	Kanada - prowincja Alberta, USA - Teksas (formacje Dinosaur Park i Aguja)
Czas występowania	ok. 77-72 Ma późna kreda – (późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Coelurosauria Oviraptorosauria Caenagnathidae Elmisaurinae
Rekonstrukcja Elmisaurus rarus, który był zapewne podobny do leptoryncha. Autor: Michael B.H. [3].

Wstęp

Leptorhynchos to rodzaj owiraptorozaura z późnej kredy Kanady i Stanów Zjednoczonych. W przeciwieństwie do większości dinozaurów, obejmuje on dwa ważne gatunki, choć przynależność drugiego z nich do tego rodzaju wydaje się wątpliwa i może zostać w przyszłości podważona.

Etymologia

Nazwa Leptorhynchos pochodzi z połączenia greckich słów leptos („mały”) oraz rhynchos („dziób”). Nawiązuje ona do bezzębnego dzioba, charakterystycznego dla cenagnatydów i innych owiraptorozaurów, oraz mniejszych rozmiarów leptoryncha w porównaniu np. z Chirostenotes. Epitet gatunkowy gaddisi honoruje rodzinę Gaddis. Na należącym do niej terenie znaleziono kości holotypu.

Historia taksonu

Leptorhynchos został nazwany w 2013 r. przez Longrich i współpracowników. Autorzy ci nie wskazali jednak gatunku typowego, co zrodziło konieczność korekty artykułu, w którym opisano ten rodzaj. W ten sposób gatunkiem typowym został pochodzący z Teksasu L. gaddisi. Za drugi gatunek uznano L. elegans z Alberty w Kanadzie, oryginalnie opisany jako Ornithomimus elegans w 1933 r. Później Currie (1989) zauważył jego podobieństwo do azjatyckiego rodzaju Elmisaurus (zob. też Chirostenotes#Historia taksonu). Wg Longricha i współpracowników (2013) oba te gatunki były bliższe chirostenotowi niż Elmisaurus rarus, dlatego należało dla nich utworzyć nowy rodzaj.

Mortimer (online) uważa, że przypisanie drugiego gatunku do Leptorhynchos nie ma żadnego oczywistego uzasadnienia. Diagnoza leptoryncha opiera się na cechach żuchwy, nie można więc odnieść jej do Elmisaurus rarus ani holotypu gatunku elegans, którym jest śródstopie (Funston i in., 2016). Jak zauważają ci autorzy, nie można mieć nawet pewności, czy holotyp L. elegans i przypisane do niego żuchwy rzeczywiście należą do tego samego gatunku. Ich powiązanie opiera się na niewielkich rozmiarach, ale okazuje się, że niektóre z nich mają wielkość porównywalną z Chirostenotes. Cytowani badacze wskazują natomiast, że kilka cech świadczy o bliskim pokrewieństwie L. elegans i Elmisaurus rarus.

Plik:Leptorhynchos elegans.jpg

Kości śródstopia L. elegans. A. TMP 1993.036.0181. B. TMP 1982.016.0006. C. ROM 781. D. TMP 1996.012.0141. Źródło: Funston i in., 2016. [1].

Mortimer (online) proponuje tymczasowe pozostawienie elegans w rodzaju Elmisaurus razem z "Caenagnathus” sternbergi i m.in. dwoma innymi okazami (zob. niżej), które Longrich i in. (2013) przypisali do chirostenota. Jak przyznają sami autorzy kombinacji Leptorhynchos elegans, przyszłe badania mogą wykazać, że jest to odrębny rodzaj cenagantyda. Wnioski te potwierdzają również Funston i in. (2016), którzy zaznaczają, że odkrycie bardziej kompletnego okazu może zrodzić konieczność utworzenia nowego rodzaju dla L. elegans. Autorzy ci powstrzymali się przed takim rozwiązaniem, aby na razie nie powiększać i tak sporego zamieszania w kwestii taksonomii cenagnatydów.

Budowa i paleobiologia

Leptorhynchos przypominał wyglądem inne cenagnatydy, był jednak mniejszy od Chirostenotes i Caenagnathus. Żuchwa była proporcjonalnie krótsza i głębsza niż np. u cenagnata, a jej koniec - wyraźnie wygięty ku górze. Przypisane na podstawie wielkości kręgi ogonowe były krótkie i lekko zbudowane, jak u innych cenagantydów. Pazury stóp były krótkie, bocznie spłaszczone i silnie zakrzywione (Longrich i in., 2013). Zrośnięte kości śródstopia były dłuższe ale delikatniej zbudowane niż u Elmisaurus rarus (Funston i in., 2016).

Opisanie nowych okazów L. elegans wskazuje, że miał on jeszcze bardziej wydłużone i smuklejsze dolne partie tylnych kończyn niż większość owiraptorozaurów, co prawdopodobnie czyniło go sprawniejszym biegaczem. Jego krótka żuchwa mogła zapewniać znaczną siłę ugryzienia, a zadarty do góry koniec mógł ułatwiać obróbkę mięsa. Na podstawie tych cech Funston i in. (2016) sugerują, elmizauryny mogły być bardziej mięsożerne niż cenegnatydy o płytszych żuchwach, jak Caenagnathus czy Anzu.

Gatunki

L. gaddidi

Lokalizacja: USA – Teksas, formacja Aguja (Longrich i in., 2013).

Materiał kopalny: Holotyp to TMM 45920-1 (zrośnięte kości zębowe). Materiał przypisany to kilka pojedynczych kości: TMM 42335-40 (kręg ogonowy), 43057-354 (dalsza końcówka III k. śródstopia), TMM 43057-36 (bliższa końcówka IV k. śródstopia) oraz TMM 43057-357 (pazur stopy). Materiał ten tymczasowo przypisano do L. gaddidi na podstawie wielkości i pochodzenia (Longrich i in., 2013).

Stopa L. elegans; okaz TMP 2000.012.0008. Źródło: Funston i in., 2016. [2].

Charakterystyka: Gatunek typowy rodzaju Leptorhynchos. Od L. elegans różnił się kilkoma cechami żuchwy, m.in. bardziej wystającym do przodu końcem dzioba, który w widoku grzbietowym był węższy.

?L. elegans

Lokalizacja: Kanada – Alberta, formacja Dinosaur Park (Longrich i in., 2013).

Materiał kopalny:: Holotyp to okaz ROM 781 (zrośnięte kości śródstopia, tworzące tarsometatarsus). Materiał przypisany to trzy niepełne żuchwy: RTMP 92.36.390, RTMP 79.8.622 i RTMP 91.144.1, a także dwa fragmentaryczne śródstopia: RTMP 82.39.4 (bliższy koniec tarsometatarsus) oraz ROM 37163 (dalsza część II k. śródstopia) ((Longrich i in., 2013). Funston i Currie (2016) przypisują też do tego gatunku kolejnych kilka okazów. W większości składają się one z pojedynczych albo dwuczłonowych, zrośniętych kości dolnych partii tylnych kończyn. Najbardziej kompletny jest osobnik RTMP 2000.12.8 (niepełna prawa stopa). Wg Mortimera (online) do tego gatunku również mogą należeć trzy niepełne żuchwy, w tym RTMP 90.56.6 i RTMP 2001.12.12, które Longrich i in. (2013) przypisali do Chirostenotes, a także CMN 2690 (holotyp "Caenagnathus” sternbergi). Do L. elegans przypisywano też inne fragmentaryczne okazy z różnych formacji skalnych, m.in. z pochodzącej z późnego mastrychtu formacji Hell Creek. Najpełniejszy jest tu osobnik MOR 752 (niekompletna lewa stopa). Wydaje się jednak, że może to być inny gatunek, a nawet rodzaj cenagnatyda, gdyż od szczątków z Dinosaur Park oddziela go co najmniej kilka milionów lat.

Charakterystyka: Drugi gatunek rodzaju Leptorhynchos, lecz jego przypisanie do tego rodzaju wydaje się wątpliwe i w przyszłości należy się spodziewać umieszczenia go w nowym rodzaju. Od gatunku typowego odróżnia go bardziej zadarty do góry koniec żuchwy i kilka innych cech dolnej szczęki (Longrich i in., 2013).

Spis gatunków

Leptorhynchos	Longrich, Barnes, Clark i Millar, 2013
L. gaddisi	Longrich, Barnes, Clark i Millar, 2013
L. elegans	Longrich, Barnes, Clark i Millar, 2013
=Ornithomimus elegans	(Parks, 1933)
=Macrophalangia elegans	(Parks, 1933) Koster, Currie, Eberth, Brinkman, Johnston i Braman, 1987
=Chirostenotes elegans	(Parks, 1933) Currie i Russell, 1988
=Elmisaurus elegans	(Parks, 1933) Currie, 1989
=?"Caenagnathus" sternbergi	Cracraft, 1971

Bibliografia

Cracraft,J. (1971). “Caenagnathiformes: Cretaceous birds convergent in jaw mechanism to dicynodont reptiles”. Journal of Paleontology. 45(5), 805-809.

Currie, P.J., Russell, D.A. (1988). “Osteology and relationships of Chirostenotes pergracilis (Saurischia, Theropoda) from the Judith River (Oldman) Formation of Alberta, Canada.” Canadian Journal of Earth Sciences. 25, 972-986. (abstrakt).

Funston, G.F., Currie, P.J., & Burns, M.E. (2016.) New elmisaurine specimens from North America and their relationship to the Mongolian Elmisaurus rarus. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 159-173.

Longrich, N.R., Barnes, K., Clark, S. & Millar, S. (2013). "Caenagnathidae from the Upper Campanian Aguja Formation of West Texas, and a Revision of the Caenagnathinae" Bulletin of the Peabody Museum of Natural History, 54(1), 23-49. doi:10.3374/014.054.0102.

Mortimer, M. (2016 online) [4].

Mortimer, M. (2016 online) [5].

Sternberg, C.M. (1940). “A toothless bird from the Cretaceous of Alberta”. Journal of Paleontology. 14(1), 81-85.

Sues, D.H.(1997). “On Chirostenotes, a Late Cretaceous oviraptorosaur (Dinosauria: Theropoda) from western North America. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 17 (4), s. 698–716. DOI: 10.1080/02724634.1997.10011018.