Gilmoreosaurus

Autor:

Kamil Kamiński

---

Gilmoreosaurus (gilmoreozaur)
Długość	ok. 8 m
Masa	ok. 1,3 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Chiny, Mongolia Wewnętrzna (formacja Iren Dabasu)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. ?94-84 / 73-68 Ma późna kreda (?turon – santon / ?późny kampan – wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Cerapoda Ornithopoda Iguanodontia Hadrosauroidea
Rekonstrukcja szkieletu gilmoreozaura. Autor zdjecia: Thesupermat [1].

Wstęp

Gilmoreosaurus to rodzaj dość dużego roślinożernego dinozaura z kladu Hadrosauroidea, żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszych Chin. Obejmuje on trzy nazwane gatunki, lecz prawdopodobnie jedynie gatunek typowy G. mongoliensis należy uznać za ważny.

Etymologia

Nazwa Gilmoreosaurus oznacza „jaszczur Gilmore’a”, honorując słynnego paleontologa Charlesa Gilmore’a. Epitet gatunkowy mongoliensis nawiązuje do faktu znalezienia jego szczątków w Mongolii Wewnętrznej.

Materiał kopalny

Lektotyp (AMNH FARB 30735) to kompletna prawa kość biodrowa.

Materiał przypisany obejmuje liczne kości czaszki i żuchwy, kręgi z różnych części ciała, kości obręczy barkowej, kończyn przednich i tylnych oraz miednicy. Łącznie obejmują one niemal cały szkielet zwierzęcia. Szczątki te pochodzą od co najmniej czterech osobników (Prieto-Márquez i Norell, 2010).

Historia taksonu

Szczątki Gilmoreosaurus zostały zebrane w 1923 r. przez Georga Olsena w czasie ekspedycji Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej do Azji Środkowej. Wspomniany Gilmore (1933) opisał je jako nowy gatunek rodzaju Mandchurosaurus - M. mongoliensis. Później jednak Mandchurosaurus został uznany za nomen dubium, toteż Brett-Surman w 1975 r. utworzył dla tego gatunku nowy rodzaj Gilmoreosaurus. Dawniej omawiany dinozaur był uważany za przedstawiciela rodziny Hadrosauridae, obecnie jednak sądzi się, że był on znacznie bardziej prymitywny i należał do szerszego kladu Hadrosauroidea. Gilmoreosaurus bywał uznawany za synonim Bactrosaurus johnsoni, jednak Prieto-Márquez i Norell (2010) wykazali ich odrębność.

Budowa

Gilmoreosaurus był dość dużym roślinożercą, zapewne mogącym poruszać się zarówno dwu-, jak i czworonożnie. Miał on bezzębny przód pyska, a zęby o szpatułkowatym kształcie znajdowały się jedynie w kościach szczękowych (co najmniej 26 zębów) i zębowych (nie więcej niż 30). Liczba zębów była mniejsza niż u bardziej zaawansowanych form. Kości czaszki były masywniejsze niż u Bactrosaurus (Gilmore, 1933). Prieto-Marquez i Norell (2010) wskazali dwie autapomorfie, dotyczące cech budowy holotypowej kości biodrowej. Dawniej wiele cech budowy gilmoreozaura interpretowano jako „typowe dla hadrozaurynów”, obecnie jednak wiadomo, że był on najbardziej zbliżony do nie-hadrozaurydowych hadrozauroidów, takich jak Telmatosaurus.

Kość ramienna i łokciowa. Źródło: Gilmore, 1933.

?G. atavus

Gatunek ten został nazwany przez Nessova w 1995 r. na podstawie zębów, odkrytych w datowanych na albosadach formacji Khodzhakul w Kazachstanie. Skąpy materiał kopalny utrudnia ustalenie pokrewieństwa, a odległość geograficzna i różnica stratygraficzna każą wątpić, by mógł on należeć do rodzaju Gilmoreosaurus.

?G. arkhangelskyi

Został on nazwany w 1995 r. przez Nessova i Kaznyshkina na podstawie niekompletnej czaszki i fragmentów szkieletu pozaczaszkowego pochodzących z formacji Bissekty w Uzbekistanie. Podobnie jak w przypadku G. atavus, jego przypisanie do rodzaju Gilmoreosaurus wydaje się co najmniej wątpliwe.

Spis gatunków

Gilmoreosaurus	Brett-Surman, 1979
G. mongoliensis	(Gilmore, 1933) Brett-Surman, 1979
= Mandchurosaurus mongoliensis	Gilmore, 1933)
?G. atavus	Nessov, 1995	nomen dubium?
?G. arkhangelskyi	Nessov i Kaznyshkina, 1995	nomen dubium?

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Gilmore, C.W. (1933). "On the dinosaurian fauna of the Iren Dabasu Formation". American Museum of Natural History, Bulletin. 67: 23–78.

Holtz, T. (2012) "Dinosaurs" (suplement) [[2]].

Nessov, L. (1995). “Dinosaurs of the northern Eurasia: new data about assemblages, ecology and paleobiogeography.” Saint Petersburg University.

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University

Prieto-Márquez, A. & M.A. Norell. (2010). "Anatomy and Relationships of Gilmoreosaurus mongoliensis (Dinosauria: Hadrosauroidea) from the Late Cretaceous of Central Asia." American Museum Novitates 3694: 1-49.