Concavenator
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Marcin Szermański, Tomasz Skawiński |
| Concavenator (konkawenator) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 6 m |
| Masa: | 500-800 kg
(Masa orientacyjna na podstawie |
| Miejsce występowania: | Hiszpania - Cuenca |
| Czas występowania | 128-125 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| Plik:Concavenator4.jpg
Autor: Raul Martin (z Ortega i in., 2010) | |
Wstęp
Concavenator to nieduży, wczesnokredowy karnozaur żyjący na terenie obecnej Hiszpanii. Jest pierwszym teropodem spoza kladu Coelurosauria (prócz kontrowersyjnego odcisku z wczesnej jury USA o numerze AC 1/7 - Gierliński, 1996), u którego stwierdzono obecność piór. Jako wczesny, dość bazalny i znany z najbardziej kompletnych szczątków przedstawiciel Carcharodontosauria ma duże znaczenia dla poznania ewolucji tej grupy dinozaurów.
Materiał kopalny
Holotyp (MCCM-LH 6666) to niemal kompletny (brak np. większości żuchwy i kilku kręgów ogonowych), artykułowany i wspaniale zachowany szkielet. Zachowały się ślady po tkankach miękkich: łusek w okolicy śródstopia i na ogonie (którego obrys odcisnął się w skale), odciski poduszeczek stopy i warstwy rogowej okrywającej pazury.
Etymologia
Nazwa Concavenator to połączenie łacińskich słów "Conca" (hiszpańska prowincja Cuenca) i "venator" (łowca). Epitet gatunkowy (corcovatus) odnosi się przypominającej garb struktury tworzonej przez wydłużenie dwóch kręgów przedkrzyżowych.
Budowa
Concavenator ogólnym pokrojem przypominał inne karnozaury, miał jednak kilka unikalnych cech. Kości nosowe miały cztery wgłębienia, z czego trzy były ze sobą połączone. Brew zaoczodołowa była duża, gruba, zaokrąglona i obejmowała jedną trzecią wysokości oczodołu. Kręgi w okolicy pasa miednicznego miały mocno wydłużone neurapofyzje (wyrostki): te na 11. i 12. kręgu grzbietowym były pięć razy dłuższe niż trzony a te na 2. i 3. kręgu ogonowym były dość wysokie i zwrócone do przodu. Nie jest pewne, do czego służył ten garb - być może opierała się na nim struktura przechowująca zapasy energii (zob. też opis Spinosaurus). Kolejną unikalną cechą są kolcowate wyrostki na podstawach neurapofyzji dalszych kręgów ogonowych. Stopy były dość małe. Łuski na spodzie ogona były duże i czworokątne - na jeden kręg przypadały trzy.
Pra-pióra?
Na kości łokciowej zachowały się wzgórki - struktury służące do przyczepu lotek, wcześniej odnalezione jedynie u zaawansowanych maniraptorów, konkretnie kladu Paraves i prawdopodobnie też Oviraptorosauria (Velociraptor - Turner i in., 2007; Rahonavis - Forster i in., 1998; prawdopodobnie Avimimus - Vickers-Rich i in., 2002). Ortega i współpracownicy uważają, że najprostszym wyjaśnieniem jest hipoteza, że były to sztywne włókna. Jest wszakże możliwe, że były to już pióra z promieniami, dotąd znane jedynie u owiraptorozaurów i parawiali - gdyż formują się one wcześniej niż mieszki piór, których odzwierciedleniem są wzgórki. Obecność pra-piór u Concavenator rozszerza zasięg występowania tych struktur o klad Carnosauria i powoduje, że jest to synapomorfia przynajmniej Avetheropoda, a być może też jeszcze obszerniejszego taksonu (nie jest znane pokrycie ciała bardziej bazalnych tetanurów, np. megalozaurydów, a nawet gdyby odnaleziono odciski łusek, nie znaczy to, że piór nie było; zob. też opis Tianyulong). Pojawiły się też głosy sceptyczne wobec postulowanego upierzenia konkawenatora: wypukłości są położone bardziej ku górze niż u maniraptorów, na co zwrócił uwagę Naish (online) i rozwinął Mortimer (online). Mieściły się one prawdopodobnie w miejscu styku dwóch mięśni, co stwierdzono, posiłkując się muskulaturą aligatora (Haro, online; zob. też Mortimer, online). Skłania to do przypuszczenia, że mogły być to guzki znajdowane czasem w takich miejscach u innych zwierząt (Naish, online). Przeciw takiej interpretacji można wysunąć argument, że guzki znajdują się właśnie na tej kości, na której należy się spodziewać miejsca przyczepu piór. Ponadto wyrastające z nich twory znajdują się w miejscu co prawda trochę innym niż w przypadku maniraptorów, ale wciąż możliwym anatomicznie, bo nie przebijałyby wtedy mięśni.
Kwestia Becklespinax
Podobny garb co Concavenator miał żyjący nieco wcześniej na terenie dzisiejszej Anglii Becklespinax. Jest on - biorąc pod uwagę same diagnozy tych dwóch rodzajów - nieodróżnialny od omawianego teropoda, ale różni się szczegółami budowy (Mortimer, online). Niepublikowana analiza Cau (online) potwierdza, że są to taksony siostrzane.
Spis gatunków
| Concavenator | Ortega, Escaso i Sanz, 2010 |
|---|---|
| C. corcovatus | Ortega, Escaso i Sanz, 2010 |
Galeria
Ilustracje z publikacji Ortega i in. (2010)
Bibliografia
Forster, C.A., Sampson, S.D., Chiappe, L.M. & Krause, D. W. (1998) "The theropod ancestry of birds: new evidence from the Late Cretaceous of Madagascar" Science, 279, 1915–1919.
Ortega, F., Escaso, F & Sanz, J.L. (2010) "A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain" Nature, 467, 203-206.
Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27 (1), 108-115.
Turner, A.H., Makovicky, P.J. & Norell, M.A. (2007) "Feather quill knobs in the dinosaur Velociraptor" Science, 317, 1721.
Vickers-Rich, P., Chiappe, L. M. & Kurzanov, S. M. (2002) "The enigmatic birdlike dinosaur Avimimus portentosus: Comments and a pictorial atlas" [w:] Chiappe, L. M. & Witmer, L. M. (ed.) "Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs" wyd. University of California, Berkeley, Los Angeles, London, 65-86.
Cau, online: http://theropoda.blogspot.com/2010/09/luci-ed-ombre-su-concavenator-ortega-et.html
Haro, online: http://dml.cmnh.org/2010Sep/msg00071.html
Mortimer, online: http://theropoddatabase.blogspot.com/2010/09/concavenator-part-ii-becklespinax.html
Naish, online: http://scienceblogs.com/tetrapodzoology/2010/09/concavenator_incredible_allosauroid.php
