Protoavis
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Protoavis (protoavis) | |
|---|---|
| Dieta | ?mięsożerny |
| Miejsce | USA
Teksas (formacje Bull Canyon i Tecovas) |
| Czas |
ok. 230-209 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Wstęp
Protoavis to rodzaj o wysoce niepewnej pozycji systematycznej. Jego domniemane szczątki pochodziły najprawdopodobniej od wielu różnych zwierząt. Niektóre badania wskazują, że prootawis najprawdopodobniej był teropodem.
Etymologia
Nazwa Protoavis pochodzi od greckich słów protos i avis (odpowiednio „pierwszy” i „ptak”). Nawiązuje ona do zaproponowanego przez Chatterjee statusu tego zwierzęcia jako prymitywnego ptaka.
Materiał kopalny
Holotyp (TTU P 9200) to niekompletny szkielet, obejmujący fragmenty czaszki i żuchwy, prawdopodobnie dwa kręgi szyjne i dwa ogonowe, niepełną miednicę i fragment łopatki. Kręgi szyjne, część miednicy, czaszki i kość udowa początkowo przypisywane do tego okazu najprawdopodobniej reprezentują szczątki innych zwierząt (o czym dalej).
Paratyp (TTU P 9201) to fragmenty czaszki i żuchwy, kręg szyjny, kilkanaście kręgów z innych częśći ciałą, szewrony, łopatka, kość krucza, fragmenty miednicy i kończyn. Podobnie jak w przypadku holotypu, część kości pierwotnie przypisanych do tego osobnika zapewne reprezentuje zupełnie inne rodzaje zwierząt.
Materiał przypisany obejmuje kręgi grzbietowe i ogonowe, mostek oraz kości kończyn. Szczątki te przypisał Chatterjee (1995).
Historia taksonu, identyfikacja
Po raz pierwszy o skamieniałościach protoawisa wzmiankowano w 1986 r. Amerykański paleontolog Sankar Chatterjee uznał je wówczas za kości młodego celofyza. Później jednak określał je jako szczątki najstarszego ptaka, co oznaczałoby, że ta grupa zwierząt pojawiła się kilkadziesiąt milionów lat wcześniej, niż dotychczas sądzono! Ta kontrowersyjna interpretacja była krytykowana przez wielu naukowców, m.in. Johna Ostroma. Mimo to Chatterjee w 1991 r. dokonał oficjalnego opisu protoawisa jako najstarszego ptaka.
Wkrótce zaczęto zauważać, że oba okazy protoawisa są chimerami, złożonymi z kośćmi różnych zwierząt. Chiappe (1995) zwrócił uwagę, że dostępny materiał, z wyjątkiem kilku elementów, jest bardzo fragmentaryczny, a identyfikacja wielu kości pozostaje wątpliwa, podobnie jak fakt ich pochodzenia od jednego osobnika, a nawet jednego taksonu. W 2000 r. Ramero zauważył podobieństwo kręgów szyjnych do Megalancosaurus - diapsyda z rodziny Drepanosauridae, żyjącego w późnym triasie na terenie Włoch. Uznał on, że kręgi szyjne, uznawane za należące do Protoavis, mogły tak naprawdę pochodzić od drepanozauryda. Później jednak Martz i in. (2013) uznali taką identyfikację za wątpliwą. Hutchinson (2001) stwierdził, że kość udowa należała do bazalnego teropoda, prawdopodobnie młodego osobnika. W tym samym roku Witmer zasugerował, że puszka mózgowa przypisywana do protoawisa należała do najstarszego znanego celurozaura, nie będącego ptakiem, a kość ramienna – do lepidozauromorfa. Nesbitt i in. (2007) uznali jednak, że podobieństwo puszki mózgowej do celurozaurów może być jedynie wynikiem konwergencji. Potwierdzili oni również teropodowe pochodzenie kości udowej i piętowej. Ponadto stwierdzili, że znaczna część materiału protoawisa jest zbyt fragmentaryczna i może być niediagnostyczna. Wg Mortimer (online) duża część szczątków może reprezentować dwa bazalne archozaury, opisane w niepublikowanej rozprawie doktorskiej autorstwa Atanassova.
Wydaje się więc, że protoawis to chimera złożona z kości różnych zwierząt. Tym nie mniej część jego materiału kopalnego prawdopodobnie należy do teropoda o bliżej nieokreślonej pozycji. Wg Mortimera (online) był to celofyziod. Nesbitt i in. (2007) określają go jako nietetanurowego teropoda. Martz i in. (2013) podobnie jak wcześniejsi autorzy, zakwestionowali domniemaną przynależność do ptaków lub celurozaurów.
Spis gatunków
| Protoavis | nomen dubium | Chatterjee, 1991 |
| P. texensis | nomen dubium | Chatterjee, 1991 |
Bibliografia
Chatterjee, S. (1991). "Cranial anatomy and relationships of a new Triassic bird from Texas." Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 332: 277-342.
Chiappe, L (1995). "The first 85 million years of avian evolution". Nature. 391 (6555): 147–152.. doi:10.1038/378349a0.
Martz, J.W., Mueller, B., Nesbitt, S.J., Stocker, M.R., Parker, W.G., Atanassov, M., Fraser,N., Weinbaum, J., Lehane, J. (2013). "A taxonomic and biostratigraphic re-evaluation of the Post Quarry vertebrate assemblage from the Cooper Canyon Formation (Dockum Group, Upper Triassic) of southern Garza County, western Texas". Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh. 103 (3–4): 339–364. doi:10.1017/S1755691013000376.
Mortimer, M. (online 2007) [1].
Nesbitt, S.J., Irmis, R.B., Parker, W.G.. (2007). "A critical re-evaluation of the Late Triassic dinosaur taxa of North America". Journal of Systematic Palaeontology. 5 (2): 209–243. doi:10.1017/s1477201907002040.
Renesto, S. (2000). "Bird-like head on a chameleon body: new specimens of the enigmatic diapsid reptile Megalancosaurus from the Late Triassic of northern Italy”. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia. 106: 157–180.
